Microsoft Word Меҳнат лотинда о м doc

Savol va topshiriqlar 
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mehnat huquqiga taal- 
luqli normalarini aytib bering. 
2. Mehnat huquqi manbalarining mohiyati va ularning amal qilish 
doirasini ayting. 
3. Jamoa shartnomalari va kelishuvlarning tuzilish tartibi va mazmunini 
tushuntiring. 
4. Jamoa shartnomalari va kelishuvlarini tuzish tartibini belgilovchi 
qanday normativ hujjatlarni bilasiz? 
5. Jamoa shartnomalari va kelishuvlari to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini 
buzganlik uchun qanday javobgarlik qo‘llaniladi? 

---

34 
3-mavzu 
MEHNATNI HUQUQIY BOSHQARISHNING ASOSIY PRINSIPLARI. 
MEHNAT HUQUQINING SUBYEKTLARI 
 
1-§. Mehnat huquqining prinsiplari, turlari va ahamiyati 
 
Mehnat munosabatlarini tartibga solishda turli mulkchilik shaklidagi 
korxona va tashkilotlarda ishlayotgan xodimlarning mehnatga oid 
huquqlarini himoya qilish, ayrim ish beruvchilarning yo‘l qo‘yishi 
mumkin bo‘lgan o‘zboshimchaliklari, qonunbuzarliklarini bartaraf etish, 
shu jumladan ba’zi xodimlarning o‘z huquqlarini suiiste’mol qilishlariga 
yo‘l qo‘ymaslik mehnat munosabatlarida qonunchilik va adolatni 
ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. 
Mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari xodim va ish beruvchining 
huquqlari teng ekanligini e’tirof etadi, ularga bir xil iqtisodiy hamda 
huquqiy sharoit yaratib beradi, shu tariqa ular o‘rtasida ziddiyatlar yuz 
berishining oldini oladi. 
Ammo taraqqiyot dialektikasi va hayot qonunlariga ko‘ra, xodim 
bilan ish beruvchi o‘rtasida turli ixtiloflar yuz berishi uchun har doim 
sabablar yetarli bo‘lishi mumkin. Mehnat qonunchiligining vazifalaridan 
biri shunday ixtiloflar yuz berishiga sharoit yaratuvchi vaziyatlarni 
bartaraf eta borish, yuz berganida esa, ularni adolat va qonunchilik 
prinsiplariga qat’iy amal qilgan holda hal etilishini ta’minlashdan iborat. 
Korxonalarda xodim va ish beruvchi o‘rtasida mehnat nizosi yuz 
berishiga bir qator obyektiv hamda subyektiv omillar sabab bo‘ladi. 
Obyektiv omillarga mehnat huquqi subyektlarida huquqiy ong va huquqiy 
madaniyatning darajasi yuqori emasligi, ishlab chiqarishni tashkil etishda 
yo‘l qo‘yiladigan kamchiliklar, mehnat munosabatlarida ishtirok etuvchi 
shaxslar manfaatlari o‘rtasida ziddiyatlar yuzaga kelishi va boshqalar 
kiradi. Ayrim xodimlar va ish beruvchilarning o‘z huquqlarini suiiste’mol 
qilishlari, korxonaning mehnat jamoasida nosog‘lom ma’naviy, 
psixologik muhitning yuzaga kelishi kabi holatlar mehnat nizolari yuz 
berishining subyektiv omillari bo‘lishi mumkin. Mehnat jarayonida xodim 
va ish beruvchi o‘rtasidagi yakka mehnat ixtiloflari, har ikkala tarafning 
muzokaralari, o‘zaro kelishuvlari orqali 

---

35 
tinch yo‘l bilan hal etilishi lozim. Ammo bunday kelishmovchiliklar tinch 
yo‘l bilan hal etilmasa, mehnat nizosi qonunda belgilangan tartibda 
maxsus organlar tomonidan ko‘rib chiqilishi va hal etilishi lozim. 
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng amalga 
oshirilayotgan huquqiy islohotlar jarayonida xalqimizning bozor 
munosabatlari sharoitlariga mos keladigan yangi huquqiy dunyoqarashi va 
qadriyatlari shakllana bormoqda. Bunday qadriyatlar so‘nggi yillarda 
qabul qilinayotgan qonunlarda mutlaqo yangi prinsiplar asosida namoyon 
bo‘lmoqda. Jumladan, Mehnat kodeksining qabul qilinishi, mehnatga oid 
bir qator qonunlarning ishlab chiqilishi tufayli shu huquq sohasiga xos 
bo‘lgan yangicha prinsiplar mehnat huquqi sohasida mehnat 
munosabatlarini tartibga solishga oid rahbariy g‘oyalar, yetakchi 
tushunchalar shakllana boshladi. Birinchi navbatda, mehnat huquqi fanida 
o‘rganiladigan umumhuquqiy, insonparvarlik prinsiplari: ijtimoiy adolat, 
kamsitishga yo‘l qo‘ymasligi, fuqarolarning qonun oldida teng ekanligi, 
qonunchilikka qat’iy amal qilinishini alohida ta’kidlab o‘tish joizdir.