«Milliy g`oya, ma`naviyat asoslari va huquq ta`limi» kafedrasi «Ma`naviyat asoslari»


Download 0.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/7
Sana28.11.2017
Hajmi0.78 Mb.
#21137
1   2   3   4   5   6   7

Takrorlash uchun savollar: 

Urta Osiyo xalqlarining qanday afsona, rivoyat va dostonlarini bilasiz? ulardagi Ma`naviy 

jihatlarni izohlang. 

Urta Osiyo xalqlarining vatanparvarlik mavzuidagi qanday xalq og`zaki ijodi namunalarini 

bilasiz? 

«Avesto»da inson axloqi, odobi, Ma`naviyatini ifodalovchi tayanch g`oyalarni izohlang. 

«Avesto»da tabiatga, hayvonlarga munosabat qanday bayon qilingan? 

«Avesto» da sog`lom avlod masalalari qanday kurib chiqilgan? 

Moniy va Mazdak ta`limotlaridagi Ma`naviyat masalalarini izohlang. 

 

Adabiyotlar: 

Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yuq. T., Sharq, 1998 y. 

Karimov  I.A.  «Alpomish»  dostonining  yaratilganligining  1000 yilligiga  bag`ishlangan 

tantanali marosimda suzlagan nutqi. Xalq suzi, 1999 yil, 9 noyabr`. 

И

.А.Каримов  Юксак манавият енгилмас куч. Т., 2008 



Руўхыйлық

 тийкарлары  Н., 2009 

Wzbekistonda ijtimoiy-falsafiy fikrlar tarixidan.T., uzbekiston,1995 y. 

Avesto. - San``at, Q 3,11, 1993 y. 

urmonov M. Muqaddas «Avesto». Xalq suzi, 1998 yil, 4 dekabr`. 


Mavzu 4.  Islom dinida manaviyat va  shaxs manaviy kiefasining talkisi. Amir Temur  

va temuriylar davridagi manaviyat  

Reja: 

1. Quroni Karim va hadisi shariflarda inson Ma`naviyati va Ma`rifati masalalari. 

2. Tasavvuf va uning Ma`naviy jihatlari. 

3. Mustaqillik, Islom dini va Islomiy qadriyatlarning tiklanishi. 

4. Amir Temur buyuk davlat arbobi, yuksak Ma`naviyat sohibi. 

5. Temuriylar sulolasi davrida Ma`naviyat va Ma`rifat rivoji. 

6. Amir  Temur  va  temuriylar  sulolasi  davrida  yaratilgan  Ma`naviy  merosning  uzbek 

xalqining Ma`naviy tiklanishida tutgan urni. 



 

Islom dini kup xalqlar orasida keng tarqalgan dinlardan biridir. Bu dinga e`tiqod etuvchilar 

- musulmonlar jahonda qariyib a` milliard n`00 million kishini tashkil etadi. 

«Islom»  suzi  arabcha  bulib  «xudoga  uzini  topshirish»,  «Itoat»,  «Buysunish»  ma`nosini 

beradi.  Shundan  bu  dinga  ishonuvchilar  -»Muslim»  deb  ataladi.  uning  kupchilik  shakli 

«Muslimun» bulib, uzbeklarda «Musulmon», qirg`iz va qozoqlarda «Musurmon» deb ataladi. 

Islom  dini  Arabiston  yarim  orolida  VI  asrning  oxiri  va  VII  asrning  boshlarida  kelib 

chiqqan.  uning  asoschisi  payg`ambar  Muhammad  (570-632)  Makkada  quraysh  qabilasiga 

mansub  bulgan  Xoshimiylar  xonadonida  tug`ilgan.  u  609-610 yillarda  Makkada  yakka  xudoga 

e`tiqod  qilish  tug`risida  targ`ibot  boshlagan.  Ammo  zodagonlarning  qarshiligiga  uchragach, 

622 yilda  uz  tarafdorlari  bilan  Madina  (Yasrib)  ga  kuchadi  (arabcha  hijrat  qiladi).  Shu  yildan 

musulmonlarning hijriy yil hisobi boshlanadi. 

