Microsoft Word al azkor ziyouz com doc

uning oldida hoziru nozir bo‘lgan bir kuzatuvchi (farishta u so‘zni yozib olur)» 
(Qof surasi, 18-oyat). «Shak-shubhasiz, Parvardigoringiz (barcha narsani) 
kuzatib turguvchidir» (Val-Fajr surasi, 14-oyat), deb aytgan. 
985/1. Tobe’in Hafs ibn Osimdan (r.a.), u esa Abu Hurayradan (r.a.) qilgan rivoyatlarida 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Har bir eshitgan narsasini gapiraverish kishining 
yolg‘onchi ekaniga dalolat qiladi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
Imom Muslim bu hadisni ikki yo‘l bilan rivoyat qilganlar. Birinchisi, mana shu. Ikkinchisi, 
Hafs ibn Osimdan, u esa Rasulullohdan mursal holatda rivoyat qilgan hadis bo‘lib, bunda 
Abu Hurayra ismlarini zikr qilmaganlar. Abu Hurayradan zikr qilingan rivoyatni oldin 
keltirganlar. Chunki ishonchli roviyning ko‘shimchasi maqbuldir. Mana shu fiqh usuli, 
muhaddis olimlari tomonidan ixtiyor qilingan sahih yo‘ldir. Agar hadis ikki yo‘l bilan 
rivoyat qilinsa, biri mursal, ikkinchisi muttasil bo‘lsa, muttasilni oldinga ko‘yib, hadisning 
sahih ekaniga hukm qilinadi. Va mana shu hadis bilan hukmlarda va boshqa narsalarda 
hujjat qilish joiz. Vallohu ‘alam. 
986/2. Umar ibn Xattobdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot: «Eshitgan narsasini 
gapiraverishlik kishini yolg‘onchi ekanligiga kifoya qiladi», dedilar. Imom Muslim 
rivoyatlari. 
987/3. Abu Mas’uddan yoki Huzayfa ibn Yamondan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh 
sollallohu alayhi vasallam: «Kishining minadigan narsasi «gumon qilishlaricha», degan 

---

Al-Azkor. Al-Faqih an-Navaviy 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
271
so‘z bo‘lsa, muncha ham yomon», dedilar. Abu Dovud rivoyatlari. 
Imom Abu Sulaymon Xattobiy «Ma’olimus-sunan»da keltirishlaricha, aslida bu hadisning 
ma’nosi shuki, agar kishi boshqa bir shaharga borishni iroda qilsa, ulovni minadi-da, u 
bilan maqsadiga erishadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ana shu misolning so‘zi 
boshlanishida «gumon qilishlaricha», degan gapni ko‘yib, maqsadiga erishuvchilarga 
o‘xshatyaptilar. Chunki «gumon qiladilar» so‘zining isnodi yo‘q, sobit bo‘lmagan hamda 
tekshirilmagan narsaga ishlatiladi. Buni balog‘at shaklida hikoya qilinyapti. Rasululloh 
ana shunday tagi yo‘q gaplarni yomonlaganlar, hikoya qilayotgan narsasi ishonchli, sobit 
bo‘lishiga buyurib, ana shu sobit narsaga taalluqli bo‘lmaguncha rivoyat etmaslikka 
undamoqdalar.