«mikroiqtisodiyot»

Ushbu jadval ma'lumotlari asosida 3 ta befarqlik egri chizig'ini chizing. Ulardan qaysi biri nafliliknung eng yuqori darajasini va qaysi biri eng past darajasini ko'rsatadi. Grafikka I-masaladagi byudjet chizig'ini kiritib, talaba maksimum naflilik oladigan tovarlar to’plamini aniqlang.

7. 
   3. Iste’molchi daromadi 10 $ ni tashkil etadi. U bu daromadni a va b turdagi mahsulotlarga sarflaydi. Jadvalda mahsulot birliklari va ularning nafliligi berilgan, a mahsulot birligi - 1 $, b mahsulot birligii - 2 $. Iste’molchining maksimum nafliligini va umumiy naflilikni hisoblang:
   

Mahsulot birligi	PA=1$			PB=2$
	Chegaraviy naflilik	1$ hisobidagi naflilik	Chegaraviy naflilik		1$ hisobidagi naflilik
1	10		24
2	8		20
3	7		18
4	6		16
5	5		12
6	4		6
7	3		4

8. 
   Ushbu jadval ma'lumotlari asosida 3 ta befarqlik egri chizig'ini chizing. Ulardan qaysi biri nafliliknung eng yuqori darajasini va qaysi biri eng past darajasini ko'rsatadi. Grafikka I-masaladagi byudjet chizig'ini kiritib, talaba maksimum naflilik oladigan tovarlar toplamini aniqlang.
   
   
   
   
9. 
   4. Iste’molchi daromadi 10 $ ni tashkil etadi. U bu daromadni a va b turdagi mahsulotlarga sarflaydi. Jadvalda mahsulot birliklari va ularning nafliligi berilgan, a mahsulot birligi - 1 $, b mahsulot birligii - 2 $. Iste’molchining maksimum nafliligini va umumiy naflilikni hisoblang:
   

Mahsulot birligi	PA=1$			PB=2$
	Chegaraviy naflilik	1$ hisobidagi naflilik	Chegaraviy naflilik		1$ hisobidagi naflilik
1	10		24
2	8		20
3	7		18
4	6		16
5	5		12
6	4		6
7	3		4

5. Iste’molchi x va y tovarlari orasida tanlovni amalga oshirmoqda. Ularning miqdori va nafliligi jadvalda keltirilgan. Iste’molchi daromadi 9 $ ga teng. U maksimum naflilik olish uchun har bir tovardan qanchadan sotib olishi kerak va umumiy naflilik hisoblansin.

Mahsulot birligi	PA=2$			PB=1$
	Chegaraviy naflilik	1$ hisobidagi naflilik	Chegaraviy naflilik		1$ hisobidagi naflilik
1	10		8
2	8		7
3	6		6
4	4		5
5	3		4
6	2		3

6 . Bir kg olmaning narxi 4000 som, nokniki esa 6000 somga teng. Iste’molchining

daromadi 60000 som

Aniqlansin:

a) Byudjet chizig'i chizilsin.

b) Byudjet chizig'ining yotiqlik burchagi aniqlansin.

c) Daromad 10 %ga oshsa ushbu burchak koeffitsienti qanday o'zgaradi?

d) Nok narxi 20 foizga tushsa byudjet chizig'i yotiqligi aniqlansin.

e) Iste’molchi 2 kg nokdan voz kechsa uni qancha kg olma bilan almashtiradi?

7. Birinchi ne’mat narxi 1500 som. Ikkinchisiniki – 3000 som. Iste’molchi daromadlari R₁₌ 15000, R_{2 =} 18000, R_{3 =} 30000

Naflik funksiyalari

1) U₁ X₁X₂

“Daromad-iste'mol” chizig'i chizilsin.

7. MAVZU . DAROMAD SAMARASI VA ALMASHTIRISH SAMARASI.
Reja:

1. 
   Daromad – iste`mol chizig`i
   
2. 
   Normal tovarlar uchun daromad samarasi va almashtirish samarasi
   
3. 
   Past kategoriyali tovarlar uchun daromad samarasi va almashtirish samarasi
   

Umumiy naflik – iste'mol qilingan ne’matlardan olingan jami naflik.

Chekli naflik – oxirgi yoki navbatdagi birlik ne’matni iste'mol qilishdan olinadigan naflik.

Chekli naflikning kamayish qonuni - biror-bir ne’matdan har birlik qo'shimcha iste'mol (boshqa ne’matlar iste'moli hajmi o'zgarmaganda) oldingisiga nisbatan kamroq naf berib borishi tushuniladi.

Naflik funksiyasi – iste'mol qilingan ne’matlar miqdorining o'zgarishi natijasida olinadigan naflikni o'zgarishini ifodalovchi funksiya. ; U – naflik; x₁x₂…x_n – iste'mol qilingan ne’matlar miqdorlari.

Ne’matning chekli nafligi naflik funksiyasidan ne’mat miqdori bo'yicha olingan xususiy hosilaga teng:

MUx_i – i- ne’matning chekli nafligi, bu yerda i=1,2,3……n.

P_i – i- ne’matning narxi.

Funksional talab – tovar sifatiga bog'liq bo'lgan talab.

Nofunksional talab – tovar sifatiga bog'liq bo'lmagan omillarga asoslangan talab.

Ko'pchilikka qo'shilish samaradorligi – bu iste’molchi talabining o'sish samarasi bo'lib, ko'pchilik sotib oladigan tovarni umumiy qabul qilingan me’yorlarga ko'ra sotib olish.

Snoba samarasi – talabning o'zgarish samarasi bo'lib boshqalar iste'mol qilgani uchun iste'mol qilinadi.