630 yilga  kelib,  Makka  ham  musulmonlar  quliga  utadi  va  musulmon  davlati  shakllanadi. 

Muhammad  vafotidan  keyin  bu  davlatni  uning  urinbosarlari,  ya`ni  noiblari  (xalifalar) 

boshqaradilar.  Shu  munosabat  bilan  musulmonlar  davlati  tarixda  «Arab  xalifaligi»  deb  nom 

olgan. Dastlab arab xalifaligi katta territoriyani egallagan edi. urta Osiyo erlari - Movarounnahr 

(daryo ortidagi erlar) VIII asr boshlaridan VIII asr urtalarigacha arablar tomonidan istilo qilinib, 

ular  bilan  birga  Islom  dini  kirib  keldi.  Ana  shu  davrdan  boshlab  Markaziy  Osiyoda  Islom 

mintaqa  madaniyati,  Ma`naviyati  va  Ma`rifati  uziga  xos  ravishda  shakllandi  va  taraqqiyot 

bosqichini boshdan kechirdi. 

Islom  diniy  ta`limotining  asoslari  -  Quron  va  hadis  tuplamlarida,  shuningdek,  VIII-XII 

asrlar davomida vujudga kelgan ilohiyot adabiyotlarida uz ifodasini topgan. 

Quroni Karim ilohiy kitob bulib, u farishta Jabroil alayhissalom tomonidan Muhammadga 

nozil  etilgan.  Bu  muqaddas  kitob  er  yuzi  musulmonlarining  dasturulamali,  diniy  ahkomlar 

manbaidir.  Quroni  Karim  sahifalarini  bir  kitobga  jamlash  xalifa  Abu  Bakr  davrida  boshlanib 

xalifa  hazrati  usmon  davrida  yakunlangan  va  turt  nusxada  kuchirilgan.  Ana  shu  kuchirilgan 

dastlabki nusxalardan biri Movarounnahr musulmonlari diniy idorasida saqlab kelingan, hozirda 

esa  buyuk  bobokalonimiz  nomi  bilan  bog`liq  Toshkentdagi  Temuriylar  davri  muzeyida 

saqlanmoqda.  Bunday  muqaddas  kitobning  yurtimizda  bulishi  Ollohning  bizning  yurtimizga 

bulgan  inoyati  deb  bilmoq  lozim.  Quroni  Karimda  114 sura,  6236 ta  oyat  bor.  Mustaqillik 

sharofati bilan turli marosimlarimiz Quroni Karim qiroatlaridan boshlanmoqda. Bu utmishda bir 

orzu edi, xolos. 

Ilohiyotda  Islom  dini  uch  elementdan  -  iymon,  Islom,  ehsondan  iborat  deb  e`tirof  etilgan. 

Iymon  talablari  o`ta  aqidani  -  ollohga,  farishtalarga,  muqaddas  kitoblarga,  payg`ambarlarga, 

oxirat  kuniga,  taqdirning  ilohiyligiga  va  ulgandan  keyin  tirilishga  ishonish  talablarini  uz  ichiga 

oladi.  Islom  talablariga,  ya`ni  din  asoslari  -  arkon  ad-din  deb  nom  olgan  u ta  amaliy 

marosimchilik talablari kiradi. Bular - kalima keltirish, namoz uqish, ruza tutish, zakot berish va 

imkoniyati  topilsa  Haj  qilish  talablari.  Ehson  aqidalarga  sidqidildan  ishonish  va  marosimlarni 

ado etishdir. 

Islomning  kishilar  ongi  va  turmush  tarziga  ta`sir  etishi,  ular  hayotidan  mustahkam  urin 

olishini ta`minlovchi diniy marosimchilik -xatna, ruza hayiti, qurbonlik va qurbon hayiti, movlid, 

ashuro  va  boshqalar  ham  shakllangan.  Bundan  tashqari,  mahalliy  xalqlarda  islomgacha  mavjud 



bulgan  urf-odatlar,  jumladan  kinna  soldirish,  fol  ochirish,  dam  soldirish,  muqaddas  joylarga, 

avliyolarga sig`inish kabi odatlar ham islom marosimlariga moslashib ketgan. 

Hadislar  Islom  dinida  Qurondan  keyingi  muqaddas  manba.  Hadislar  tuplami  sunnat  deb 

ataladi.  Hadisi  shariflarda  Muhammad  alayhissalomning  suzlari,  qilgan  ish  faoliyatlari  va 

sahobalar tomonidan amalga oshirilgan ishlarga munosabatlari bayon ettirilgan. 

Hadisi shariflarni yig`ib kitob shakliga keltirish, asosan payg`ambarimiz alayhissalomning 

vafotlaridan keyin amalga oshirilgan. 

Bu  sharafli  ish  hijratning  uchinchi  asriga  kelib  keng  quloch  yozdi  va  u  hadisshunoslikning 

oltin davri deb ataladi. Islom olamining usha davrdagi madaniy markazlaridan sanalgan Bog`dod, 

Kufa,  Basra,  Damashq,  Buxoro,  Samarqand,  urgench,  Termiz  kabi  shaharlarda  hadis  ilmi  bilan 

shug`ullanuvchi muhaddislar kup bulgan. ular ichida eng ishonchli manba sanalganlari oltita bulib, 

bularni imom Buxoriy, imom Muslim, imom Abu Davud, imom At-Termiziy, imom An-Nasoiy va 

imom  ibn  Mojja  tuzishgan.  Bu  buyuk  muhaddislarning  turt  nafari  turonzaminlik  bulgani  bizning 

faxrimizdir. 1998 yilda Imom Al-Buxoriy tavalludining 1225 yilligi butun musulmon dunyosi, shu 

jumladan  yurtimizda  keng  nishonlandi.  Mustaqil  uzbekistonda  bu  munosabat  bilan  xalqaro 

anjuman  utkazildi.  Muhaddislik  shu  qadar  sharafli  va  sermashaqqat  ish  bulganki  u  muhaddisdan 

aql-zakovatni,  kuch-quvvat,  fidoyilik,  yuksak  iqtidor  va  hofizani  talab  qiladi.  Masalan,  imom 

Buxoriy  jami  600 ming  hadis  tuplab,  shulardan  100 ming  «Sahih»  va  200 ming  «g`ayri  sahih» 

hadislarini yod bilganliklari aytiladi. 

Islomda axloqiy-xuquqiy qonun-qoidalar majmui shariat XI-XII asrlarda tugal shakllangan. 

Shariat  qonun-qoidalari  Quron  va  sunnat  asosida  ishlab  chiqilgan.  unda  musulmonlarning 

ijtimoiy-iqtisodiy,  diniy,  huquqiy  va  axloqiy  hayotini  tartibga  soluvchi  qonun-qoidalar  belgilab 

berilgan. Bunday tartib-qoidalar «Hidoyat», «Viqoya», «Muxtasari hidoya», «Muxtasari viqoya» 

nomli kitoblarda jamlangan. 

Shariatda qonunlar muqaddas hisoblanib, unga har bir mumin-musulmon ijtimoiy holatidan 

qat`iy nazar Ollohning bandasi sifatida birday amal qilishi talab etilgan. 

Yuqorida  Islom,  uning  muqaddas  ilohiy  kitobi  qur`oni  Karim,  hadislar  va  shariat  haqida 

ba`zi  ma`lumotlarni  keltirdik.  Endi  umuman  islom  dinida,  xususan  qur`oni  Karim,  hadislar  va 

shariatda axloq-odob, Ma`rifat haqidagi qarashlarning ba`zi jihatlari tug`risida fikr yuritamiz. 

Quroni karim, hadislar va shariat kursatmalari inson Ma`naviy-ma`rifiy kamolotining asosi 

bulgan  axloq-odob  tarbiyasining  barcha  qirralarini  uz  ichiga  olgan.  Sirasini  aytganda,  hadislar 

Ma`naviy-axloqiy  tarbiyaga  oid  bulgan  fikrlarning  mukammmal  tuplamidir.  Quroni  karim, 

hadislarni,  shariat  kursatmalarini  urganar  ekanmiz,  ularda  axloqiy  kamolot,  halollik  va  poklik, 

iymon va vijdon bilan bog`liq bulgan birorta ham muhim masala e`tibordan chetda qolmaganini 

kuramiz.  Ayniqsa  islom  harom  va  halol  masalasiga  musulmonlar  e`tiborini  qaratadi.  Shariatda 

Olloh  tomonidan  qilinishiga  ruxsat  etilgan  amallar,  ishlar  halol  deyiladi.  Harom  esa  aksincha, 

qilinishiga  ruxsat  etilmagan  ishlar  va  amallardir.  Odatda,  xalqimiz  halol  va  haromni  eyiladigan 

va  ichiladigan  narsalarga  ishlatib  kelgan.  Shariatda  ijozat  etilgan  hamma  narsalar,  eyiladigan 

oziq-ovqatlar,  qilinadigan  ishlar  halol  deb  hisoblangan.  Ijozat  etilmagan  narsalar,  ishlar  va 

amallar  esa  haromdir.  Olloh  harom  etilgan  ishlarni  qiluvchilarga  bu  dunyoda  yoki  qiyomat 

kunida jazosini albatta berishi aytilgan. 

Halol  qilingan  narsalar  va  ishlar  kupchilikka  ma`lum,  u  haqda  kup  eshitganmiz.  Harom 

qilingan  ishlarni  eslatib  utish  va  eslatib  turish  joizdir.  Bulardan  ayrimlarga  quyidagilaru`  sog` 

bula  turib  ishsiz  yurish,  zinokorlik,  ota-onaga  oq  bulish,  savdo-sotiqda  g`irromlik  qilish, 

birovning  xaqqiga,  omonatiga  xiyonat  qilish,  qasamxurlik,  sudxurlik,  ug`irlik,  qaroqchilik, 

mayxurlik,  g`iybat,  tuhmat,  buhton,  josuslik,  qotillik,  poraxurlik  va  boshqalar  kiradi.  Xullas, 

harom inson va jamiyatga zarar keltiradigan ish va amallardan iborat. 

Islomda  ota-onaga  mehr-muhabbat,  g`amxurlik,  farzand  tarbiyasi  va  oilaga  sadoqat 

masalalariga  alohida  e`tibor  berilgan.  Kishilarni  yaxshilik  qilish,  savob  ishlarga  qul  urish, 

insofli-diyonatli,  vijdonli  bulish,  mehr-shafqatlilik,  tug`rilik,  rostguylik,  sofdil  bulish,  birodarga 

yordam berish, kamtarlikka chaqirish g`oyalari ilgari surilgan. 


Yuqoridagi  inson  Ma`naviyati  xususiyatlari  kabi  masalalarni  mazkur  kursning  uchinchi 

bobida  alohida  mavzularda  kurib  chiqish  nazarda  tutilgani  sababli  ular  haqida  ushbu  ma`ruza 

davomida  batafsil  tuxtab  utishni  lozim  topmadik.  Hadislarda  axloqiy  kamolot  masalalarida 

aytilgan ba`zi fikrlardan namuna keltirish bilangina cheklandik xolos. 

Islomda  ilm-fanni  egallash,  Ma`rifatli  bulish  juda  katta  savobli  ish  ekani  qayta-qayta 

ta`kidlanadi.  Beshikdan  to  qabrgacha  ilm  izlash  lozimligini  qayd  qilinishining  uzi  katta 

tarbiyaviy  ahamiyatga  ega.  Hadislardagi  «Sadaqaning  afzali  mumin  kishi  ilm  urganib,  sung 

boshqa muminlarga ham urgatishdir», «Ilm ibodatdan afzaldir» kabi fikrlar ham tahlilga muhtoj 

emas. 

Quroni  karimda  «Ilm»  suzi  asosida  «Alima»  -  bilmoq  fe`l  negiziga  tayangan  kalimalar 



o`u0 marotaba  uchrashi  ilmiy  tadqiqotlarda  qayd  etilgan.  Payg`ambarimiz  Muhammad 

alayhissalomga ilk nozil bulgan oyat ham «Iqra...» «uqi» suzidan boshlanadi. ushbu oyat shunday: 

«uqil  Sening  uta  karamli  Parvardigoring  qalam  vositasi  bilan  ta`lim  berdi.  Insonga  u  bilmagan 

narsalarni urgatadi» deb nozil qilingan. Kurinadiki, islom e`tiqodi avval boshdanoq insonni uqib-

urganishga, ilm vositasi bilan dunyoni anglab etishiga targ`ib etadi. 

