Microsoft Word ilk sayfa zhassulan

GİRİŞ 
 
Geçmiş tarihi yeteri kadar bilmeden bugünü yaşamak veya hayattan sağlam 
bir gelecek beklemek oldukça zordur. Dolayısıyla geçmişi göz önüne alarak geleceği 
tahmin etmek gerekir.  Kazak ve Kırgız halklarının kaderi geçmişten bugüne kadar 
birbiriyle bağımlı olmuştur. Kazak ve Kırgızlar gibi dünyada dili, kültürü ve yaşamı 
birbirine çok benzeyen halk azdır. 1991’e kadar Kremlin iktidarı altında olan bu 
halkların aralarında olan bağları biraz gevşemiştir. Ne var ki Orta Asya’daki 
bağımsız beş ülkenin içinde devletlerarası ilişkileri iyi gelişmiş Kazakistan ve 
Kırgızistan’dır. Bağımsızlık aldıktan sonra da iki ülke bir birine bağlı kalmıştır.  
Orta Asya ülkelerinin bağımsızlık ilan etmesinin üzerinden 20 sene geçmiş 
olmasına rağmen iki halk arasındaki bağlar hala kopmamıştır.  Bunu, Kazak ve 
Kırgızlar aynı kökten gelmiş olmasına bağlayabiliriz. Fakat aynı ebeveynlerden olan 
kardeşlerin de bir birlerinden farklılıkları olur. Geçmişten bu güne kadar Kazak ve 
Kırgızlar arasındaki ilişkilerin olumlu ve olumsuz taraflarını söylemek mümkündür. 
Önemli olan geçmişte yaşanan olayların  şimdiki ve gelecekte yaşanacak ilişkilere 
nasıl yansıyacağıdır. Bu konuyu seçme amacım Kazak ve Kırgız ilişkilerindeki tarihi 
süreci ve sorunları araştırmaktır.  
Bugünde Kırgızistan’ın ekonomik ve siyasi durumu kriz halindedir. 
Kazakistan bölge lideri ve komşu ülke olarak nasıl bir yardımda bulunmaktadır? 
Gelecekte Kazak ve Kırgız ilişkilerinin nasıl bir yönde gelişmesi beklenmektedir? 
Tezimde bu gibi sorulara tarihsel analiz yapmaya çalıştım.  İki toplum arasındaki 
entegrasyon eğilimlerini öğrenmek için Türkiye’de öğrenim gören Kazak ve Kırgız 
öğrencileri arasında anket çalışmasını yaptım. Anket toplam sayısı 180 öğrenciye 
dağıtılarak yapıldı. Anketin sonucunda iki tarafın da siyasi alana göre ekonomik 
alandaki birleşmeye memnun oldukları hakkındaki sonuca vardım. Kırgızistan 
halkının sosyo-ekonomik durumunun düşük olması Kazakistan vatandaşlarının siyasi 
birleşme isteğinde bulunmadığına neden olmaktadır. Kazakistan toplumunun 
ekonomik durumu iyi şartlarlarda olması, Kırgız toplumunun ise düşük olması 
Kırgızlara yeni kimlikler kazandırmaktadır. Kazakistan toplumunun Kırgızlara 

