Microsoft Word Улыума касиплик

Ziyreklilik – bul  individual o`zgeshelik bolıp, onda insan qa`biliyetinin` o`zine 

ta`n  ta`kirarlanbas  indvidual  o`zgesheligi  ha`m  jeke  ko`rinisi  sa`wlelenedi.  Erte  aqılıy 

rawajlang`an  balanın`  psixologiyasın  tek  g`ana  baladag`ı  qatnasıwshı  barlıq 

kategriyalardın`  o`zgesheligi  g`ana  ajıratıp  turadı.  Tiykarg`ı  qızıg`ıwshılıq  usınday 

balalar  arasındag`ı  ayırmashılıq  bolıp  tabıladı.  Erte  aqılıy  rawajlanıwshılıq  belgileri  bar 

balalar  bir-birinen  ko`p  g`ana  shaxsiy  ta`repleri  menen  ajırlıp  turadı.  Yag`nıy  olardın` 

rawajlanıwında  a`hmiyetli  bolg`an  ta`repleri  o`z-o`zine  baha  beriw  o`zgesheliginde  

ha`m  o`z-o`zin  kritikalawda  ko`rinedi.  Joqarı  intellektual  da`rejelilikti  ko`rsetiwsh 

balalrdı  oqıtıw  ha`m  ta`rbiyalaw  mashqalaları  u`lken`  ja`miyetlik  a`hmiyetke  iye.  Ha`r 

bir talantlı  insan ja`miyet ushın  o`zine ta`n baylıq bolıp esaplanadı. Ja`miyettin`  ruwhıy 

patentsialı  ha`m  onın`  materiallıq  rawajlanıwı  ko`p  jag`dayda  alımlardın`,  o`ndiris 

basqarıwshılarının`, ma`deniyat xızmetkerlerinin` ko`p ko`sh jumsawına baylanıslı bolıp 

esaplanadı.  

Aqılıy  jaqtan  rawajlang`an  ziyrek  balalardı  oqıtıw  ha`m  ta`rbiyalawda  shaxsta 

rawajlanıwshı individual o`zgesheliklerdin` dıqqat orayında bolmawı mu`mkin emes.  

Aqılıy  qa`biliyeti  erte  rawajlang`an  balalardı  klasstan  klassqa  atlawı  kerek  pe 

degen ulıwma ko`z qaras bolıwı mu`mkin emes.  

Aqılıy  jaqtan  rawajlang`an  ziyrek  balalar  mektepte  de  u`yde  de  bir  qansha 

tosqınlıg`larg`a  ushıraydı.  Birinshi  gezekte,    baladag`ı  o`zine  ta`n  o`zgeshelik  ju`zege 

shıqqanda  ata-analar  ha`m  shan`araqtag`ı  u`lken`  ag`zalar  o`zlerin  qanday  tutıwı 

a`hmiyetli bolıp esaplanadı. Ko`pshilik jag`dayda quwanısh ha`m maqtanısh penen birge 

qa`weterleniwge  alıp  keledi.  Ayırım  waqıtlarda  olardın`  ata-anaların  basqalar  ushın 

a`rman  bolatug`ın  na`rseler  tınıshsızlandıradı:  bala  u`ydegi  barlıq  kitaplardı  oqıwı, 

tapsırmalardı sheshiw menen ba`nt bolıwı, balanı qandayda bir qurılmalardı du`zetiwden 

ajırata  almaw.  On  jaslı  qız  ha`r  ku`ni  kitapxanadan  ha`r  qıylı  kitaplardı  alıp  kelip,  sol 

waqıttı  onı  oqıp  erten`ine  ja`ne  almastıradı.  Ha`r  ku`ni  keshte  onı  uyıqlawg`a  jatqarıw 

tartıs penen sheshiledi. 

---

 

74

Ziyreklilikti  anıqlaw  ushın  ayırım  metodikalardan  paydalanıwımızg`a  boladı. 

Ulıwma aqılıy rawajlang`anlıqtı, intellektual jetisken`ligi menen ajıralp turg`an balalardı 

anıqlawg`a  qaratılg`an  usı  sotsiometrik  metodika  joqarı  ha`m  orta  arnawlı  ta`lim 

mekemeleri  oqıwshıları  toparında  o`tkeriwge  arnalg`an.  Metodikanın`  jetisken`lik 

ta`replerinen  biri  sonda,  onı  oqıwshılarda  o`tkeriwden  aldın    arnawlı  juwap  betlerin 

ko`beytiw  talap  etilmeydi  ha`m  a`piwayı  bir  bet  qag`azda  ananim  ta`rizde  o`tkeriledi. 

