Microsoft Word oquv qollanma latin
Download 2 Mb. Pdf ko'rish
|
chdns
|
nuqtasiga
yetadi. Turli o‘simliklar tuproqning har xil darajada qurishiga qarab so‘liydi [43]. Suvsizlikka chidamli va chidamsiz o‘simliklar mavjud. Masalan, sizot suvlari chuqur bo‘lgan tuproqlarda makkajo‘xori va paxta, bedaga nisbatan namlik tanqisligiga ko‘proq ta’sirchan o‘simlik deb hisoblanadi. So‘lish nuqtasining qiymati tuproqning mexanik tarkibiga, o‘simlik turiga va rivojlanish davriga ham bog‘liqdir. Qishloq xo‘jaligi ekinlarining suvga tashnaligini bildiruvchi indikatorlar quyidagilardan iborat: 1) bukilib qolishi va so‘lishi; 2) to‘q ranga kirishi; 3) yosh barglarning buralib qolishi va so‘lishi, chunki u yetilgan barglarga nisbatan anchagina nozik; 4) o‘sish jarayonining sezilarli pasayishi; 5)suv tanqisligi oqibatida barglarning o‘zgarishi. Ushbu fiziologik xususiyatlar jazirama va shamolli iqlimda yanada ravshanroq bo‘lib qoladi. Hattoki tuproq tarkibida suv doimo mavjud bo‘lsa ham, bunday kunlarda ekinlar yuzasidagi bug‘lanish juda tez sodir bo‘ladi. Agar ekinlardagi ushbu belgilar kechasi bilan o‘tib ketmasa, u holda ekinlar suv tanqisligini sezayotgan bo‘ladilar. Bu esa hosildorlikning pasayishiga olib keladi. Sug‘orish muddatini to‘g‘ri belgilash o‘simliklarni optimal namlik bilan ta’minlashning asosiy omillaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Shunda o‘simlik suvsizlikdan zo‘riqmaydi va mevalash tugunchalarini to‘plash jarayoni suv 72 ta’minoti bilan bogliq holda amalga oshadi, hosil va uning sifati pasaymaydi.Yuqori me’yorlar bilan sug‘orish tuproqning ortiqcha namlanishiga olib keladi, tuproqda aeratsiya pasayadi, suv-havo rejimi buziladi, suv ildiz qatlamidan chuqur qatlamlarga singib yo‘qoladi hamda katta sarf-harajatlar evaziga tuproqga berilgan ozuqa elementlarini yuvib ketadi, natijada hosil pasayadi. Fermerlar o‘z amaliyotida qo‘llay oladigan sug‘orish muddatlarini belgilash dala usullarini ko‘rib chiqamiz. Tuproq namligini sug‘oriladigan maydonning diagonali bo‘yicha uchta nuqtada aniqlaymiz. Tuproq namunasi sof holatga kelgan deb baholanganda sug‘orish talab etiladi. Tuproq namligiga qarab sug‘orish muddatini belgilashda faqat ildiz qatlami hisobga olinadi. Paxta uchun shonalashgacha bo‘lgan davrda bu qatlam 0-50 sm, shonalash davri-gullashning boshlanishi 0-70 sm, gullash-hosilga kirish va pishishning boshlanishi davri uchun 0-100 sm [26, 34]. Shunday qilib, sug‘orish me’yori paxta rivojlanishining birinchi bosqichida kamroq va ildiz 0-100 sm chuqurli qatlamga etganda, ya’ni gullash, hosilga kirish bosqichida eng yuqori bo‘lishi kerak. Namlikni aniqlash uchun tuproq namunasi o‘simlik rivojlanishining shonalash bosqichigacha bo‘lgan davrda tuproq namunasi 20 sm chuqurlikdan, keyinchalik (shonalash, gullash-hosilga kirish, pishish) 35-40 sm chuqurlikdan olinadi. Ishlab chiqarish sharoitida tuproq namligiga qarab sug‘orish vaqtini belgilashning yana bir usuli mavjud. Bunda 35-40 sm chuqurlikdan olingan tuproq qo‘lda siqilganda kesak hosil bo‘lishi kerak emas, ko‘krak balandligidan yerga tashlaganda oson sochilib ketishi kerak. Bu holatda sug‘orish kerak bo‘ladi (3.2.2- jadval). 