Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisdiyot

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
MMT-90K-2-GURUH TALABASI BAXRIYEV A “MIKROIQTISODIYOT.MAKROIQTISDIYOT”
FANIDAN YOZMA ISH
Variant-5
1.Istemolchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi
2.Talab va Taklif qonuni
3.Narxga bog’liq talab elastikligi
1).Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi ishlab chiqaruvchi tomonidan olingan umumiy manfaatni bildiradi.Bir xil ishlab chiqaruvchilar uchun bir birlik mahsulot xarajatlari bozor narxiga teng bo’lsa, boshqa ishlab chiqaruvchi uchun ushbu xarajatlar bozor narxidan kichikdir. Demak, ishlab chiqaruvchilar ushbu tovarni sotishdan foyda, ya’ni ortiqcha manfaat oladilar. Har bir tovar uchun ushbu ortiqcha manfaat tovarning bozor narxi bilan uni ishlab chiqarishdagi chekli xarajati o’rtasidagi farqga teng bo’lib, uni ishlab chiqaruvchi oladi.Bu farq bir birlik mahsulotdan oladigan foyda bilan ishlab chiqarishdagi har qanday rentani qo’shilganiga teng.Umuman ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi bu barcha ishlab chiqaruvchilar tomonidan olinadigan foydalarning umumiy yig`indisidir.Bozor uchun umumiy ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi taklif 4 chizig`idan tortib to bozor narxi chizig`igacha bo’lgan oraliqdagi yuzaga teng.
Iste’molchi ortiqchaligi Iste’molchi ortiqchaligi - iste’molchi tomonidan tovarga to’lashi mumkin bo’lgan maksimal narx bilan tovarning haqiqiy narxi o’rtasidagi farqni bildiradi. Aniqroq qilib aytadigan bo’lsak, iste’molchining tovar uchun berishi mumkin bo’lgan maksimal narxdan tovarni sotib olishda to’lanadigan haqiqiy narxning ayirmasiga teng.Iste’molchi ortiqchaligi (qo’shimcha naf) alohida insonning qanchalik o’rtacha yaxshi yashayotganligini ko’rsatadi. Ishchi kuchi narxi,ish haqi W Ishchilar soni S Wmi We D L1 Le L2 L 0 9 Iste’molchining umumiy ortiqchaligi bu talab chizig`i bilan bozor narxi chizig`i o’rtasida joylashgan soha (1-rasmda shtrixlangan soha). 1-rasm. Iste’molchi ortiqchaligi. Iste’molchi ortiqchaligi barcha iste’molchilarning umumiy sof nafini o’lchashga yordam beradi va u yordamida biz bozorni davlat tomonidan muvofiqlashtirilishi samaradorligini, iste’molchi ortiqchaligini umumiy natijasining o’zgarishini o’lchash asosida aniqlashimiz mumkin.
