Microsoft Word Норматова Шоира darslik 11. 02 2015. doc

 
G R A M M A T I K A 
PREDMET HARAKATINI O‘ZIGA TO‘LA OLISHINI, 
PREDMETNING O‘RNINI, HARAKATNING YO‘NALISHINI, 
BUTUNNING QISMINI QO‘SHIMCHALAR ORQALI 
IFODALASH (Kelishiklar) 
Kelishiklar ot turkumidagi so‘zlarni boshqa turkumdagi so‘zlarga 
bog‘lash uchun xizmat qiladi. O‘zbek tilida 6 ta kelishik bor. Ular maxsus 
qo‘shimchalar bilan ifodalanadi.
Bosh kelishik – именительный падеж (shaxs va narsa-buyumni 
bildiradi). 
Qaratqich kelishigi – ning –родительный (buyumga qarashlilikni 
bildiradi). 
Tushum kelishigi – ni – винительный падеж (fikrning obyektini 
bildiradi). 
Jo‘nalish kelishigi – ga– дательный падеж (harakat yo‘nalishini 
bildiradi). 
O‘rin-payt kelishigi –da местный падеж (harakatning o‘rnini 
bildiradi). 
Chiqish kelishigi – dan– исходный падеж (harakatning chiqish o‘rnini 
bildiradi). 

---

25
Qaratqich kelishigi belgili (-ning qo‘shimchasi bilan) va belgisiz (-ning 
shimchasisiz) ishlatilishi mumkin. Universitet binosi – universitetning binosi. 

Eslab qoling:
 
 
Quyidagi hollarda qaratqichkelishigi belgili qo‘llanadi: 
Qaratqich va qaralmish o‘rtasida so‘z bo‘lsa: kuzning iliq kunlari. 
Qaratqish kelishigidagi so‘z olmosh bo‘lsa: mening vazifam. 
Aniq narsa ustida gap ketganda: qiyoslang: surat muallifi – Ro‘zi 
Choriyev. Bu suratning muallifi kim? 
 -ning o‘rnida -niki shaklidan ham foydalanish mumkin. Bu 
Nigoraning kitobi. – Bu kitob Nigoraniki. 
Tushum kelishigi ham belgili (-ni qo‘shimchasi bilan) va belgisiz (-ni 
qo‘shimchasisiz ishlatilishi mumkin.
Kitob o‘qi. – Bu kitobni o‘qi.