Microsoft Word ilk sayfa zhassulan

Kamu-İş; C:8, S:4/2006, 
http://www.kamu-is.org.tr/pdf/844.pdf
  

---

46  
                                                                                                                                                              
SSCB devletlerinin kalkınmasında siyasi bir hedefi bulunmaktaydı. Batı ülkeleri Orta 
Asya ve Baltık, Kafkasya, Doğu Avrupa ülkeleri dahil tekrar komünizm sistemine 
dönmemesi için piyasa değerlerini topluma yaygınlaşmasını  hızlandırmak için olan 
çalışmalarıdır.  
Kazakistan’daki reformlar mantığı; genç devletin kuruluşunun ilk yıllarında 
Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından ‘önce ekonomi, sonra siyaset’ 
olarak belirlenmiştir.
99
 16 Aralık 1991’de Kazakistan bağımsızlığını ilan ettiğinde 
Kazakistan hammadde bakımından zengin ve aynı zamanda nükleer silaha sahip olan 
tek Orta Asya devletiydi. Kazakistan topraklarında dünya hammadde rezervlerinin 
%25 manganezi, % 30 kromu, %19 kurşunu, %13 çinkosu, %10 bakırı, %10 demiri 
bulunmaktadır.
100
 Bununla beraber Hazar Denizi’nin birçok bölümü ve petrol 
kaynaklarının birçok rezervi Kazakistan’a aittir. Bağımsızlık sonrası Kazakistan’ın 
elinde 1360 nükleer başlıklı füze ve dünyanın en büyük uzay üssü Baikonur 
kalmıştı.
101
 Lakin nükleer silahın var olması Kazakistan’ı  dış siyasette birçok 
engellerle karşılaştırabilirdi, zira Rusya ile Çin’in bu bölgede başka bir gücün orta 
çıkmasına karşı olacaktı.  
Kazakistan’ın Batılı ülkelerden yatırımcıları ülkeye çekmek için ülkede siyasi 
anlamda istikrar olması gerekiyordu. Lakin nükleer silahın ülkede bulunması hem iç 
hem de dış güvenliğe tehdit etmekteydi. Ekonomiyi doğru düzgün hale getirebilmek 
için ve dünyanın ‘büyük’ devletleri olarak sayılan ülkelerin güvencesini almak için 
resmi olarak nükleer silahtan vazgeçmesi gerekiyordu. Dolayısıyla Kazakistan 22 
Mayıs 1992’de Lizbon Protokol’ünü imzalayarak nükleer silahtan vazgeçti ve 
Birlermiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin değişmez 5 ülkesinin (ABD, Çin, Rusya, 
İngiltere ve Fransa) güvencesini aldı.
102
    Yaptığı bu adım Kazakistan kaderini 
değiştirmiştir. Ayrıca Batı ülkelerinin bugüne kadar yapmış olduğu yatırımların çok 
büyük bölümü enerji sektörüne yoğunlaşmıştır. Kazakistan 1993’te Amerikan 
Chevron  şirketiyle 25 milyar varillik petrol rezervlerini çıkarmak için anlaşma 
                                                            
99
 Darhan KALETAEV, Kazakistan, Geleceğe Yol Alan Ülke: Ulusal Lider Etkini, İstanbul, 2010, 
s.10 
100
 Sally N. CUMMİNGS, Kazakhstan Power and The Elite, I.B. Tauris, New York, 2005, s. 3 
101
 A.g.e., s. 3 
102
 Kazakistan: 10 sene Nükleer Silahsız, (‘Казахстан: десять лет без ядерного оружия’), 25 Nisan 
2005, 
http://www.inform.kz/rus/article/120240
  

---

47  
                                                                                                                                                              
imzalamış, ardından British Gaz ve İtalyan AGİP petrol şirketleri Kazakistan’da 
yüzyılın anlaşması olarak nitelendirilen bir anlaşma imzalamıştır. Anlaşmayla 
Kazakistan’ın batısındaki Ural bölgesinde tahmini 5 milyar dolarlık bir yatırımla 
sondaj ve üretim yapılacaktır. Fransız şirketi Elf ile de Orta Kazakistan’da araştırma 
yapmak için bir anlaşma imzalanmıştır.
103
   
 Kazakistan  ilk  başında SSCB yıkılsa bile para olarak eski rubleleri Rusya’yla 
beraber kullanmıştı. Hatta Rusya Temmuz 1993’te kendi Rusya rublelerini çıkarttığı 
anda da rubleler Kazakistan ekonomisinin resmi parası durumundaydı. Kazakistan 
ilk parasını ‘som’ olarak adlandırmak istemişti lakin Kırgızistan parlamentosu 10 
Mayıs 1993’te milli parasını ‘som’ olarak kabul ettiğinde Kazakistan milli parası için 
başka isim aramak zorunda kalmıştı.  Kasım 1993’te Kazakistan kendi milli parası 
tengeyi
∗
 çıkartmıştır.
104
 
Kırgızistan’ın ekonomisini geliştirme modeli Kazakistan modelinden farklı 
gözükmektedir. Kırgızistan ülkeni ekonomik kaostan kalkındırmak için devlet 
kontrolündeki sanayi ve üretim sektörlerin özelleştirmeye kalkmıştır.  Bu konuda 
Kırgızistan Kazakistan’a göre daha liberal davrandı. Bu yüzden Kırgızistan Orta 
Asya’nın liberalizasyon ve özelleştirme şampiyonu olarak bilinir. 1991-1994 yılları 
arasında, sanayideki devlet işletmelerinin yüzde 53’ü, ulaştırma sektörünün yüzde 
34’ü, ticaret ve gıda alanındakilerin yüzde 93’ü ve hizmet sektöründekilerin ise 
yüzde 100’ü çeşitli formlar altında özelleştirilmiştir.
105
  Kırgızistan yabancı 
yatırımcıların Kazakistan gibi sadece hammaddeye değil turizm ve su elektrik 
santraların işletmesi ve yatırım yapması için elverişli koşullar yaratmıştı.
106
 
Turizm sektörünün en önemli iki boyutu bulunmaktadır;  
1) Istık-Köl plajı,  yaz tatili için gelen turistlere iyi koşullar yaratmak; 
                                                            
103
 Mim KEMAL ÖKE, Halim NESİHOĞLU, Gökhan BACIK.., a.g.e., s. 258 
∗
 Tenge-Kazakistan Para Birimi  
104
 Martha BRİLL OLCOTT, Kazakhstan: Unfulfilled Promise?, Unşted Book Press, USA, 2010, 
s.133 
105
  Hakan GÜNEŞ, ‘Orta Asya’da Kalkınma Modellerinin Karşılaştırma Analizi’, Kalkınma ve