Миллий иқтисодиётни модернизациялаш шароитида корхоналар моддий-техника таъминоти тизимини такомиллаштириш йўллари

2.3 Korxonalarni moddiy-texnika ta’minoti tizimini takomillashtirish yo`llari 
Korxonalarni texnikaviy modernizatsiyalash sharoitida asosiy vositalarni 
tahlilni tashkil qilish korxonalar mavjud asosiy vositalarni tejamkorlik bilan ishlatib 
eskirib bo`lgan asosiy vositalarni hisobdan chiqarib yangisini sotib olish kerak 
bo`ladi va resurslardan oqilona foydalinishni talab qiladi. Yil davomida asosiy 
vositalar tarkibida o`zgarishlar ro`y beradi. Sotib olingan va qurib bitkazilgan 
obyektlarni ishga tushirish, modernizatsiya va rekonstruksiya qilish tufayli asosiy 
vositalar safi kengayadi. Jismoniy va ma’naviy eskirish tufayli ularni bir qismi safdan 
chiqariladi. 
Asosiy vositalarning tabiiy sharoitlar ta’sirida va ulardan foydalanish 
jarayonida uning moddiy tuzilishida ichki o`zgarishlar (zanglash, chirish ) sodir 
bo`lganda boshlang`ich holatining yo`qolishi tufayli jismoniy eskirish ro`y beradi. 
Asosiy vositalar obyektini ishchi holatida saqlab turish ularni ta’mirlash (joriy, 
o`rtacha va kapital tarzda) vositasida amalga oshiriladi. 
Joriy ta’mirlash - asosiy vositalar obyektini ishchi holatida saqlab turish 
maqsadida 
amalga 
oshiriladigan 
ta’mirlashdir. 
O`rtacha 
ta’mirlashda 
ta’mirlanayotgan agregatni qisman ajratish va detallarning qismlarini tiklash yoki 
almashtirish amalga oshiriladi. Uskunalar va transport vositalarini kapital ta’mirlash 
– agregatni to`liq ajratib yig`ish amalga oshiriladigan ta’mirlashdir, bazaviy va 
korpus detallari va uzellarini ta’mirlash, barcha eskirgan detallar va uzellarni 
almashtirish yoki tiklash hamda agregatni yig`ish, sozlash va sinab ko`rishdir. 
Uskunalar (ishlab chiqarish uskunalari, mashinalar) vaqt jihatdan kalendar, rejim va 
yillik ish vaqti fondlariga bo`linadi. Mashina va uskunalardan shunday foydalanish 
kerakki asosiy vositalarga ham ishlovchi xodimlarga ham yaxshi bo`lishini 
korxonalarda ta’minlay bilishimiz kerak. 
Bunday natijalarga erishishimiz uchun biz nima ishlarni amalga oshirishimiz 
mumkin bo`ladi? Masalan, biron bir korxonadani oladigan bo`lsak u korxonada 
albatta asosiy vositasi mavjud bo`ladi. Asosiy vositalarni korxonaga olib kelgan vaqt 
u asosiy vositani hujjati bo`ladi, u xujjatida uskunami, mashinami necha soat ishlatish 

---

55 
mumkinligi, qanaqa haroratda ishlatish kerakligi va uni xujjatidagi talablarga qarab 
ishlatganimizda bu asosiy vositamiz necha yilga xizmat qilishi kerakligi 
rasmiylatirilgan bo`ladi. Shunday ekan asosiy vositalarga nisbatan befarq 
bo`lmasligimiz kerak. Bunday natijalarga erishishimizda bir necha koeffisientlarni 
ko`rib chiqishimiz kerak bo`ladi. Bu ko`rsatkichlar quyidagilardan iborat. 
Kalendar vaqt fondi koeffisienti mashina, uskunalarni yil davomida ishlagan 
vaqt fondini kalendar bo`yicha vaqt fondiga bo`lish orqali aniqlanadi. Uskunalarni 
rejim vaqt fondidan foydalanish koeffisientini aniqlash uchun yillik vaqt fondini 
rejim vaqt fondiga bo`lish lozim. 
2.3.1-jadval