Ishlab chiqaruvchi va iste'molchi o'rtasidagi munosabatlar. Ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarning o'zaro hamkorligi ko'plab omillar bilan belgilanadi, ammo birinchi navbatda, iqtisodiyot va jamiyatni rivojlantirishdagi o'zgarishlar, yangi inson ehtiyojlarini shakllantirish, axborot sifati yuqori darajada o'sishi va Jamiyatdagi axborot vositalarining ulushi.Shunday qilib, iqtisodiy rivojlanish va jamiyat jarayonida jiddiy o'zgarishlar, ommaviy ehtiyojlarga va ular bilan bog'liq ijtimoiyiqtisodiy manfaatlarning keng doirasi. Iqtisodiyotning rivojlanishi odamlarning ehtiyojlarini qondirishni sezilarli darajada oshiradi, shu bilan birga jamiyat ehtiyojlari tarkibida jamiyatning tuzilishi sezilarli darajada o'zgaradi. Ehtiyojlar va ehtiyojlar ierarxiyasining muntazam targ'ib qilish misoli, ularning soni kamroq mamlakatlarda, bu yaxshilikning afzalliklariga ega bo'lgan holda, bu juda yaxshi natijalarga erishadigan eng rivojlangan davlatlardir. Ishlab chiqilgan iste'molchilar foyda keltiradigan foyda to'planishiga intilishadi.Ishlab chiqarish va iste'molning tarkibi ajoyib o'zgarishlar bilan o'zgarishlarni boshlaydi, chunki shaxsiy ehtiyojlar zarur iqtisodiy foyda keltiradi. Ichida zamonaviy iqtisod Bilim, iste'molchilar zaxiralariga asoslangan holda ta'lim, axborot xizmatlari, yuqori turmush 11 darajasi, sog'lomlashtirish foydasiga asta-sekin o'zgaradi atrof, ijtimoiy ustuvorliklar. "Iste'mol jamiyatlari" stereotiplari natijasida asta-sekin hayot sifatining mos yozuvlar punktlari bilan almashtirildi.Ta'kidlash joizki, ehtiyojlarning to'yinganligi ijtimoiy bosimning eng qat'iy mexanizmlaridan biri sifatida harakat qiladi va o'zgaruvchan ehtiyojlarni qondirish uchun yangi mahsulotlarni o'zlashtirishga alternativ zarurat qiladi. Ishlab chiqarish va iste'mol qilishning asosiy qismi uzoq muddatli foydalanish uchun yuqori texnologiyali iste'mol tovarlarining chiqarilishiga aylanadi. Iste'mol tarkibida dominant ahamiyati asta-sekin axborot, o'quv, tibbiy, sayyohlik va boshqa xizmatlar egallab turibdi.
2) Talab va taklif — bozor iqtisodiyotining fundamental tushunchalari. Talab va taklif narxni shakllantiradi, shu bilan birga narx talab va taklif oʻrtasidagi nisbatni aniqlab beradi.
Talab va talab qonuni
Talab — tovarning narxi va talab miqdori orasidagi munosabat bo‘lib, xaridorlarning muayyan vaqt davomida tovarni turli narxlarda qanchadan sotib olish imkoniyatlarini aniqlaydi^[1].
Talab miqdori — xaridorlarning muayyan vaqt davomida ma’lum narxda sotib olishlari mumkin bo‘lgan tovar miqdori.^[2]
Talab (tovarlar va xizmatlarga talab) — xaridor, isteʼmolchining bozorda muayyan tovarlarni, neʼmatlarni sotib olish istagi; bozorga chiqqan va pul imkoniyatlari bilan taʼminlangan ehtiyojlari. Ehtiyoj pul va narx vositasida talabga aylanadi. Rasman olganda talab isteʼmol kattaligi miqdoridir. Tovarlar dunyosidagi xilma-xillikka moye ravishda talab hosil boʻladi. Masalan, oziq-ovqat tovarlari, sanoat mollari, maishiy va ijtimoiy xizmatlarga boʻlgan talablar tovarlarga talab tuzilmasini tashkil etadi. Mazmuni va harakati jihatidan haqiqiy, oʻsayotgan, barqaror qondirilgan, qondirilishi kechiktirilgan, qondirilmagan, meʼyordagi va boshqa talablarga boʻlinadi. Har bir isteʼmolchining, yaʼni alohida shaxs, oila, korxona, firmaning biror tovar toʻplamiga yoki tovarlarga bildirilgan talablari yakka talab deyiladi. Muayyan tovarga yoki tovarlar toʻplamiga barcha xaridorlar bildirgan talab yigʻindisi bozor talabi, barcha bozorlarda barcha tovarlarga jamiyat miqiyosida bildirilgan ijtimoiy talab yalpi talab deyiladi. Talab miqdorining oʻzgarishiga bir qancha omillar taʼsir qiladi. Ularning oʻrasida eng muximi narx omilidir. Tovar narxining pasayishi sotib olinadigan tovar miqdorining oʻsishi va aksincha, narxning oʻsishi xarid miqdorining kamayishiga olib keladi.