Microsoft Word ihyo qalb ziyouz com doc
«Kimga hikmat berilgan bo‘lsa, batahqiq unga ko‘p yaxshilik berilibdi»
Download 458.82 Kb. Pdf ko'rish
|
Ihyou ulumid-din. Qalb kitobi [@kitob nuri]
«Kimga hikmat berilgan bo‘lsa, batahqiq unga ko‘p yaxshilik berilibdi» (Baqara
surasi, 269-oyat). G’azab quvvatining chiroyliligi uning qisilishi va yozilib ketishi hikmat taqozo qilgan chegarada bo‘lishidadir. Xuddi shuningdek, shahvatning chiroyliligi va yaxshi bo‘lishi ham hikmat ishorasi ostida, ya’ni aql va shariat ishorasining ostida bo‘lmog‘idadir. Adolat quvvati - shahvat va g‘azablarni aql va shariat ishorasi ostida ushlab turishdir. Aql nasihatgo‘y bir maslahat beruvchiga o‘xshaydi. Adolat quvvati - qodirlikdir. U aqlning ko‘rsatmasini amalga oshirib yurgizuvchiga o‘xshaydi. G’azab esa unda ko‘rsatma amalga oshiriladigan narsadir. U ovchi itga o‘xshaydi. Chunki g‘azabni erkin qo‘yish va uni to‘xtatib turish nafsning shahvatini qo‘zg‘ashi taqozosi bilan emas, balki ko‘rsatmaga binoan bo‘lmog‘i uchun unga odob-tarbiya berish lozim. Shahvat ov qilish uchun miniladigan otga o‘xshaydi. Chunki u ham goho tarbiyalangan, o‘rgatilgan bo‘ladi, goho esa bo‘ysunmas bo‘ladi. Kimda mana shu xislatlar bir xil holda to‘g‘ri bo‘lsa, u to‘liq husni xulqlidir. Kimda uning ba’zisi to‘g‘rilanib, ba’zisi to‘g‘rilanmagan bo‘lsa, u to‘g‘rilangan ma’no jihatidan chiroyli xulqlidir, bunday inson yuzining ba’zi a’zolari chiroyli bo‘lib, ba’zisi xunuk kishiga o‘xshaydi. Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy www.ziyouz.com kutubxonasi 82 G’azab quvvatining chiroyli va to‘g‘ri bo‘lishi shijoat, deyiladi. Shahvat quvvatining chiroyli va to‘g‘ri bo‘lishi esa iffat, deyiladi. Agar g‘azab quvvati to‘g‘rilikdan ziyodali tomonga moyil bo‘lsa, u haddan oshish, deb nomlanadi. Agar zaiflik va nuqsonli tomonga moyil bo‘lsa, u qo‘rqoqlik va ojizlik, deb ataladi. Agar shahvat quvvati ziyodali tomoniga moyil bo‘lsa, u ochko‘zlik, deb nomlanadi. Agar nuqsonli tomonga moyil bo‘lsa, u jaholat, deyiladi. Bulardan o‘rtachasi maqtovga sazovor va fazilatdir. Ikki tomoni esa, ya’ni ziyoda va kam tomoni yomonlangan va nuqsonlidir. Adolat agar yo‘q bo‘lsa, uning uchun ziyoda va nuqson tomon bo‘lmaydi. Balki uning bitta ziddi va muqobili bo‘ladi, u esa zulmdir. Ammo hikmatni yomon maqsadlarda ishlatishda haddan oshish axloqsizlik va tilyog‘lamachilik, deb nomlanadi. Unga beparvolik qilish esipastlik, deyiladi. Bu ikkisining o‘rtasi esa hikmat nomi bilan xoslanadi. Demak, axloqlarning onalari va asoslari to‘rtta bo‘lib, ular hikmat, shijoat, iffat va adolatdir. Hikmatdan murod nafsning jamiki ixtiyoriy ishlarda xatolikdan to‘g‘rilikni ajrata oladigan bir holatidir. Adolatdan murod nafsning g‘azab va shahvatga siyosat qilib turadigan, ularni hikmat taqozo qiladigan narsalarga undaydigan, hikmat taqozosiga ko‘ra erkin qo‘yadigan va ushlab turadigan holatidir. Shijoatdan murod g‘azabning quvvati ro‘yobga chiqishida va tiyilishida aqlga bo‘ysungan bo‘lmog‘idir. Iffatdan murod shahvat quvvatining aql va shariat tarbiyasi bilan tarbiyalanganidir. Mana shu to‘rt asosning to‘g‘ri bo‘lishidan barcha chiroyli xulqlar hosil bo‘ladi. Zero, aql quvvatining to‘g‘ri bo‘lishidan tadbirning chiroyi, zehnning yaxshiligi, fikrning o‘tkirligi, gumonning to‘g‘ri chiqishi, ishlarning nozik nuqtalari va nafsning xufyona ofatlarini sezish hosil bo‘ladi. Unga chuqur ketishdan esa makr, hiyla, aldoqchilik va ayyorlik sodir bo‘ladi. Unga beparvolikdan tentaklik, g‘amorat, jinniliklar sodir bo‘ladi. G’amoratdan murod o‘ylashga imkon bo‘lgan holda ishlarda tajribasizlikdir. Goho insonning bir narsani qo‘yib, boshqa narsaga o‘ralashib qolish holati ham bo‘ladi. Ahmoqlik bilan jinnilikning farqi shunday: ahmoqning maqsadi to‘g‘ri bo‘ladi, lekin uning tutgan yo‘li buzuqdir. Uning uchun maqsadga yetkazadigan yo‘lni tanlashda to‘g‘ri fikr bo‘lmaydi. Ammo jinni ixtiyor qilinishi kerak bo‘lmagan narsalarni ixtiyor qiladi, uning asl ixtiyori buzuq bo‘ladi Shijoatlilik xulqidan saxiylik, jasurlik, qahramonlik, nafsni sindirish, aziyatlarni ko‘tarish, halimlik, sabotlilik, g‘azabni yutish, viqorlilik, do‘stlashish va shularga o‘xshash maqtovli xulqlar sodir bo‘ladi. Ammo shijoatda haddan oshishdan maqtanchoqlik, o‘zini katta olish, qattiq g‘azablilik, takabbur va xudbinlik hosil bo‘ladi. Unga beparvo bo‘lishdan xorlik, sharmandalik, qayg‘u, tahqirlanish, o‘zini past sanash, vojib bo‘lgan haqni olishdan o‘zini ushlab turishlar sodir bo‘ladi. Iffatlilik xulqidan saxiylik, hayo, sabr, kechirish, qanoat, omonatdorlik, muloyimlik, yordam berish, ichki go‘zallik va ta’ma qilmaslik hosil bo‘ladi. Ammo unda chuqur ketishga yoki beparvolikka moyil bo‘lishdan esa hirs, ochko‘zlik, uyatsizlik, axloqsizlik, isrofgarchilik, hafsalasizlik, riyokorlik, sharmandalik, dilxushlik, laganbardorlik, hasadgo‘ylik, ichqoralik, boylar oldida xor bo‘lish, kambag‘allarni xaqir sanash va boshqa narsalar hosil bo‘ladi. Chiroyli xulqlarning onalari mana shu to‘rt fazilatdir. Ya’ni, hikmat, shijoat, iffat va adolat. Qolganlari ularning bo‘laklaridir. Bu to‘rt narsada mukammal to‘g‘ri bo‘lishga faqat Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yetganlar. U kishidan keyingi insonlar esa unga yaqin va uzoq bo‘lishda bir-birlaridan farq qilishadi. Bu xulqlarga yaqinlashgan har |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling