Microsoft Word Улыума касиплик

Ha`zirgi zaman psixologiyasında  jas da`wirlerin usı bag`darda basqıshlarg`a 

bo`liw maqsetke muwapıq 

1. Erte balalıq da`wiri – tuwılg`annan 3 jasqa shekem. 

2. Baqsha da`wiri – 3 jastan 6,7 jasqa shekem. 

3. Kishi mektep jası da`wiri- 6,7 jastan 10,11 jasqa shekem. 

4. Orta mektep jası da`wiri - 10,11 jastan 14,15 jasqa shekem. 

5. Erte o`sprimlik (kolledj, litsey oqıwshıları) - 14,15 jastan 17,18 jasqa shekem. 

 

•  0-2 aylıq – bo`beklik da`wir  

•  2 aylıq – 1 jasqa shekem – na`restelik da`wir 

•  1 jastan – 3 jasqa shekem – erte balalıq 

---

 

25

•  3 jastan – 7 jasqa shekem – mektepke shekemgi da`wir 

•  7 jastan – 10,11 jasqa shekem – kishi mektep jası 

•  10,11 jastan – 14,15  jasqa shekem - o`spirimlik da`wir 

•  14,15 jastan – 21 jas aralıg`ı jaslıq da`wiri. 

•  Ereseklik da`wir: 

•  Erte ereseklik da`wir – 21- 30 jas 

•  Orta ereseklik da`wir – 31-60 jas 

•  Kekselik da`wir – 60 – 75 jas 

•  G`arrılıq da`wir – 75 – 90 jas 

•  90 jas wzaq o`mir su`riwshiler 

 

3 jasqa shekem bolg`an balalardın` psixik rawajlanıwındag`ı tiykarg`ı jan`a o`zgerisler. 

 

Jas 

da`wirleri 

Biliwi 

Ha`reketi 

Qarım- qatnası. 

3 jas 

So`ylewdin` qa`liplesiwi. 

Obrazlı oylawdın` 

da`slepki ko`rinisi 

a`tiraptan o`zin 

ajıratıwı.Qatan`lıqtı 

an`law. 

Qol predmeti 

ha`reketlerdin` 

rawajlang`anlıg`ın 

o`z isha`reketlerin 

erkin 

basqarıwdın` 

ko`rinisleri. 

O`z- o`zin  

an`lawdın` ju`zege 

keliwi da`slepki 

morallıq nızamlardı 

iyelewi. 

2 jas 

Aktiv so`ylewdi 

tu`siniwi ha`m o`zinde 

ju`zege keliwi. 

Qol ha`m ayaq 

funktsiyalarının` 

anıq belgilewi. 

Xarakter 

tiykarlarının` 

qa`liplesiwi. 

1 jas 

So`ylegenin tu`siniwdin` 

da`slepki belgileri. 

O`z betinshe tik 

turıw ha`m ju`riw. 

So`ylewdin` qolaylı 

da`slepki belgileri. 

10 aylıq 

 

 

Baylanıs  

reaktsiyasın ju`zege  

keliwi jat ortalıq 

ha`m 

tanımaytug`ınlar 

arasında qıynalıw. 

8 aylıq 

Sensomator intellektin` 

ju`zege keliwi. 

Tayanıp ju`riwi 

Jest, mimika, 

pantamimika 

ja`rdeminde 

noverbal qarım-

---

 

26

qatnas 

7 aylıq 

 

Ja`rdem menen 

turıwı 

 

5 aylıq 

 

Ja`rdem menen 

otırıwı 

 

3 aylıq 

Ko`riw uqıplılıg`ının` 

qa`liplesiwi 

Jan jaqqa qarawı 

Ananın` ku`lkisine 

juwap qaytarıwı 

2 aylıq 

Ananın` dawısına basqa 

dawıslardan ajratıw 

 

 

1 aylıq 

ha`reketlerdi baqlawı 

 

 

 

Sonday-aq  son`g`ı  jıllarda  oqıw  materialını  o`zlestiriwdin`  mexanizmleri  (S.L. 

Rubinshteyin, N. Kabanova-Meller, L.B. İtol`son) este saqlaw haqqında (P.İ. Zinchenko, 

A.A. Smirnov, V.Ya.  Lyuudis), oylaw  (N.F.  Shemyakin,  A.  T. Matyushkin), qabıl etiw 

(Yu.  B.  Gippenreyter),  balalarda  so`ylewdi  rawajlandırıw  (M.İ.  Lisina,  A.A.  Venger), 

jeke  adamnın`  rawajlanıwı  (B.G.  Ananev,  L.İ.  Bojovich,  V.S.  Muxina),  qarım-qatnas 

ha`m  so`ylew  (V.A.  Artemov,  A.A.  Leont`ev,  A.A.  Kan-Kalik),  psixikalıq  rawajlanıw 

da`wirleri  (P.P.Blonskiy,  A,S.Vıgotskiy,  A.N.Leont`ev,  D.B.El`konin,  B.G.  Anan`ev, 

A.V.  Petrovskiy),  oqıwshılardın`  aqılıy    xızmeti  ha`m  uqıplılıq  mashqalaları  (A.A. 

badalev,  N.S.  Leytes,  N.D.  Levitov,  V.A.  Krutetsskiy)g`a  arnalg`an  bir  qansha  ilimiy 

izertlewler  bul  pa`nnin`  ja`nede  rawajlanıwına  o`zlerinin`  ılayıqlı  u`leslerin  qosıp 

kelmekte. 

Amerikalıq  psixolog  T.J.  Brumer  jeke  adamnın`  qa`liplesiwi  menen  ta`lim 

ortasında  o`z-ara  baylanıs  barlıg`ın  aytıp,  insannın`  ka`millikke  intası  bilim  alıw 

na`tiyjesinde arttırsa oqıtıwdın` quramalastırıwı onın` sotsiallasıwın tezletedi dep aytadı. 

J.Piaje, E.Torkdayk, Dj.Uotson, F.Galton, A.Bine, A.Anastazi, T. Simonlarda bala 

psixikalıq rawajlanıwında ta`limnin` ornı,  olardın`  aqılıy  qa`siyetlerin, bag`darlı ta`lim, 

ko`nlikpe ha`m uqıplıqlardın` a`hmiyetin, shınıg`ıwlardın`  ornın ilimiy a`meliy tiykarlap 

beriwde  za`ru`rli  orın  iyeleydiler.  Bul  ta`liymatlar  ha`zirgi  ku`nde  de  o`z  a`hmiyetin 

saqlap qalmaqta. 

Oqıwshılardın`  texnik 

uqıplıqları,  oqıw 

motivleri,  zamanagoy 

mektep 

oqıwshısının`  psixologiyalıq  ko`rinisi  M.G.  Davletshin  ha`m  onın`  joldasları  A. 

Jabbarov,  F.İ.  Haydarov,  M.M.  Mavlonov  ta`repinen  oylaw  ha`m  ta`limdi  basqarıw 

mashqalası,  E.Gozievtin`  basshılıg`ında  zeyinli  oqıwshılar  ha`m  ka`sip  tan`law 

mashqalası.  B.Qodirov  basshılıg`ında,  balalardın`  aqılıy  xızmet  mashqalası,  R.İ. 

Sunnatova ta`repinen na`tiyjeli alıp barılmaqta. 

---

 

27

Ta`lim-  bul  aqılıy  jetilisiw  protsesin  tek  g`ana  bir  qansha  tezletiwge  yamasa 

a`stenletiwge  uqıplı,  biraq  ol  aqılıy  ta`repten  jetilisiw  protsesine  hesh  qanday  ta`sir 

o`tkize  almaydı.  Demek  ta`lim  rawajlanıw  nızamlarına  boysınıw  kerek.  Mısalı,  balada 

logikalıq  oylaw  jetilmey  turıp  onı  logikalıq  pikir  ju`ritiwge  u`yretiw  paydasız. 

Ta`limnin`  tu`rli  basqıshları  balanın`  tiyisli    psixologiyalıq  mu`mkinshilikleri 

jetilisetug`ın jasınan qaramastan baylanıslıg`ı sonnan kelip shıg`adı. 

Ta’rbiya-bul ta’rbiyalanıwlıg`ına ma’lim maqset penen sistemalı ta’sir ko`rsetiw.  

Oqıtıw, 

bilim 

beriw 

isinde 

jekke 

adamdı 

rawajlandırıwdın` 

tiykarg`ı 

wazıypalarının`  biri  jas  a’wladqa  insaniyat  ta’jiriybesinen  alıng`an  bilimlerdi 

beriw,olarda  za’ru`r  turmıslıq  uqıp  ha’m  ko`nlikpeler,  ko`z-qaraslar  sonday-aq  bekkem 

tu`sinik, bilim qa’liplestiriw maqset etiledi. Oqıwshı bilim alıw protsessinde keleshektegi 

o`ndiristi jetilistiriwge imkaniyat beretug`ın bilimlerdi o`zlestiredi.  

Adamshılıq ja’miyeti rawajlanıwının` da’slepki da’wirlerinde oqıtıw isi ta’rbiya menen 

bir pu`tinlikte, o`z-ara baylanıslılıqqa iye boladı. Oqıtıw mazmunı ol waqıttta onsha 

qospalı bolmay, ko`binshe balanın` u`lken jastag`ı adamlarg`a eliklewi yamasa tikkeley 

olar menen ku`ndelikli turmısta birge islewi formasında a’melge asırılıp otırg`an. Bala 

eresek adamlardın` islerinen o`rnek alıp ta’jiriybesin u`yrenip, o`zine o`zlestirip barg`an