Microsoft Word 13. Ma'Ruzalar matni

qoldiqlari kiradi. Zaxiralarning ushbu turi hisob davridan keyingi davrdagi 
yetkazishgacha bo‘lgan vaqt ichida uzluksizlikni ta'minlash uchun xizmat qiladi. 
Tayyorgarlikli zaxiralar - bu ishlab chiqarish jarayonida ishlatishdan oldin qo‘shimcha 
tayyorgarlikni talab qiluvchi ishlab chiqarish zaxiralarining bir qismidir. 
Nolikvid zaxiralar - bu uzoq vaqt davomida ishlatilmaydigan ishlab chiqarish yoki 
tovar zaxiralaridir. Ular, saqlash jarayonida tovarlar sifatining yomonlashishi, ma'naviy 
eskirishi munosabati bilan paydo bo‘ladilar. Shuningdek bu zaxiralarga, endilikda ishlab 
chiqarilmaydigan mahsulot uchun mo‘ljallangan zaxiralar ham kiradi. 
Yo‘ldagi zaxiralar - bu hisob vaqtida tashilayotgan, ya'ni yo‘lda bo‘lgan zaxiralardir. 
Zaxiralarni yo‘ldagi vaqti deganda, transportga ortilganidan to manzilgacha yetib kelishi 
uchun sarflangan vaqt tushuniladi. Bu ko‘rsatkich shartnomada kelishilgan, hamda turli 
transportlar uchun mavjud me'yorlar bo‘yicha belgilanadi. 
7.4. Zaxira o‘lchamini aniqlash 
1. 
Buyurtma qilinadigan partiyaning optimal o‘lchamini aniqlash. 
Zaxiralarni to‘ldirish tizimi tanlangandan so‘ng, buyurtma kattaligini va takrorlanish 
vaqtini miqdoran aniqlash lozim bo‘ladi. 
Buyurtmaning optimal kattaligi va chastotasi quyidagi omillarga bog‘liq bo‘ladi: 
- 
talab hajmi; 
- 
transport-tayyorlov xarajatlari; 
- 
zaxirani saqlashga bo‘lgan xarajatlar. 
Buyurtma o‘lchami oshganda transport-tayyorlov xarajatlari kamayadi, chunki 
tovarlarni sotib olish va tashish katta partiyalarda, va demak kamroq amalga oshiriladi. Bu 
bog‘liqlikning grafigi 7.2-rasmda tasvirlangan. 
7.2- 
Rasm. Transport-tayyorlov xarajatlarini buyurtma o‘lchamiga bog‘liqligi 
Optimallik mezoni sifatida transport-tayyorlov va saqlashga bo‘lgan xarajatlar 
summasining minimumi olinadi. 
Ushbu ikkala xarajatlar ham buyurtma o‘lchamiga bog‘liq, ammo ularning bog‘liqlik 

---

darajalari turlicha. 
Saqlashga bo‘lgan xarajatlar esa buyurtma o‘lchamiga to‘g‘ri proporsionaldir. Bu 
bog‘liqlikning grafigi 7.3 rasmda keltirilgan. 
Yuqoridagi ikkita grafikni qo‘shib, transport-tayyorlov va saqlash xarajatlarini 
buyurtma o‘lchamiga bog‘liqligini aks ettiruvchi egri chiziqqa ega bo‘lamiz. Ko‘rib 
turganimizdek bu egri chiziq minimum nuqtasiga ega, aynan shu nuqtada xarajatlar yig‘indisi 
minimumga teng bo‘ladi. Ushbu nuqtaning abssissasi esa buyurtmaning optimal o‘lchami 
qiymatini aks ettiradi.