Microsoft Word Норматова Шоира darslik 11. 02 2015. doc

G R A M M A T I K A 
QARASHLILIK MA’NOSINI IFODALASH YO‘LLARI 
 (Egalik qo‘shimchalari) 
O‘zbek tilida qarashlilik ma’nosi maxsus qo‘shimchalar yordamida 
ifodalanadi. Ular egalik qo‘shimchalari deb ataladi. Egalik qo‘shimchalari 
narsa-buyumning (yoki shaxsning) uch shaxsdan biriga birlik va ko‘plik 
sonda qarashliligini ko‘rsatadi: 
Shaxs Birlik 
Ko‘plik 
Unlidan 
Keyin 
Undoshdan 
keyin 
Unlidan 
keyin 
Undoshdan 
keyin 
I 
-m -im -miz 
-imiz 
II 
-ng -ing -ngiz 
-ingiz 
III 
-si -i 
-si(-lari) 
-i 
(-lari) 
Namuna: 
akam, kitobim 
akamiz, kitobimiz 
akang, kitobing
akangiz, kitobingiz 
akasi, kitobi  
akasi, kitobi 

Eslab qoling: 
 
Egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda uchraydigan o‘zgarishlar:
k va q tovushlari g va g‘ ga aylanadi: yurak+im – yuragim, qishloq+i – 
qishlog‘i; 
a,i,u tovushlari tushadi: shahar+i-shahri, o‘rin+i-o‘rni, burun+i – burni, 
o‘g‘il + -i o‘g‘li 
Ba’zan o‘zgarish bo‘lmaydi: huquq, ravnaq, ittifoq, ishtirok, ishtiyoq, 
idrok, axloq kabi so‘zlarda va bir bo‘g‘inli so‘zlarda: nok+i – noki, 
huquq+im – huquqim 
 

Grammatik mavzu bo‘yicha mashqlar 
 
1-mashq. Nuqtalar o‘rniga kerakli qo‘shimchalarni qo‘ying. 
Mening ona…, sening…xona..., uyning eshik…, bizning maktab…, 
sizning daftar…, ularning ko‘cha…, bizning huquq…, inson idrok…., 
mamlakat ravnaq…, qo‘shnimning akasining o‘g‘il…, insonning ko‘ngil…. 

---

24
2-mashq. Nuqtalar o‘rniga egalik qo‘shimchalaridan birini qo‘ying.
Qanday o‘zgarish bo‘ldi? 
Shahar…, qishloq…, taroq…, singil…, o‘g‘il…, kuchuk…, qalpoq…, 
qorin…, pichoq…, burun…, ittifoq…., axloq…., yarim…, egin…, yo‘q…, 
idrok…, ishtiyoq…, ravnaq… 
3-mashq. So‘z birikmalarini to‘g‘ri tarjima qiling.
Мой университет, моя подруга, дружба народов, радость детей, рост 
экономики, твой долг, наша задача, их жизнь, вопросы семинара, 
преподаватель узбекского языка, конец урока, тема урока, правовое 
государство, основы государства, дом моего отца, вкус яблока, право 
голоса. 
 4-mashq. Qavslarni oching. 
Universitet (kengash), do‘stim (aka), tanaffus (payt), mehnat (ta’til),
Anvar (kasb), mahsulot (sifat), bilim (dargoh), Hamza (teatr), tinchlik 
(posbon), xalq (so‘z), uyushma (yig‘ilish).