Microsoft Word Metodichka Mat. Kmt lab


Download 42.58 Kb.
Pdf ko'rish
Sana28.10.2023
Hajmi42.58 Kb.
#1730807
Bog'liq
4,5,6-laboratoriya ishlari



15 
4-LABORATORIYA ISHI 
Cho‘yanlаr mikrоstrukturаlаrining tаhlili 
Nazariy qism 
Holat diagrammasida muvozanatdagi strukturaga binoan hamda 
tarkibiga ko‘ra hamma hosil bo‘layotgan temir utlerod qotishmalarini 
ikkita guruxga bo‘lish mumkin po‘latlar va cho‘yanlar. 
Po‘latlar deb, tarkibida uglerod miqdori C≤2,14% bo‘lgan 
qotishmalarga aytiladi. Cho‘yanlar deb esa tarkibida uglerod miqdori 
C≥2,14% bo‘lgan qotishmalarga aytiladi. Lekin bunday bo‘lishi albatta 
shartli, chunki baʼzi paytda po‘latlarda 2,5% gacha uglerod bo‘lishi 
mumkin. Po‘latlarni muvozanatdagi strukturasiga qarab 3 ta guruxga: 
evtektoid (perlit), evtektoidgacha (ferrit + perlit) hamda, evtektoiddan 
keyingi (perlit + sementit) po‘latlarga bo‘lish mumkin. Cho‘yanlarni ham 
muvozanatdagi strukturaga ko‘ra 3 guruxga bo‘lish mumkin: evtetik 
(ledeburit), evtektikgacha bo‘lgan (А+L yoki P+L) hamda evtektikadan 
keyingi cho‘yanlar (L+S
1
). 
Аlbatta po‘lat va cho‘yan xossalariga birinchi navbatda uglerodning 
miqdori va uning temir bilan hosil qilgan fazalari katta taʼsir ko‘rsatadi. 
Lekin temir-uglerod qotishmalari murakkab qotishmalardir, chunki 
qotishmada temir va ugleroddan tashqari boshqa ko‘p elementlar bor. Ular 
asosan doimiy qo‘shimcha bo‘lib, shartli ravishda zararli va foydali deb, 
ikki guruxga bo‘linadi. Zararli doimiy qo‘shimchalar: fosfor, oltingugurt, 
azot, kislorod, vodorod; foydali qo‘shimchalar: marganets, kremniy, 
alyuminiy va boshqa metall qo‘shimchalari. Foydali qo‘shimchalar ferrit 
fazasini mustahkamlash xisobiga qotishma mexanik xossalarini oshiradi. 
1. Ishdan maqsad: 
1.1. Oq, kulrang, bolg‘alanuvchi va yuqori mustahkamlikli 
cho‘yanlarni ular tarkibidagi grafitning tuzilishiga ko‘ra bir-birlaridan 
ajrata bilish. 
1.2. Berilgan cho‘yanlar mexanik xossalari o‘zgarishining strukturaga 
bog‘liqligini o‘rganish. 
2. Ishni bajarish tartibi: 
Talabalar o‘qituvchi tomonidan taklif etilgan cho‘yanlarning tayyor 
mikroshliflari 
ustida 
ularning 
mikrostrukturasini 
metallografik 
mikroskoplarda o‘rganadilar va tekshirilayotgan mikrostrukturalarning 
sxemasi mos cho‘yan uchun 3.4-jadvalga chizib qo‘yiladi. Aniqlangan 
cho‘yanlarning mexank xossalari va qo‘llanish sohalari ham shu jadvalga 
yoziladi.


11 
3. Yozma hisobotning mazmuni: 
3.1. Temir-uglerod qotishmasining holat diagrammasi . 3.2. Konkret cho‘yanlar uchun sovish egri chiziqiari.


12 
3.3. Bolg‘alanuvchan cho‘yanlar texnologiyasini tushuntirib, ularning 
yumshatish grafiklarini chizib ko‘rsatish: 
τ (soat)
τ (soat) 
Ferritli bolg‘alanuvchan cho‘yanning
yumshatish grafigi 
Perlitli bolg‘alanuvchan cho‘yanni 
yumshatish grafigi 
Xulosalar: 
T, ℃ 
T, ℃ 


13 
3.4. Cho‘yanlarning mikrostukturasi va xossalari. 
Cho‘yan markasi 
Mikrostruktura 
sxemasi 
Mexanik xossalari 
Cho‘yanning 
olinishi 
Qo‘llanilish 
sohalari 
σ, MPa 
δ, % 
HB, MPa 




Foydalanilgan adabiyotlar: 
Ish bajarilgan kun: _________________________
O‘qituvchining imzosi: ______________________ 


14 
Mustaqil tayyorlanish uchun savollar 
1. Temir-uglerod sistemasini tashkil qiladigan komponentlar va fazalar. 
2. Temir sementit diagrammasi. 
3. Uglerod va doimiy qo‘shimchalarning cho‘yanlar xossalariga ta’siri. 
4. Grafitga parchalanish jarayoni. 
5. Oq va kulrang cho‘yanlar. 
6. Yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan sharsimon grafitli cho‘yanlar. 


