Microsoft Word kr turkiston qayg'usi ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
49
эдилар. Айниқса, тунгонларнинг манти, манпар, суюқош каби бошқаларникидан ортиқча лаззатли 
таомлари кўпдир. Шунга кўра бутун камерадагилар шу куннинг келишини кутиб туришарди. Айниқса, 
ички Русиядан қочиб келган руслар ичида соқоли кўксига тушган христиан руҳонийларидан бир поп бор 
эдиким, унга шунча кўп руслар ичидан биронтаси ҳам яхши кўз билан қарамас эди. Пайғамбаримиз 
Муҳаммад алайҳиссалом айтган эканлар: «Уч турлик кишиларга раҳм қилмоқ керак бирови шулки, 
аввалда, бир қавмнинг ҳурматлик кишиларидан эди, сўнгра хорликка тушиб қолди. Иккинчиси бир киши 
бой эди, давлати қўлидан кетиб, чағай бўлиб қолди. Учинчиси шундай олимдирки, замонасида унинг 
илмини тақдирлайдиган одамлар, олимлар йўқ бўлиб, соф жоҳиллар ичида қолди. Мана шундай 
одамларга раҳим қилинглар»,дейдилар. Шунинг учун келган ош овқатларни етганича камера аҳлларига 
тарқатганимда ҳаммадан илгари ўша попга берар эдим. 
Ерлик немислардан ўқимишлик инженер бир йигит ҳам бор эди. Шунча кўпчилик ичида бошқага 
қарамай, мен билангина сўзлашар эди. Унинг айтишича, Париж дорилфунунини битириб, бошқа Оврупо 
тилларидан ҳам икки уч хил тил билган ҳолда, олий маълумотга эга бўлмиш экандур. Эрта кеч 
ташқарига чиққанимизда қўлтиқлашиб юрар, камерага кирганимизча мендан ажрамас эди. Бир куни 
менга қараб: «Ҳай дўстим, бу йиртқичлардан қутилсак киши гўштини ейдиган ер бўлса ҳам борар эдик, 
бу ваҳшийлар қадамлари етмаган пок жойларда икковимиз шу каби қўлтиқлашиб юрар бўлсак, бу каби 
виждон азобидан қутулиб, энг улуғ давлатга эришган бўлур эдик»,деб оҳ тортарди. Бунинг бу сўзидан 
қаттиқ таъсирланган бўлишим керакким, орадан шунча давр, 38 йил ўтган бўлса ҳам кўнглимдан 
кўтарилгани йўқдир. 
Шундай қилиб, 1931 йили бутун қишни шу каби ер ости камера азобида ўтказдик. Ўлимдан 
сургундан қолганларимиз зўрға ёзга улашиб чиққач, қурилиш ишлари бошланиб кетди. Ҳафта ўн кунда 
бир марта ташқаридан келган ҳалол овқатга қаноат қилиб, турманинг ҳаром таомларидан тотинмай, 
қуруқ нончой билангина турдим. Бунинг устига кеча кундузлаб ер ости бузуқ ҳавода ётганимиздан 
бўлиши керак, кундан кунга кучсизланиб, соғлиғим ночорлашишга бошлади. Шунга кўра иш сўраб, 
ташқарига чиқишга ариза бериб эдим, худо ўнглаб, ишга рухсат қилдилар. 
Баҳор кунлари қоронғу камералардан ташқари чиқиб, очиқ қуёш, соф ҳаво, кенг майдонда тургач, 
ўзимни янгидан ҳаёт топиб, бошқа бир оламга келгандай сезар эдим. «Ва ин тауддув нематоллоҳ ла 
туҳсувхо», яни «Сизларга берган Аллоҳнинг неъматларини санаб тугатолмайсизлар», деган оятни 
ўқиган бўлсак ҳам, бунинг асли маъносини шундагина тушундим. Шундоқким, инсоннинг ҳар бир 
нафасида икки неъмат бордир. У ҳам бўлса тоза ҳавонинг кириши, бузуқ ҳавонинг чиқишидир. Бундай 
бўлгач, бошқа неъматларнинг ҳисобига қандай етгали бўлғай? Шу билан қурилиш ишларида бир қанча 
вақт хизмат қилиб юрдим. Хизматга чиқиш ярим қутулишдай бўлиб, эшитган оғайнилар деярлик ҳар 
куни йўқлаб туришдилар. Айниқса, уйғур Иброҳимохун новвой, ўлган бўлса худо раҳмат қилсин, унинг 
ҳафталик бир сават ёғлиқ кулчаси билан, бир чора (идиш, тоғора) мантиси, ё бир тавоқда палов оши 
узулмай келиб турди. 
Бир куни кечқурун хизматдан қайтиб келганимда турмадагилардан бир киши қўлимни ушлаб туриб, 
«Сенинг палони немис дўстинг суд бўлиб, узоқ ерга 10 йилга сургун бўлмишдир. Менга топширдиким, 
«Ўзбек дўстимнинг қўлини тутқан ҳолда, менинг ёлқунлиқ саломимни еткур. Душман кўлида узоқ 
сафарга кетдим», демиш экан ва яна: «Қайғулик кўнглим остидан ўрин олган унинг муҳаббатини умр 
бўйи сақлашга ваъда бераман», демиш эди. Мен ҳам 6у воқеадан 37 йил кейин, яъни 1968 йили унинг 
сўзини эскариб, тарих юзида қолдиришим билан муҳаббат аҳли ким бўлса ҳам, менинг олдимда нақадар 
улуғ ҳурматга эга эканлигини очиқ кўрсатдим. 
Б а й т: 
Муҳаббатдан кўнгуллар нурға тўлғай,
Саккиз жаннат онингдин ҳосил ўлғай. 
Ундан ажраган сўнггида уч тўрт ойлаб ўз одатим бўйича ишчанлик билан турлик хизматларда 
бўлдим. Қамалган кунимдан бошлаб, бирор марта бўлсин мени сўроққа чақирмадилар. Бирга қамалган 
сафар йўлдошларимни уриб сўкиб, турли қийновлар билан сўраган бўлсалар ҳам, илгари кейин Аллоҳ 
мени бундай ишлардан асрамиш эди. Лекин ишнинг қаттиғлигидан ҳафтада бир кун дам олишдан 
бошқа кунларда иш вақти 12 соатдан кам эмас эди. Шундай оғир меҳнатлар остида 4 5 ой ишлатган 
сўнггида бирданига бизни сиёсий идора қарамоғидан катта турмага кўчирмоқчи бўлди. Бизни ишга 
чақиришган кундан бошлаб, қўра ичига тикилган кийгиз ўтовларда ётардик. Яна шуларни ўзимизга 
кўчиргизиб, турма қўрасига тиктиргач, бизни камерага киргизмасдан уларни ётоқхона қилиб бердилар. 
Бу ернинг қийинчилик аҳволини кўрганимиздан кейин илгари кўрган меҳнат машаққатларимиз биз учун 

---

Туркистон қайғуси. Алихонтўра Соғуний