Islom  Ma`naviyatida  insonning  er  yuzida  xalifa  qilib  belgilanishi  uning  yana  bir  muhim 

jihati  hisoblanadi.  Quroni  karimning  juda  kup  oyatlarida  insonning  aziz  va  mukarram  qilib 

yaratilgani,  unga  er  va  osmondagi  barcha  narsalar  buysundirib  quyilganligi  alohida  uqtirib 

utiladi. 

Inson  Ollohning  xalifasi  sifatida  bilim  egasi,  yorug`  dunyoning  barcha  bilimlariga  uning 

idroki etadi. Faqat kibrga berilib ketmasa, uzini hammadan ortiq quya boshlamasa bas. Parvardigor 

bizni  inson  qilib  yaratgan  ekan,  aql-xush,  ilmu-amal  bergan  ekan,  demak,  biz  inson  sifatida 

tafakkur qilib, dunyoviy ilmlarni - dunyoni urganib, dunyo orqali Ollohning zotini, ilmlarini kashf 

etib yashashimiz kerak. Din - ruhiyatimiz tarbiyachisi, ilm-dunyoni va oxiratni bilish quroli, inson 

unisini  ham,  bunisini  ham  egallamog`i  kerak.  Bizning  bobolarimizning  yuli  ana  shunday  bulgan. 

Bir  misol  keltiramiz.  Rivoyat  qilishlaricha,  Abu  Ali  Ibn  Sino  bilan  mashhur  shayx  Abusaid 

Abulxayr uchrashibdilar. ular bir kecha bir-birlariga hech narsa demay «suhbatlashib» chiqibdilar. 

Ertalab  Shayxning  shogirdlari  undan  Ibn  Sino  haqida  nima  deysiz,  deb  suraganlarida,  Abusaid 

Abulxayr: «Men nimaiki vajd (intuitsiya) bilan bilgan bulsam, u aql bilan bilib olgan», debdi. Ibn 

Sino esa uz shogirdlariga: «Men nimaiki aql bilan bilgan bulsam, u kungnil bilan idrok etadi», deb 

aytgan ekan. Kurinadiki, Ibn Sino dunyoviy ilmlar olimi, Abusaid Abulxayr esa - tasavvuf shayxi, 

ilohiyot olimi. Ammo ular bir-birini tushungan va har ikki ilm ham kerakligini anglaganlar. 

YOki  olaylik,  Mirzo  ulug`bek  bilan  Xuja  Ahror  Valiyni.  ular  zamondosh,  bir  shaharda 

yashaganlar. ulug`bek - munajjim va shoh, uning shogirdlari aniq fanlar vakillari. Xuja Ahror esa 

mu`tabar din arbobi, ruhoniy zot. Ammo ular bir-birlariga xalaqit bergan emaslar, aksincha, biri 

ilmiy Ma`rifatni, ikkinchisi bulsa ruhoniy Ma`rifatni rivojlantirib, bir-biriga kumak berganlar. 

Al-Xorazmiy, Al-Farg`oniy, Al-Beruniy, Al-Buxoriy, «azzoliy, Hamadoniy, «ijduvoniy va 

boshqa  ulug`  zotlarning  hayot  tarzi,  ilm  uchun  fidoyiligi,  e`tiqod-iymonining  pokligi  bilan 

bizlarga ibratdir. Bularning hammasi kursatadiki, dindorlik ham Ma`rifatni, yuksak Ma`naviyatni 

talab  qiladi.  Kishi  qancha  chuqur  ilm  egasi  bulsa,  olam  va  odam  mohiyatini  anglasa,  uning 

Ollohni anglashi, iymoni ham shuncha mustahkam buladi. 

Gap  hoh  diniy,  hoh  dunyoviy  Ma`rifatni  tug`ri  va  chuqur  anglashda,  har  ikkovini  ham 

egallamay nodon, johil bulib qolmaslikdadir. 

