Microsoft Word 13. Ma'Ruzalar matni

7.3. Zaxiralarning asosiy turlari 
Ta'kidlab o‘tilganidek, zaxira tushunchasi moddiy ishlab chiqarishning barcha 
sohalariga tegishlidir. Chunki moddiy oqim xom-ashyo manbaidan so‘nggi iste'molchigacha 
bo‘lgan «zanjirni» istalgan bo‘g‘inida zaxira ko‘rinishida to‘planishi mumkin. Har bir 
bo‘g‘indagi zaxiralarni boshqarish esa o‘z xususiyatlariga egadir. 
Yuqorida tilga olingan «zanjir» bo‘ylab harakatlanish chog‘ida zaxiralarning 2ta asosiy 

---

turi yaratiladi (7.1-rasm): 
- 
ishlab chiqarish zaxiralari; 
- 
tovar zaxiralari; 
O‘z navbatida ularning har biri ham uchta turga bo‘linadi: 
- 
joriy zaxiralar; 
- 
ehtiyot zaxiralar; 
- 
mavsumiy zaxiralar; 
Ishlab chiqarish zaxiralari - bu ishlab chiqarish iste'moli uchun mo‘ljallangan, moddiy 
ishlab chiqarishning barcha tarmoqlari korxonalarida mavjud bo‘lgan zaxiralardir. Bu zaxirani 
yaratishdan maqsad - ishlab chiqarish jarayonini uzluksizligini ta'minlashdir. Misol tariqasida 
qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash korxonasidagi ushbu mahsulotlar zaxirasini 
keltirish mumkin. 
Tovar zaxiralari - bu ishlab chiqaruvchi korxonalardagi tayyor mahsulot zaxiralari, va 
shuningdek yetkazib beruvchidan iste'molchiga qadar bo‘lgan yo‘ldagi zaxiralardir (ulgurji va 
chakana savdo korxonalaridagi). 
Tovar zaxiralari o‘z navbatida ishlab chiqarish vositalarining tovar zaxiralari va 
iste'mol buyumlarining tovar zaxiralariga bo‘linadi. Masalan, traktor ishlab chiqarish uchun 
lozim bo‘lgan qismlar (shina, motor va x.) zaxirasi bu ishlab chiqarish vositalari tovar 
zaxirasidir. Turli xil sharbatlar, yog‘, sut mahsulotlarining zaxirasi esa bu iste'mol 
buyumlarining tovar zaxiralariga kiradi. 
Aytib o‘tilganidek ishlab chiqarish zaxiralari ham joriy, ehtiyot va mavsumiylarga 
bo‘linadi. 
Joriy zaxiralar - ishlab chiqarish va tovar zaxiralarining asosiy qismini tashkil