İzertlewshi  topardag`ı  en`  ziyrek,  qa`biliyetli  oqıwshını  anıqlaw  niyeti  bar  eken`ligin 

tu`sindirip,  olardı  bul  iske  durıs  ha`m  anıq  jandasqan  halda  ja`rdem  beriwlerin  soraydı. 

Son`  oqıwshılarg`a  qarap  olardan  topar  ag`zaları  ortasında  ha`r  ta`repleme  jetik,  aqıllı, 

o`tkir  zeyinli  aktiv  ha`m  ko`pshiliktin`  hu`rmetine  erisken`  on  oqıwshının`    isim 

familiyasın  bir  ustin  formasında  birden  ong`a  shekem  bolg`an  sanlar  menen  belgilegn 

halda  jazıp  shıg`ıwların  soraydı.  Oqıwshılarg`a  tu`siniklirek  bolıw  ushın  doskadan 

paydalanıp  tu`sintiriw  mu`mkin.  qag`azdın`  shep  ta`repinde  topardag`ı  en`  aldag`ı 

talabalardın`  atı  familiyaların  barlıq  qatnasıwshılar  o`z  bilgenlerinshe  jazıp  bolg`annan 

keyin,  dizimnin`  on`  ta`repinde  u`sh  u`stin  A,B,V  u`stinlerin  sızıwları  ha`m  olardı  mas 

tu`rde  miynetsu`yiwshilik,  ziyreklilik,  sho`lkemlestiriwshilik  dep  atawları  kerek  boladı. 

Son` izertlewshinin` ko`rsetpesine qarap dizimdegi talabalar arasınan en` miyetsu`ygish, 

talapshan`,  o`z  u`stinde  tınbay  isleytug`ın  aktiv  u`sh  oqıwshını  tan`laydı  ha`m  A 

u`stinine  tiyisli  isim  familiyalardın`    qaptalına  G`+G`  belgisin  qoyadı,  yag`nıy  A 

u`stinine  ja`mi  bolıp  u`sh  G`+G`  belgisi  qoyılıwı  kerek.  Son`  B  u`stinindegi  ha`m 

dizimdegi  on  oqıwshı  arasınan  u`shewin  ajıratıw  kerek  boladı.  Bunda  oqıwshılardan 

do`retiwshi,  ha`r  qanday  tarawdag`ı  mashqalanı  qıynalmastan  jen`il  sheshe  alatug`ın 

o`tkir  zeyinli  bolg`an  u`sh  oqıwshını  belgilewleri  soraladı.  Sol  orında  oqıwshılardın` 

na`zerine  usınılıwı  za`ru`r  bolg`an  jag`day  sonnan  ibarat,  olar  A  u`stininde  belgilengen 

oqıwshılardı  keyingi  u`stinlerde  de  ta`kirarlap  belgilewleri  yamasa,  qa`legen  basqa 

oqıwshılardı  tan`lawhları  mu`mkin.  Biraq  ha`r  bir  u`stinde  tan`lap  belgilenetug`ın  u`sh 

oqıwshının` pazıyletleri usı u`stinde soralıp atırg`an mazmung`a juwap beriwi kerek.  

U`shinshi, 

V 

u`stininde 

ja`ne 

sol 

dizimdegi 

oqıwshılar 

arasınan 

sho`lkemlestiriwshi, o`z aqıl parasatı menen  basqalardı o`zine erite alatug`ın, olarg`a o`z 

ta`sirin  o`tkere  alatug`ın,  sho`lkemlestiriwshilik  xızmeti  menen  ajıralıp  turatug`ın  u`sh 

adamnın` isim familiyaları  qaptalına  G`+G` belgisin qoyıw soraladı. Solay etip, A,B,V 

u`stinlerinin` ha`r birine u`sh ma`rteden, ja`mi 9 G`+G` belgisi qoyıladı ha`m usı menen 

topar  o`z  wazıypasın  orınlap  bolg`an  esaplanadı.  Sonnan  son`    juwap  ha`m  sanları  tez 

terip alınadı, topar bolsa gezektegi jumısları menen shug`ıllanıwı mu`mkin.