15 
5-LABORATORIYA ISHI 
Yumshatish, normallash va yaxshilashning po‘lat strukturasi va 
xosslariga ta’sirini o‘rganish 
1. Ishdan maqsad. 
1.1. Termik ishlashning asosiy turlari bilan tanishish. 
2.2. Har xil termik ishlov berishning qotishmaning strukturasiga va 
xossalariga ta’sirini o‘rganish. 
2. Ishni bajarish tartibi: 
Talabalar termik ishlov berish turlari bilan tanishadilar, o‘qituvchi 
tomonidan tarqatilgan namunalarga berilgan termik ishlashning turlarini 
aniqlab, ularga xulosa chiqaradilar. Termik ishlash bilan qotishmaning 
struktura va xossalari orasida bog‘lanish amalda tekshirish vositasida 
tasdiqlanadi. 
3. Yozma hisobotning mazmuni: 
3.1. Temir-uglerod holat diagrammasining po‘lat qismini chizing. 
Termik ishlov temperaturalarini belgilashni temir-uglerod qotishmalari 
holat diagrammasining po‘latlarga oid qismidan foydalanib amalga 
oshiring. 
3.2. Har xil tur ishlov berilgan po‘latlarning mikrostrukturasi. 
Yumshatilgandan keyingi mikrostruktura sxemalari: 
Texnik temir 
Evtektoidgacha 
bo‘lgan po‘lat 
Evtektoid po‘lati 
Evtektoiddan keyingi 
po‘lat 
3.2.2. Normallangan po‘lat
3.2.3. Toblangan po‘lat 
mikrostrukturasining sxemasi:
mikrostrukturasining sxemasi: 
3.2.4. Toblab va har xil haroratlarda bo‘shatilgan po‘latlar 
mikrostrukturasining sxematik ko‘rinishi: 


16 
Xulosa: 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
Ish bajarilgan kun: ______________ 
O‘qituvchining imzosi: ________________ 
Mustaqil tayyorlanish uchun savollar 
1. Yumshatish deb qanday termik ishlovga aytiladi va uning qanday 
turlari mavjud? 
2. Asbobsozlik po‘latlari uchun yumshatishning qaysi turi qo‘llaniladi? 
3. Normallash nima va nima maqsadda qo‘llaniladi? 
4. Toblash nima va toblash temperaturasi qanday aniqlanadi? 
5. Po‘latlarni nima maqsadda bo‘shatiladi? 
6. Po‘latlarni bo‘shatishning qanday turlari mavjud? 
7. Toblashning qanday turlari mavjud? 
8. Kritik diametr nima? 
9. Toblanuvchanlik nima? 
6-LABORATORIYA ISHI 
Po‘latlarni kimyoviy-termik ishlash 
1. Ishdan maqsad: 
Kam uglerodli konstruktsion po‘latlarni kimyoviy-termik ishlash va bu 
jaroyonning po‘lat strukturasiga hamda uning qattiqligiga ta’sirini 
o‘rganish.
Toblab, quyi haroratda 
bo‘shatilgan 
Toblab, o‘rta haroratda 
bo‘shatilgan 
Toblab, yuqori haroratda 
bo‘shatilgan 


17 
2. Ishning mazmuni: 
Kam uglerodli konstruktsion po‘latlar sementitlangandan so‘ng, 
ularning struktura qattiqligi tekshiriladi. Bundan tashqari azotlangan 
qatlam ham shu usulda o‘rganiladi. Kimyoviy-termik ishlangan qatlamdagi 
strukturaning o‘zgarishi to‘g‘risida berilgan holat diagrammasiga qarab 
xulosa chiqariladi. 
3. Yozma hisobotning mazmuni: 
Kimyoviy-termik ishlangan va ularga berilgan oddiy tur termik 
ishlovlardan so‘ng po‘lat na’munalar mikrostukturalarining o‘zgarish 
sxemalari: 
a) 
Sementitlangan namunaning struktura tuzilish sxemasi. 
b) Sementitlangan, toblangan va quyi 
haroratda bo‘shatilgan po‘latning 
struktura sxemasi 
c) Sementitlangan, toblangan va yuqori 
haroratda bo‘shatilgan po‘latning 
struktura sxemasi
d) Azotlangan po‘latning struktura tuzilish sxemasi 


18 
O‘tkazilgan ish bo‘yicha qisqacha xulosa: 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
Ish bajarilgan kun ___________________ 
O‘qituvchining imzosi ________________ 
Mustaqil tayyorlanish uchun savollar 
1. Kimyoviy-termik ishlashdan maqsad nima? 
2. Sementatsiya qanday ishlov? 
3. Sementitlangan po‘latga qanday oddiy termik ishlov qo‘llaniladi? 
4. Azotlashdan maqsad nima? 
5. Nitrotsementatsiya qanday maqsadda qo‘llaniladi? 
6. Sianlashning qanday turlarini bilasiz? 
7. Diffuzion metallashdan maqsad nima va uning turlari qaysilar? 

Download 42.58 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling