Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Iqtisodiyotdagi monopoliya – bozor hokimiyatiga ega bo‘lgan iqtisodiy 
tuzilma. 
Tabiiy monopoliyalar – iqtisodiy faoliyatning texnikaviy va texnologik 
xususiyatlari taqozo qilib, ular raqobatni qo‘llash mumkin bo‘lmagan yoki 
qiyin bo‘lgan sohalarni o‘z ichiga oladi:
– suv, energiya, gaz ta’minoti korxonalari; 
– temir yo‘l transporti; 
– harbiy mudofaa majmui korxonalari. 
Iqtisodiy (sun’iy) monopoliyalar ishlab chiqarish va kapitalning 
to‘planishi hamda korxonalarning turli yo‘llar bilan birlashishi natijasida 
vujudga keladi. 
 Kartel – bir tarmoq korxonalarning ittifoqi bo‘lib, uning ishtirokchilari 
to‘liq iqtisodiy mustaqilligini saqlab qoladi, faqat ishlab chiqarish hajmi, sotish 
bozorlari va baholari to‘g‘risida kelishib oladi. 
 Sindikat – bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar 
birlashmasi bo‘lib, uning a’zolari ishlab chiqarish sohasida mustaqilligini 
saqlab qoladi, mahsulot esa sindikat mulki sifatida sotiladi. 
 Trest – ishlab chiqarish vositalari va mahsulotga birgalikda egalik 
qiluvchi korxonalar guruhi bo‘lib, foyda qo‘shilgan kapital hajmiga qarab 
taqsimlandi. 
Oligopoliya – amalga oshmagan raqobatning tarmoqda odatda bir necha 
yirik raqobatchi firma mavjudligi bilan ajralib turadigan muayyan shakli. 
Muvozanatlashgan monopol narx – eng ko‘p yoki eng kam 
daromadning eng ko‘p yoki eng kam xarajatlarga tengligi sharoitida eng katta 
foyda olishni ta’minlovchi narx. 

---

 267
Bozor hokimiyati – muayyan bozor tuzilmalarining o‘z tovar va 
xizmatlariga subyektiv ravishda narx belgilash imkoniyati. 
Til biriktirish – tarmoq firmalari o‘rtasidagi aniq narxlar va ishlab 
chiqarish hajmlarini belgilash yoki ular o‘rtasidagi raqobatni biror usul bilan 
cheklash uchun oshkora yoki boshqacha kelishuv.