Har ikki ilmni egallagan kishi ikki dunyosini obod qiladi. 

Islom  bu  faqat  aqida  emas,  avvalo,  Ma`rifat,  ilmdir.  Islom  tarixiga  nazar  tashlasak, 

Muhammad payg`ambarimizgacha bulgan davr arablarda «johiliya» davri deb ataladi. «Johiliya» 

nodonlik  davri  degani.  Islom  ana  shu  nodonlik  davri  urniga  keng  ma`noda  Ma`rifat,  madaniyat 

vujudga  keltirdi,  ilm-fan,  falsafa,  adabiyot  va  san`atni  rivojlantirdi,  uziga  xos  Ma`naviyat  va 

Ma`rifatni yaratdi. Bizning ulug` bobolarimiz islom Ma`naviyati va Ma`rifati taraqqiyotiga ulkan 

hissa qushib, kalom ilmi, fiqh, tasavvuf ta`limotini rivojlantirdilar. 

Yaqin  utmishning  yomon  asoratlaridan  biri  shuki,  sobiq  shuro  tuzumida  dunyoviy  ilm  va 

diniy-falsafiy  ta`limot  bir-biriga  qarama-qarshi  quyildi.  ular  bir-birini  inkor  etadigan  hodisalar 



tarzida  talqin  etildi.  Diniy  tafakkur  dunyoviy  ilm  rivojiga  monelik  kursatadigan  chirkin  bid`at 

sifatida qoralandi. 

Biz  bugun  bunday  qarashlarning  tubdan  zararli  va  tarixan  asossiz  ekanligini  ochiq 

aytishimiz  mumkin.  Dunyoviy  va  diniy  ilm  yuqorida  kursatganimizdek,  utmish  asrlarda  doimo 

hamkor va hamnafas bulib kelganligini tarixning uzi tasdiqlaydi. 

Mustaqillik  tufayli  farzandlarimizni  dunyoviy  bilimlar  bilan  bir  qatorda  Imom  Buxoriy 

tuplagan hadislar, Naqshbandiy ta`limoti, Termiziy ugitlari, Yassaviy hikmatlari asosida tarbiya 

qilish imkoniga ega buldik. 

Quroni  Karim  va  payg`ambarimiz  hadislarining  eng  muhim  va  salmoqli  qismi  kishilarda 

yuksak  insoniy  fazilatlarni  shakllantirishga  qaratilganligidir.  ulardagi  ota-onaga,  ilmga 

munosabat, sabr-bardosh, shukronalikka da`vat, uzaro mehr, mehmondustlik, etimparvarlik, vafo 

va sadoqat, halol luqmani sharaflash, kamtarlik, kamsuqumlilik, samimiyat, rostguylik va boshqa 

chin  insoniylik  xislatlarining  birinchi  uringa  quyilishi  barcha  insoniyat  uchun  bebaho 

umuminsoniy Ma`naviy boylik tizimini tashkil etadi. 

Jismoniy va Ma`naviy poklikka intilish islom ahloqining, Rasululloh hadislarining yana bir 

muhim mavzu  yunalishidir. Tahorat, g`usl masalalari tashqi ozodalik talablari bulsa, haromdan, 

yolg`on  suz,  g`iybat,  tuhmat,  zinokorlik,  uzga  haqiga  xiyonat,  nohaqlik  va  zulmga  yul 

quymaslik, ulardan qat`iy saqlanish ichki, Ma`naviy poklikka oid talablardir. Bularning hammasi 

qur`oni  Karim  hamda  Rasululloh  xadislarida  va  ularga  asoslangan  shariatda  juda  qat`iy  qilib 

quyilgan. 

Xullas, islom barcha muminlarni tug`ri yulga chorlovchi, insonparvar din ekanligini anglab 

etishimiz zarur. Shundagina dindan Ma`naviy va ma`rifiy tarbiyada foydalanish zaruratiga tug`ri 

yondoshamiz. 