---

4  
                                                                                                                                                              
verdiği yeni kimlikleri: Kırgız fakir, işçi, isyancıdır. Böylece Kazakistan tarafından 
Kırgızlara karşı toplumsal aşağılama fark edilmektedir.  Bu durumda Kırgızların 
siyasi birleşme alanında istekte bulunmaması doğaldır.   
Kazak-Kırgız ilişkilerinin siyasi ve tarihi olmak üzere iki boyutlu olarak 
ortaya koymak mümkündür. Siyasi boyut devletlerarası ilişkileri kapsarken, tarihi 
boyut ise toplumlar arası ilişkileri içermektedir.  
Devletlerarası ilişkilerde iki ülke arasında siyasi ve ekonomik bağlar diğer 
Orta Asya ülkelerine göre daha sıkıdır. Kazakistan, Kırgızistan ekonomisinin en 
büyük yatırımcılarındandır.  2005 yılındaki ‘Renkli Devriminde’ Kazakistan pek 
fazla etkili olamamış; sadece yeni hükümeti tanıyarak ekonomik yardımlarda 
bulunmuştu. 2010 devriminde ise aynı senaryo gerçekleşmiş, fakat bu durum siyasi 
anlamda büyük bir hataya yol açmıştır. Devrim olduğu gün Kazakistan, Kırgızistan 
ile arasındaki sınırı kapatarak Kırgızistan’ı ekonomik kayıplara uğratmıştır. Bölgede 
su kullanma sorunu Kazak-Kırgız siyasi ilişkilerinin en sıcak noktasıdır. 
Kırgızistan’ın ekin zamanında Kırgızistan’daki Narın ve Talas ırmaklarının suyunu 
kapatması Kazakistan’ı rahatsız etmektedir. Kırgızistan’ın Kazakistan karşısındaki 
tek kozu da su olmaktadır. Bu gibi olaylar iki devlet arasındaki ilişkilerinin 
soğumasına neden olmaktadır. 
İki ülkeyi birbirine bağlayan faktörler: 
- Ekonomik 
bağlantılar: Kazakistan’ın Kırgızistan topraklarındaki en büyük 
yatırımcı olması, Kazak Bankalarının Kırgızistan’daki etkinlikleri, Kazakistan’ın 
Kırgız elektrik enerjisine ihtiyacı, Kırgızistan’ın Kazak petrolüne ihtiyacı. 
- Siyasi 
bağlantılar: 2011 yılında Kazakistan ve Kırgızistan birleşerek 100 
milyon dolarlık yardım kurumu kurmuştur. Bu yardım Kırgızistan’ın turizm, 
telekomünikasyon, enerji ve sanayi sektörlerindeki alt yapısını oluşturmaya ve yeni 
iş yerlerini açmaya harcanacaktır. Bu kurum resmi olarak 2012’de işe başlayacaktır. 
Kazakistan’ın bölge siyasetiyle ilgili aldığı her kararda Kırgızistan 
Kazakistan’ın her zaman yanında olmuştur.  Örneğin, 2007 yılındaki Nursultan 
Nazarbayev’in Kazakistan halkına yaptığı konuşmada Kazakistan, Kırgızistan, 

