Mig3 uzb indd

Misinformation — ахборотнинг нотўлиқлиги: ахборот сохта, аммо зарар етказиш 
мақсадида яратилмаган.
Malinformation — аниқ маълумот, аммо одамга, ижтимоий гуруҳга ёки мамла-
катга зарар етказиш учун фойдаланилади.
Сохта ахборот
Зарар етказиш 
учун мўлжалланган 
ахборот
Misinformation
Сохта қўшилувчи
Чалғитувчи контент
Disinformation
Сохта контент
Манипуляция қилинадиган контент
Уюштирилган контент
Malinformation
ахборотнинг ошкор бўлиши
Таъқиб қилиш 
душманлик руҳидаги контент
Ахборот бузилишининг учта шакли
44
Юқоридаги расмдан шуни кўриш мумкинки, ахборот бузилишининг уччала 
тури сохта ахборот тарқатишга ва зарар етказишга қаратилган. Шуни таъкид-
лаш керакки, турли жамиятларда содир бўладиган муҳим воқеалар даврида 
ишончсиз, бузилган маълумотлар тури бир неча баробар кўпайиб кетади. Бунга 
мисол сифатида маълум ҳудудларда бўлиб ўтадиган сиёсий сайловлар, ҳарбий 
ҳаракатларни, халқаро аҳамиятга эга воқеаларни, турли долзарб масалалар 
бўйича қарор қабул қилинишини келтириш мумкин.
Ахборот контентининг қатор ресурслари каби, ижтимоий тармоқлар ораси-
даги энг оммавий платформа сифатида Фейсбук фейк янгиликлар, бузилган 
контентларга қарши фаол кураш бошлаган. Қуйида сохта маълумотларни кузатиш 
ва чиқариб ташлаш тизими келтирилган. Фактларнинг ишончлилиги бўйича 
ахборот оқимини таҳлил қилиш натижаларига кўра аниқландики, АҚШ аудито-
риясининг бор-йўғи 14%и ахборот тусидаги контентни ижтимоий тармоқлардан 
олади, аммо айнан ушбу каналлар орқали сохта маълумотлар оқими кўпайиб 
бормоқда ва тобора улкан аудиторияни қамраб олмоқда
45
.
44
ClaireWardle, Hossein Derakhshan, “Information Disorder. Toward an interdisciplinary
framework for research and policymaking”, Council of Europe, 2017.
45
Alcott, H. &Gentzcow, M. (2017). Social Media and Fake News in the 2016.Elections. Journal of
Economic Perspectives 31(2), 211–236.

---

86
1-қадам. Фейсбук дезинформацияга қарши қандай йўл билан курашмоқда? 
Контент аудитория ва ушбу материал фойдаланувчилари реакциясига кўра 
таҳлил қилинади.
2-қадам. Қуйидаги вариантлар кўриб чиқилади:
• сайловчилар фаоллигини пасайтиришга доир контент;
• контентда зўравонликка оид ҳақиқий таҳдид мавжуд;
• контент жамият қоидалари ва нормаларини бузишга қаратилган.

---

87
Агар „Ҳа� деган жавоб бўлса, ахборот олиб ташланади.
Ушбу мезонлар бўйича натижа салбий бўлса, материал фактчекингга берилади.

---

88
Politifacts или Snopes каби ресурслар ахборотни ишончлилигига кўра “сохта 
ахборот”, “аралаш контент”, “фақат сарлавҳа” ва “йўқ” мезонлари бўйича текши-
ради. Ахборотда манипуляция контенти, дезинформация характери кузатилса, 
Фейсбук материал қамраб оладиган аудиторияни торайтиради
46
.
Ижтимоий тармоқлар ҳаётимиздаги барча воқеалар резонанси манбаига 
айланди. Воқеа-ҳодисаларга оид янгиликларни тайёрлашда ахборотингиз 
фейк янгиликлари занжирида битта бўғинга айланиб қолмаслиги ҳақида 
ўйлаб кўриш керак.
3.8. МАС АМАЛИёТДА: ЎЗИНИ ЎЗИ БАҲОЛАШ БЎйИЧА 
МАШҚЛАР
Бизни ўраб турган ахборот оқими ва унинг ишончлилигини текшириш 
мушкул бўлган контентни яратувчи, тарқатувчи одамлар мавжудлиги баён 
қилинган ҳар бир материалга гумон билан қарашни талаб этади. Айниқса, 
интернет манбалардан, ижтимоий тармоқлардан олинадиган ахборотни 
бошқа манбалардан текшириш зарур.
46
https://www.poynter.org/news/how-facebook-deals-misinformation-one-graphic/ Infographic
by Daniel Funke.

---

89
Ахборот манбаини ва контент мазмунини тасдиқлаш бўйича тахминий чек-листни 
келтирамиз. Кўрсатилган қадамлар International Fact-Cheсking Network лойиҳаси 
томонидан ишлаб чиқилган
47
.
Бундай ресурслар воситасида журналист материалнинг ҳаққонийлиги, холис-
лиги ва ишончлилигини текшириб кўриши мумкин. Таъкидлаш керакки, бундай 
ресурсларни бутун ахборот ҳажмидаги айрим материалларга нисбатангина 
қўллаш мумкин, ахборот ҳажми эса йилига 30%га ортиб бормоқда
48
.
1. Манбани текшириб