Microsoft Word ilk sayfa zhassulan

Tablo 1. 
 
Kazaklara Ruslar tarafından verilmiş isimler 
 
Tarih Temel 
tanımlama Türemiş tanımlama 
XVI-XVIII. yüzyıl Kazak 
Kazak 
Ordusu 
XVIII-1867 yıllar arası 
Kırgız-Kazak, Kırgız-Kaysak Kırgız-Kaysak Ordusu 
1867-1925 yıllar arası 
Kırgız Kırgız Bozkırları 
1925-1936 yıllar arası Kazak, 
Kırgız-Kazak Kırgız Sovyet Sosyalist Özerk 
Cumhuriyeti, Kazakistan 
 1936 yılından itibaren 
Kazah (Kazak) 
Kırgız Sovyet Sosyalist 
Cumhuriyeti 
 
 
Kazak ve Kırgızlar tarihi, geleneği ve dili birbirine yakın olan kardeş 
halklardır. Fakat Orta Çağda her birinin ayrı kabile topluluklarını oluşturduğunu 
söylemek mümkündür. Çağdaş Kazakların XX. yüzyılda Kırgız olup sonra kimlikleri 
Kazak olarak değiştirildi diye açıklanan fikirler de yanlıştır. Rusların Kazakları 
Kırgız olarak tanımlaması tarihi hata yada bilerek yapılmış siyaset teknolojisi de 
olabilir.  
 
 
1.3.2  Alaş Orda Hükümeti ve Türkistan Özerk Devleti ve ya Orta Asya Türklerin 
Birleşme Çabaları 
 
Rusya  İmparatorluğu döneminde Ceditçilerin etkisiyle ortaya çıkan 
Pantürkizm, XX. yüzyılın başında meyvelerini vermeye başlamıştı.  O zamanda Orta 
Asya halklarının milli kimliği  İslam’la bağdaştırılmıştır. Kimi milli kimlik, kimi 
ortak bir kimlik yaratmanın taraftarıydı. Pantürkizm aynı anda Panislamizm’di.  

---

33  
                                                                                                                                                              
Orta Asya’daki ilk siyasi hareketlerinden birisi olan Alaş Orda, 1905 yılında 
Alaş Hareketi ile ortaya çıkmış ve 1912 yılında kurulan siyasi Alaş Partisi ile 
güçlenmiştir. 1905 yılında Alihan Bökeyhanov ve Ahmet Baytursınov tarafından 
organize edilip hepimiz Alaş’ın oğullarıyız başlığı altında Semey şehrinde yapılan 
Türkistan Müslümanları kongresinde, soylu ailelerden gelen Kazak ve Kırgız 
önderler Alaş adı altında birleşmiştir. Bu harekâta Kazak ve Kırgız entelektüeller de 
katılmıştır.
62
 Alaş Orda’nın diğer hareketlerden farklı özelliği Kazak-Kırgızlara ait 
olan bir devlet yaratma çabasıydı. Kültürel kimliğe göre milli kimlik ön saftaydı. 
Lakin Alaş Orda’lılarla Türkistan Birliğini kurulmasını savunan Mustafa Çokay 
anlaşamamıştır. Çokay’a göre Orta Asya’da devlet kurulursa onun özü Türkçülük 
olması gerekirdi.  
  Mustafa  Çokay’ın esas maksadı Rusya topraklarında yaşayan bütün Türki 
kabileleri birleştirerek ‘Büyük Türkistan’ı’ kurmaktı. Nitekim üniversiteyi bitirdikten 
sonra 1916’da Kazan’da ‘Türkistan Birleştiği’ adlı bir teşkilat kurar.  Bu teşkilatın 
lideri beş kişi olup, iki Tatar Türk’ünden biri ünlü Sultan Galiyev, iki Kazak’tan biri 
Mustafa Çokay, ikincisi Muhammedcan Tınışbayev, diğeri Başkurt ilim adamı 
Ahmet Zeki Veledi Toğan olmuştur. Bu beş kişi bir olup Mustafa Çokay’ı lider 
seçmişlerdi.
63
 
