“Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan kurs ishi

 
Adam Smith (1723-90). Adam Smit Shotlandiya ma‘rifatparvarchiligining 
yetakchi figuralaridan biri edi, u Devid Yumni va boshqa zamonasining 
mutafakkirlarini yaxshi tanigan, jumladan: Fransuz dramaturgi va siyosiy faol 
Voltr; Amerikalik siyosatchi Benjamin Franklinlarni ham. 1776 yilda u ―Millatlar 

---

11 
boyligi sabablari va tabiatiga kirish‖ nomli ishini tugatdi va chop etdi. O‘ziga xos 
nazariyasi bilan birga buyuk mazmunga ega, soliqlar va soliqqa tortish qoidalariga 
batafsil sharga ega bo‘lgan 5-kitobi; qaysiki hozirgi kungacha soliqqa torlishning 
muhim asosi bo‘lib hisoblanadi, garchi amaliyotda saqlanib qolgan bo‘lsada, uning 
konsepsiyalari darz ketganligini ko‘rishimiz mumkin. 
Birinchi qoida Gobbes va Lokki hisoblanadi (himoyani saqlashga o‘z 
hissasini qo‘shmoqchi bo‘lgan har bir odam o‘z mulkidan bir qismini uni saqlab 
qolish uchun berishi kerak) (teparoqqa qarang) daromadning bir qismini ma‘lum 
bir proporsiyada soliq tarzida to‘lash nazarda tutilmoqda. Ammo Smit chuqurroq 
kirib boradi: u Lokkining 2 potensial kurashuvchi yondashuvlarini birlashtiradi; 
ular: foyda yondashuvi va ―to‘lov qobiliyati‖ yondashuvi. Lokki inson himoyaga 
o‘z hissasini qo‘shishi uchun o‘z ulushini to‘lashi kerak deydi. Bu Smitning 
bayonotidagidek talqin qilinishi mumkin. Boshqacha xulosa qilib aytganda, 
daromaddan to‘lanadigan ulushi to‘lovga qobiliyatidanboshqa bir asosga ega 
bo‘lishi kerak. Garchi Smit Yumning yondashuvchisi bo‘lgan bo‘lsada, qoidalarni 
o‘rnatish tili ijtimoiy shartnoma nazariyasi asarlarini ko‘rsatadi, lekin bu bir 
tomonlama fikr hisoblanadi, u tufayli xarajatlar ko‘payib, tan olinmay qolishi 
mumkin deb ehtiyotkorlik bilan tanlangan. Smit ham progressiv soliqqa tortishga 
qaror qilganiga ishora bor: Boylar jamoaviy harajatlar yoki daromadlarga o‘zining 
hissasini qo‘shishi bejiz emas. Smitning holislik nazariyasida insonlarning 
imkoniyatiyoki qobiliyatiga qarab soliqqa tortilishi kerak deb hisoblanadi. 1-bobda 
ko‘rib chiqqanimizdek, adolat vertikal yoki gorizontal ko‘rinishda bo‘lishi mumkin 
dedik, adolat amaliyotda to‘lov qobiliyati bilan qanday o‘lchanishi lozimligi qiyin 
masala hisoblanadi.