---

5  
                                                                                                                                                              
Tacikistan ve Özbekistan arasında Orta Asya Birliği’ni kurma fikrini canlandırmıştır. 
Nazarbayev konuşmasında ortak ekonomik bölge kurmayı önermiştir. Birliğin amacı 
bölge ekonomisini geliştirme, politik istikrarlığı sağlama gibi projeleri içermiştir. 
Nazarbayev’in Orta Asya liderleriyle yaptığı konuşmalarında birliğin ekonomik 
alanında tüm bölgeye faydalı olacağını vurgulamıştır.  
İkincisi ise toplumlar arasındaki ilişkiler. Toplum arası ilişkiler devletlerarası 
ilişkilere göre biraz çelişkilidir. Bu gerilimin nedenlerini tarihte yer alan olaylara 
bağlamak gerekiyor. Kazak ve Kırgız halkları arasındaki ilişkilerinin kötüye gitmesi 
Orta Asya’da etnik kimliğin inşa edilmesiyle başladı. Çarlık Rusya’sında Türkistan 
Bölge’sinde farklı milletleri yaratma fikri Kazan Üniversitesi profesörü Türkoloji 
uzmanı Nikolay İlminski’ye aittir. Bu politikanın amacı Türkistan Bölgesi’ndeki 
göçebe Türk kökenli kabile topluluklarını parçalayarak yönetmektir. Onun için her 
birine ait bir dil, kültür yaratmak gerekiyordu. Başka önemli bir unsur her topluluğun 
kendisine ait toprak parçası olması  şarttır. Dolayısıyla her kabile topluluğundan 
millet yaratmak için her yerel konuşma  şivesi ayrı dil konumuna geldi. Her birine 
yeni tarih benimsetildi. Kabileler arasında yer alan savaşlar etnik seviyeye çıkartıldı 
ve kabileler arasındaki nefret duygularını büyüttüler. Bu politika SSCB döneminde 
de devamını buldu. Sonuçta Türkistan Bölgesi beş ayrı devlete yeni mekân oldu. 
SSCB yıkılınca Orta Asya halkları tarih, toprak ve tarihi kahramanlar için de 
kavga ettiler. Bu kavgalara devletlerin bile karışması ilginç bir durumdur. Orta Asya 
ülkeleri bağısızlıklarını kazandıktan sonra toprak ve tarih dışında, tarihi önderleri bile 
kendi aralarında paylaştılar. Örneğin, Yusuf Balasgun bir Kırgız, Ebu-Nasır El-
Farabi bir Kazak, Alişer Navoi bir Özbek, Maktumkulu bir Türkmen olarak kabul 
edildi.     
1991’de SSCB yıkılana kadar Orta Asya devletleri birbirini iyice tanımak için 
pek fazla çalışma yapmamıştır. Onlara SSCB döneminde Rusların icat ettiği 
tanımlamalar yeterliydi. Tüm Orta Asya devletleri,  kendi milli kimliklerini inşa 
ederken diğer ulusları bu kimlikten soyutlamışlardır. Onların bu hareketini Orta 
Asya’da ‘Kim daha güçlüdür?’ diye bir yarışmaya benzetebiliriz. Herkes kendi tarihi 
kahramanını, milli ideolojisinin temel unsuru haline getirmiştir. Örneğin, Özbekler 

---

6  
                                                                                                                                                              
kendi tarihini Timurlenk’le,  Kırgızlar Manas’la, Türkmenler Oğuz Han’la, Kazaklar 
ise Abılay Han’ı milli kimlik inşasında kullanmışlardır.  
Çağdaş Kazakistan da kendi milli kimliğini yaratma yolunda diğer Orta Asya 
halklarını kendisinden ötekileştirmektedir. Örneğin, XVIII Yüzyılda Jongarlara
∗ 
 
karşı Kazak ve Kırgızlar omuz omuza savaşmışlardı.
1
 Kazakistan tarihi kitaplarında 
bu olay yer almaz.  Başka bir örnek verecek olursak: Alaş Orda Hükümeti
**
  tarihte 
Kazak-Kırgız Hükümeti olarak geçmişti.
2
 Fakat Kazakistan tarihinde bu hükümet 
sadece Kazaklara aittir. Bunun sebebi iki halk içinde etnik milletçilik hissini 
güçlendiren etkenler bulunmaktadır. Herkes kendi milli kimliğini yaratma yolunda 
bu hususlardan yararlanmaya çalışmaktadır. Kazak ve Kırgız halklarının gerilim 
noktalarının biri Kazakların son hanı Kenesarı’nın Kırgızlar tarafından idam 
edilmesidir. Tarih sahnesinde kimileri için Kenesarı milli kahramansa kimileri için 
de baskıcı bir şahsiyettir. Bu tür gerilimlere son vermek için Kazakistan ve 
Kırgızistan tarihi beraber yazılmalıdır. Zira iki halkın isimleri farklı olsa da kökenleri 
ve geçmişleri aynıdır. 
Bölgenin lideri haline gelen Kazakistan’ın Kırgızistan’a karşı hangi 
politikaları yürütmesi gerektiği konusunda birçok uzman farklı görüşler ortaya 
atmıştır. Ne var ki siyasi alanda ilk adımları Kazakistan’ın değil Kırgızistan etkinleri 
atmaktadırlar. Kırgızistan bilim adamı ve Kırgız meclisinin milletvekili Zaynudin 
Kurmanov:  ‘‘Kazakistan ve Kırgızistan konfederasyon olarak birleşmeli, zira