Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Qo‘shilgan qiymat – bu korxona tomonidan ishlab chiqarilgan 
mahsulot qiymatidan yetkazib beruvchilardan sotib olingan va 
iste’mol qilingan xom ashyo va materiallar qiymati chiqarib tashlan-
gandan keyin qolgan qismining bozor qiymati. 
Boshqacha aytganda, qo‘shilgan qiymat – bu korxona yalpi 
mahsulotidan yoki ishlab chiqargan mahsulotining bozor narxidan 
(amortizatsiya ajratmasidan tashqari) joriy moddiy xarajatlar 
chiqarib tashlangan miqdoriga teng. 
YAMM yordamida milliy iqtisodiyotda tovar va xizmatlar ishlab 
chiqarish yillik hajmini hisoblashga harakat qilinadi. YAMM yil 
davomida ishlab chiqarilgan barcha pirovard tovarlab va xizmatlarning 
bozor narxidagi so‘mmasi bo‘lganligi uchun tovarning o‘zi, uning 
nafliligi ko‘paymagan holda baholar oshishi evaziga uning hajmi oshib 
ketishi mumkin. Baho ishlab chiqarish ymumiy hajmining har xil 
elementlarini yarona umumiy asosga keltirishning eng keng tarqalgan 
ko‘rsatkichi sifatida foydalaniladi. Shuning uchun yalpi milliy mahsulotga 
baho berishda nominal va real milliy mahsulot hisobga olinadi. Joriy 
bozor baholarida hisoblangan milliy mahsulot nominal milliy mahsulot, 
o‘zgarmas baholarda hisoblangan milliy mahsulot esa real milliy 
mahsulot, deb yuritiladi. Turli yillarda ishlab chiqarilgan YAMM 
qiymatini faqat narx o‘zgarmagan taqdirda o‘zaro taqqoslash mumkin 
bo‘ladi. Bundan tashqari, narx dapajasi bizga iqtisodiyotda inflatsiya 
(narx darajasining o‘sishi) yoki deflyatsiya (narx darajasining kamayishi) 
o‘rin tutganligini va uning miqyosi qandayligini bilish imkonini beradi. 
Narx darajasi indeks shaklida ifodalanadi. Narx indeksi joriy yildagi 
ma’lum guruh tovarlar va xizmatlar to‘plami narxlari so‘mmasini, xuddi 
shunday tovarlar va xizmatlar miqdorining bazis davrdagi narxlar 
so‘mmasiga taqqoslash orqali hisoblanadi. Taqqoslashning boshlang‘ich 
davri «bazis yil» deyiladi.
Farb mamlakatlari va xususan AQShda narx indekslari ichida eng 
keng qo‘llaniladigani iste’molchilik tovarlari savati narxlari indeksi 
hisoblanadi. Uning yordamida tipik shahar aholisi sotib oladigan 
iste’molchilik tovar va xizmatlarning 300 turini o‘z ichiga oluvchi bozor 

---

 300
savatining qayd qilingan narxlari hisoblanadi. Ammo narxning ymumiy 
darajasini hisoblash uchun YAMM narx indeksidan foydalaniladi. 
YAMM narx indeksi ancha keng tushuncha bo‘lib, u o‘z ichiga 
nafaqat iste’molchilik tovarlari, balki investitsion tovarlar, davlat 
tomonidan sotib olinadigan hamda xalqaro bozorda sotilgan va sotib 
olingan tovarlar va xizmatlar narxlarini ham oladi. YAMM narx indeksi, 
nominal YAMMni real YAMMga aylantirib hisoblash imkoniyatini 
beradi.