1917 yılındaki Ekim Devrimi’nde iktidarı ele geçiren Bolşevikler tüm 
halkların özerk devlet kurmasına izin vereceklerini söylemişlerdi. Dolayısıyla gerek 
Kafkasya’da gerek Orta Asya’da devlet kurma çabaları ön plana çıkmıştı. Türkistan 
Bölgesi’nde devlet yaratma konusunda Türkistan önderleri hemfikir değildi. Kimi 
ortak kimlik yaratmayı öneriyor, kimi milli kimliği savunmaktaydı.  
Türkistan Müslümanlarının IV. Olağanüstü Kurultayı 26 Kasım 1917’de 
Hokand  şehrinde Han sarayında Çokay’ın konuşmasıyla açılmıştır. Bolşeviklerin 
Kurultayın yapılmaması için yaptığı bütün engellemeler boşa gitmiştir. Neticede 
Bolşevikler de temsilci göndermek zorunda kaldılar. 28 Kasımda yeni teşkil edilen 
                                                            
62
 M. KOYGELDİYEV, Alaş Hareketi, (М. ҚОЙГЕЛДИЕВ, Алаш қозғалысы), Мектеп 
баспасы, Алматы, 2008, s. 426 
63
 Maria J. ÇOKAYEVA, Mustafa Çokay’ın Hatıraları, Hazırlayan; Erol CİHANGİR, Turan Kültür 
Vakfı, İstanbul, 2000, s. 22-23 

---

34  
                                                                                                                                                              
devlet ‘Türkistan Muhtariyeti’ olarak adlandırılmıştır.
64
 Hükümetin başına bir Kazak 
olan Mustafa Çokay’ın getirilmesi, bu birliğin etnik bir milliyetçilikten ne kadar uzak 
olduğunun göstergesiydi.
65
 
Aynı anda 5-13 Aralık 1917’de Orenburg’da II. Kazak Kurultayı’nda Alaş 
Orda Kazak Hükümeti kurulmuştur ve bu kurultaya Mustafa Çokay’da davet 
edilmiştir.
66
 Toplantıda Mustafa Çokay Türkistan Muhtariyeti’ni kurduğunu ve Alaş 
Orda’nın onunla birlikte hareket etmesini önermişti. Fakat, Alaş Orda Başkanı 
Alihan Bökeyhanov Türkistan ila Kazakların birleşmesine karşıydı. O’na göre her 
halkın kendi devletin kurması daha uygundu.
67
  En azında bu düşünce Rus Hükümeti 
tarafından desteklenmekteydi ve milli devlet oluşturma  şansı daha yüksek 
gözükmekteydi. 
Türkistan Geçici Hükümeti milli ordu kurma meselesinde birçok zorlukla 
karşılaştı. Aynı anda Bolşeviklerin tepkisi hemen orta çıktı. 22 Şubat 1918’de 
Bolşevik askerleri Hokand şehrine girerek Türkistan Geçici Hükümeti’ni yıktılar. 
Böylece Hokand Muhtariyeti Bolşevikler tarafından sona erdirilmiştir.
68
 Mustafa 
Çokay dış ülkelere kaçmak zorunda kaldı ve Avrupa ülkelerinde mücadelesini devam 
ettirmişti.  
Türkistan Geçici Hükümetinin yıkılması Orta Asya’da yaşayan göçebe 
kabilelerin ortak devlet kurma hayaline son verdi. Birleşmiş ve güçlü Müslüman 
topluluğu Rusya’nın çıkarlarına aykırı gelmekteydi. Bolşevikler için parçalanmış 
Türkistan’ı yönetmek iç güvenliğinin garantisi anlamına gelmekteydi.   
Türkistan Muhtariyeti yıkıldıktan sonra Alaş Orda Başkurt liderleriyle ittifak 
kurmaya kalkmıştır. Başkurt ve Kazak Hükümetleri, askeri ve iktisadi idarelerin ve 
hükümetin merkezi Orenburg şehri olmak üzere, tamamen orada birleştirilmesi 
                                                            
64
 A. KARA, Türkistan Ateşi. Mustafa Çokay’ın Hayatı ve Mücadelesi, DA Yayıncılık, İstanbul, 
2002, s. 123-142 
65
 Olivier ROY, a.g.e., s.72 
66
 Ali BADEMCİ, 1917-1934 Türkistan Milli İstiklal Hareketi ve Enver Paşa, Kutluğ yayınları, 
İstanbul, 1975, s.165-166 
67
 A. KARA, Mustafa Çokay: Hayatı, Mücadelesi, Eserleri, (A. ҚАРА, Мұстафа Шоқай: өмірі,