73 3.2.2-jadval. Sug‘orish oldidan tuproqning optimal namligi va qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orish muddatlari Tuproq sharoiti va ekin turlari Optimal namlik, % Tuproq shimish kuchi (santibar). Dala nam sig‘imiga nisbatan Tuproq hajmiga nisbatan Sug‘orishni boshlash Sug‘orishni tugatish Paxta - o‘rta va og‘ir sho‘rlanmagan tuproqlarda: a) unib chiqgandan pishish davrigacha 70 18-21 51-53 10 b) ko‘raklar ochilish davrida 60-65 15-20 52-56 10 Paxta - yengil sho‘rlangan tuproqlarda: a) unib chiqgandan pishish davrigacha 75-80 17-18 30-40 10 b) ko‘raklar ochilish davrida 65 15 40 10 Beda va makkajo‘xori: a) o‘rta va og‘ir sho‘rlanmagan tuproqlarda 75 19-22 48-50 10 b) yengil sho‘rlangan tuproqlarda 80-85 18-20 20-30 10 Kuzgi bug‘doy: a) o‘rta va og‘ir sho‘rlanmagan tuproqlarda 70-75 18-22 48-53 10 b) yengil sho‘rlangan tuproqlarda 75-80 17-18 30-40 10 74 Agar dalaga tenziometrlar o‘rnatilgan bo‘lsa, sug‘orishni yuqoridagi 3.2.2- jadvalda keltirilgan muddatlarga asoslangan holda amalga oshirish kerak bo’ladi. Amaliyotda o‘simlikning tashqi alomatlari navbatdagi sug‘orish belgilashni asosiy ko‘rsatkichi bo‘lib hisoblanadi. Paxtaning tashqi alomatlariga qarab sug‘orishni belgilash uslubi bilan tanishib o’tamiz. Paxtaning shonalash bosqichida o‘rtacha kunlik o‘sishi 0,3-0,5 sm, bosh poyaning yer sathidan g‘o‘zapoya uchigacha umumiy balandligi 14-18 sm bo‘lishi kerak. Gullash-hosilga kirish bosqichida o‘rtacha kunlik o‘sish 0,8-1,5 sm gacha ko‘payadi, umumiy balandlik 40-45 sm bo‘ladi. Pishish arafasida bosh poyaning o‘sishi 0,8-1,3 sm/kun ga, umumiy balandligi 80-90 sm ga etadi. Kuzatuv jarayoni dala diagonali bo‘yicha joylashgan tipik o‘simliklar ustidan olib boriladi. Kuzatuv ostidagi o‘simlikka latta parchasi yoki etiketka bog‘lanib qo‘yiladi. O‘simlik balandligi 15 may, 1 iyun, 15 iyun, 30 iyun, 15 iyul va 1 avgustda o‘lchanadi. Fan va amaliyotda shu narsa tasdiqlanganki, paxtaning hosilga kirish bosqichiga kelib, paxtada ochilayotgan gullarning gullash chegarasiga yaqinlashgani kuzatiladi. Bunda gullash bo‘g‘inining eng yuqori balandligi gullash davri boshida kuzatiladi. Tuproq namligi kamaygani sari gullash bo‘g‘inining balandligi pasayadi, gullar g‘o‘za uchiga yaqinlashadi, bu esa g‘o‘zaning chanqaganligini, o‘simlik o‘sishining sekinlashuvini va g‘o‘zani sug‘orish zarurligini bildiradi. Kuzatuvlar etiketkalar bilan belgilangan o‘simliklar ustida olib boriladi. Tuproqda namning kamayishi bilan bargning hujayra soki konsentratsiyasi va uning shimish kuchi oshib boradi. Barglar so‘lib to‘q yashil rangga kiradi. Paxta maydonining 20% barglari to‘q yashil rangga kirganda sug‘orishni amalga oshirish kerak. Sug‘orilgandan so‘ng, barglar och-yashil tus oladi. Shuni ta’kidlash kerakki, bu uslubdan shonalash bosqichida foydalanish kerak. Gullash- hosilga kirish bosqichida barglarning qorayishiga qarab sug‘orishni belgilash aniq 75 natija bermasligi mumkin, chunki bu davrda barglar rangining keskin o‘zgarishi kuzatiladi. Barglar o‘zagining holatini kunning issiq vaqtida (13.00-15.00 soat oralig‘ida) bosh poya uchidan 3-chi va 4-chi barglariga qarab aniqlash kerak. Nam qochgan bargni egganda, bargning markaziy chizig‘i qarsillamasdan sinadi. Chamasi, dalada 20 % o‘simlikda paxta bargi yumshaganda sug‘orishni amalga oshirish kerak. Download 2 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|