Veblen samarasi – tovarning narxi juda yuqori bo'lganligi bilan bog'liq bo'lgan iste'mol talabining o'sish samarasi.

Chayqovchilik muhiti talabi (spekulyativ) – narxni kelajakda ortishining kutilishi tovarga bo'lgan talabning bugungi kunda ortishiga olib keladi (tovarni bugungi kunda iste'mol qilishdan naflik ortadi).

Noratsional talab – bu rejalashtirilmagan talab bo'lib, shaxsning hozirgi hoxishi, kayfiyati, injiqligi o'zgarishi bilan vujudga keladigan vaqtinchalik talab.

Befarqlik chizig'i – bir xil darajadagi naflik beruvchi ne’matlar miqdorlari kombinatsiyalarini ifodalovchi egri chiziq.

Orindosh ne’matlarning chekli almashtirish normasi (marginal rate of substitution) – umumiy naflik darajasi o'zgarmaganda iste’molchi bir birlik birinchi ne’matni qancha birlik ikkinchi ne’mat bilan almashtirishini ko'rsatadi:

Bu erda: MRS – birinchi ne’mat bilan ikkinchi ne’matni chekli almashtirish normasi;

MU₁ va MU₂ – mos holda birinchi va ikkinchi ne’matning chekli nafliklari.

Byudjet – iste’molchining ma’lum vaqt oraliida oladigan barcha daromadlari yiindisi.

Byudjet chizig'i – byudjetni to'liq sarflash sharti bilan iste’molchi sotib oladigan tovarlar kombinatsiyalarini ifodalovchi chiziq. Byudjet chegarasi tenglamasi quyidagicha yoziladi:
Bu erda: R – daromad;

P₁, P₂ – 1-2-tovarlar narxi;

X₁, X₂ – sotib olinadigan 1-2-tovarlar miqdori.

Byudjet chizig'ini befarqlik chizig'i bilan urinish nuqtasi iste’molchining muvozanat holatini bildiradi.

Grafikdagi ko'rinishi quyidagicha:

Ne’matlarning bir-birini o'rnini bosishi-- ne’matlarning bir-birini o'rnini bosish zonasi deb - bir ne’mat bilan ikkinchi ne’matni samarali almashtirish mumkin bo'lgan oraliqga aytiladi

O'rindosh tovarlarni almashtirish samarasi – iste’molchining iste'mol majmuasiga kiruvchi ne’matlardan birining narxi o'zgarishi natijasida iste'mol tarkibining o'zgarishi.

Daromad samarasi – iste'mol majmuasiga kiruvchi ne’matlardan birining narxi o'zgarishi natijasida hosil bo'lgan real daromad hisobidan iste'mol tarkibini o'zgarishi.

Almashtirish va daromad samarasi
(X₁-X₂) – almashtirish samarasi

(X₃-X₂) – daromad samarasi

(X₃-X₁) – umumiy samara

(X₃-X₁) (X₂ – X₁) (X₃ – X₂)

Iste’molchi tanlovi masalasi. Iste’molchining naflik funksiyasi 2 ta tovar uchun berilgan U(X₁X₂), daromadi R bo'lsa va P₁ va P₂ – 1-2-tovar narxlari ma’lum bo'lganda iste’molchi 1-2-tovardan shunday X₁ va X₂ miqdorda sotib olsinki, ular iste’molchining naflik funksiyasini maksimal qiymatga erishishini ta’minlasin.
Engel chiziqlari – iste'mol qilingan tovarlar miqdorini iste’molchi daromadining o'zgarishidan bog'liqligini ko’rsatuvchi chiziq.
Oliy kategoriyali tovar – daromad oshganda talab oshib ketadigan tovarlar.
Normal tovarlar – daromad oshganda talab oshadigan tovarlar.
Past kategoriyali tovarlar – daromad oshganda talab kamayadigan tovarlar.

Mavzuga doir masalalar
1. Ikkita X va Y tovarlarning naflik funksiyasi berilgan U₌XY. Iste’molchi daromadi 1200 somga, tovarlar narxi esa 30 som va 40 somga teng bo'lsa, muvozanat tovarlar majmuasi va naflik qiymati aniqlansin.

Maksimal naflik qiymati

U ₌ 20 × 15 ₌ 300

Javob: X tovardan 20 birlik, Y tovardan 15 birlik va naflik 300 yutilga teng.
2. Naflik funksiyasi U ₌ XY. Y tovar narxi 2 som, iste’molchi daromadi 40 somga teng. X tovarning narx 5 somdan, 4 somga pasaydi. Berilgan shartdan foydalanib almashtirish samarasi, daromad samarasi va umumiy samara topilsin.
X₌ 4 va Y ₌10. Birinchi naflik U₌ 40 birinchi befarqlik chizig'i tenglama orqali izohlanadi. Narx P_x= 4 som bo'lganda 2Y+ 4X = 40ga teng bo'ladi.
U_{2 =} 10×5₌50

Birinchi naflikni ta’minlovchi Y va X qiymatlarini topamiz.

C ₌ 35,8; Y₌8,95; X₌4,47

Daromad samarasi (5-4,47) ₌0,53

Almashtirish samarasi (4,47-4) ₌0,47

Umumiy samara (5-4) ₌1

Ikkinchi usulda birinchi befarqlik chiziq tenglamasi, ya’ni hosila olib, uni yangi narxlar nisbatiga tenglashtiramiz.
3. Nurmuhammadning 2 ta oti va 3 ta sigiri bor. Ot narxi sigir narxiga teng. Ot va sigirning chekli nafliklari quyidagi jadvalda berilgan. Muvozanat majmua miqdori aniqlansin.

№	Otning chekli nafligi	Sigirning chekli nafligi
1	60	50
2	50	40
3	30	20
4	10	20