Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Makroiqtisodiyot (lotincha «macro» – «katta», «uzun», arabcha 
«iqtisodiyot» – xo‘jalik yuritish ma’nolarida) – iqtisodiy tizimdagi barcha 
1
Qarang: Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ. Ⱥ. ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ XXI ɚɫɪɝɚ ɢɧɬɢɥɦɨԕɞɚ. – Ɍ.: 
«ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ», 1999. – Ȼ. 6.

---

 295
ishtirokchilarning xususiyatlarini o‘rganish. Makroiqtisodiyot umumiqti-
sodiy jarayonlarga urg‘u beradi. Umumiqtisodiy jarayon pul bilan «tirik». 
Pul bo‘lmagan, pul muammolari rivojlanmagan joyda makroiqtisodiyot 
bo‘lishi mumkin emas. Atoqli ma’rifatparvar vatandoshimiz Abdulla 
Avloniyning yozishicha: «Iqtisodiyot deb, pul va mol kabi ne’matlarning 
qadrini bilmoqqa aytilur. Mol qadrini biluvchi kishilar o‘rinsiz yerga bir 
tiyin sarf qilmas, o‘rni kelganda, so‘mni ayamas».
Makroiqtisodiyot alohida mahsulot va xizmatlar bozorlarini 
o‘rganadigan mikroiqtisodiyotdan farqli o‘laroq, milliy iqtisodiyotni tizim 
ko‘rinishida, ya’ni mahsulot va xizmatlar, pul va qimmatbaho qog‘ozlar, 
yollanma ishchi kuchi bozorlarini bir-biriga bog‘lashda o‘rganadi. 
Makroiqtisodiyot fanining vazifasi yuqorida qayd etilgan bozorlar 
harakatining davlat aralashuvi hisobiga olingan holda makroiqtisodiy 
xususiyatlarni aniqlashdir. 
Makroiqtisodiyot – iqtisodiy fanlarning tarmog‘i bo‘lib, iqtiso-
diyotning amal qilishini yaxlitlikda o‘rganadigan va tushuntiradigan 
fandir. Makroiqtisodiyot – bu mamlakat miqyosida moddiy ishlab 
chiqarish va nomoddiy sohalarni bir butun qilib birlashtirgan milliy 
xo‘jalik darajasidagi iqtisodiyotdir. 
Pozitiv makroiqtisodiyot – real iqtisodiy voqeliklarni o‘zaro 
aloqadorlikda o‘rganadi.
Normativ (me’yoriy) makroiqtisodiyot – iqtisodiy faoliyatning aniq 
yo‘nalishlarini taklif etadi. 
Makroiqtisodiyotni o‘rganishning asosiy metodlari quyidagilar: 
– ilmiy abstraksiya; 
– analiz va sintez; 
– oddiylikdan murakkablikka; 
– deduksiya va induksiya; 
– statistik; 
– iqtisodiy-matematik, modellashtirish. 
Makroiqtisodiy siyosatning asosiy shakllari quyidagilardan iborat: 
– pul-kredit (monetar); 
– budjet soliq (fiskal); 
– investitsiya; 
– tashqi savdo; 
– ijtimoiy. 
Makroiqtisodiy siyosatning asosiy vazifasi – makroiqtisodiy 
mutanosiblikni ta’minlash, iqtisodiy o‘sish va aholi farovonligini 
ta’minlashdir. Milliy xo‘jalikning tarkib topgan tuzilishi ijtimoiy mehnat 

---

 296
taqsimoti rivojining natijasi hisoblanadi. Makroiqtisodiyot o‘z ichiga xalq 
xo‘jaligining moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish hamda xizmat 
ko‘rsatish sohalarini oladi. 
Milliy iqtisodiyot me’yorida faoliyat qilish va barqaror o‘sishi uchun 
barcha tarmoq va ishlab chiqarish sohalarining o‘zaro bog‘liqligi va 
muvozanatli rivojlanishi talab qilinadi. Milliy iqtisodiyotda ishlab 
chiqarish, xizmat ko‘rsatish hajmi va ularning o‘sishi bir qator 
ko‘rsatkichlar tizimi orqali, mikro va makroiqtisodiy darajada aniqlanib, 
tahlil qilinadi. Ko‘pgina mikro ko‘rsatkichlar yordamida korxonalar 
faoliyatiga baho berilib va ular iqtisodiyotining rivojlanish tamoyillari 
aniqlansa, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar orqali butun iqtisodiyotning 
holati uning o‘sishi yoki orqaga ketishi tahlil qilinib, xulosa chiqariladi. 
Ular yordamida davlat o‘z iqtisodiy siyosatini belgilaydi. Bu tizimga 
kiruvchi turli xil ko‘rsatkichlar, birinchidan, bizga ma’lum vaqt 
oralig‘idagi ishlab chiqarish hajmini hisoblash va milliy iqtisodiyotning 
faoliyat yuritishiga bevosita ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash imkonini 
beradi. Ikkinchidan, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi, YAMMni uning 
harakatining barcha bosqichlarida, ya’ni ishlab chiqarish, taqsimlash, 
qayta taqsimlash va natijada foydalanish bosqichlarida ko‘rgazmali 
shaklda aks ettirishga imkon beradi. 
Nihoyat, mazkur ko‘rsatkichlar tizimi mavjud resurslar va ulardan 
foydalanishning mos kelishi (tengligi) kuzatilganda, mamlakatdagi 
umumiy iqtisodiy muvozanatlik holatini aks ettiradi. Butun milliy 
iqtisodiyotning holatini xarakterlovchi muhim makroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlarni keltirishni lozim topdikki, bu o‘quvchilarda mavzuni 
o‘rganish uchun qulaylik yaratadi: 
¾ tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish: 
ƒ yalpi milliy mahsulot (YAMM); 
ƒ sof milliy mahsulot (SMM); 
ƒ milliy daromad (MD). 
¾ budjet-soliq sohasi: 
ƒ davlat budjetining daromadlari va xarajatlari; 
ƒ davlat budjetining defitsiti (taqchilligi); 
ƒ YAIMdan soliqlarni olish darajasi. 
¾ pul-kredit sohasi: 
ƒ inflatsiya darajasi; 
ƒ Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasi; 
ƒ pul massasi hajmi. 
¾ tashqi savdo: 

---

 297
ƒ eksport; 
ƒ import; 
ƒ tashqi savdo aylanmasi. 
¾ turmush darajasi: 
ƒ aholi jon boshiga YAIM; 
ƒ aholi jon boshiga MD; 
ƒ aholi daromadlari; 
ƒ aholining shaxsiy tasarrufidagi daromadlar; 
ƒ iste’mol baholari indeksi. 
¾ aholi bandligi: 
ƒ ishsizlik darajasi; 
ƒ ish bilan band bo‘lganlar va ish kuchi soni.
Bu ko‘rsatkichlar moddiy ishlab chiqarish va nomoddiy xizmat 
ko‘rsatish sohalaridagi barcha xo‘jaliklar iqtisodiy faoliyatining umumiy 
va pirovard natijalarini qamrab oladi.