Sharq  xalqlari  tafakkurini  asrlar  davomida  nurafshon  etib,  Ma`naviyatimiz  va 

Ma`rifatimizga  chuqur  ta`sir  utkazgan  tasavvuf  (sufizm)  ta`limoti  VIII  asr  urtalarida  paydo 

bulgan.  Dastlab  u  zohidlik  (tarkidunyochilik  -  bu  dunyo  hoyu-havasidan  voz  kechish)  harakati 

kurinishida bulib Bag`dod, Basra, Kufa, Damashq shaharlarida keng yoyilgan. 

Asli tasavvuf suzi  «Sufiy» suzidan,  «Sufiy» suzi esa arabcha  «Suf» suzidan yasalgan. Suf 

deb  arablar  jundan  bulgan  matoni  aytadilar.  Dastlabki  davrlarda  sufiylik  yulini  tutgan  kishilar, 

boshqa  oddiy  kishilardan  ajralib  turish  uchun  jundan  tikilgan  chakmon  (u  hirqa  deb  ham 

aytilgan)  yoki  pustin  kiyib  yurishni  odat  qilganlar.  Shuning  uchun  ularni  jun  chakmon  kiyib 

yuruvchilar,  ya`ni  sufiylar  deb  ataganlar.  Sufiy  boshqa  odamlardan  uzini  pok  va  g`aribona 

turmush  kechirishi,  doimiy  toat-ibodatda  bulishi  va  faqat  ilohiy  ruhga  qushilishni  maqsad  qilib 

quyishi bilan tubdan farq qiladi. Sufiy uchun na dunyodan, na oxiratdan ta`ma bulmasligi kerak. 

Yagona istak bu Ollohning diydoriga etishishdan iborat. Faqirlik tuyg`usiga ega inson na birovga 

banda-yu,  na  birovga  xoja,  u  yolg`iz  Ollohga  banda,  u  yolg`iz  Ollohga  ehtiyoj  sezadi.  Hamma 

narsadan voz kechish, oxir oqibatda uzlikdan kechish 

 sufiylik ta`limotining ma`nisi mana shu. 



Buyuk  sufiy  Boyazid  Bistomiy  aytadilarkiu`  uzingdan  utding,  Ollohga  etding.  Hazrat  xoja 

Bahouddin  aytadilarkiu`  Bizning  hech  narsamiz  yuq,  lekin  hech  narsadan  kamimiz  yuq.  usha 

«hech»...  narsa  ketidan  yugurib  g`am  tashvishda  ham  emasmiz.  Egnimizda  janda,  orqamizda 

guriston, agar ulsak hech bir motam kerak emas. 

Tasavvuf  -  sufiylik  insonni  urganar  ekan,  avvalo,  kishining  kungliga,  diliga  tayanadi, 

kungilni,  qalbni  tarbiyalashga,  kungil  kishisini  voyaga  etkazishga  intiladi,  chunki  Olloh  faqat 

kishining pokiza qalbidagina jilva qiladi. 

Tasavvufda  insondagi  jamiki  xudbinlklar,  illatlar,  razolat  dunyosiga  hirs  quyish  jism 

ehtiyoji va nafs ta`masidan kelib chiqadi, deb urgatiladi. Komil inson bulish uchun avvalo, jism 

va  nafs  ehtiyoji  va  ta`masini  engish  kerak.  Dunyoga,  boylikka  mehr  quyish  kishini  nafsiga  qul 

qilib  quyadi.  Darvesh,  sufiy  nafsni  rad  etadi.  Nafs  barcha  falokatlar  sababchisi,  insonni 

tubanlashtiruvchi  narsa.  Insonni  falokat  botqog`idan,  tubanlik  jaridan  qutqarib,  uni poklashning 

birdan-bir yuli nafsning ehtiyojini engishdir. Buning uchun dunyo muhabbatidan voz kechish va 

Olloh  muhabbatiga  kungil  bog`lash  darkor.  Sufiylikda  buni  dunyo  mohiyatini  va  uzligini, 

insoniylikni  anglash  yuli  deb  qaralgan.  uzligini  anglagan  kishi  esa  dunyo  va  uning  boyliklari 


utkinchi  ekanligini  anglaydi.  Xoja  Bahouddin  aytadilaru`  «uz  nafsining  yomonligini  tanish 

uzligini tanishdir». 

Demak,  tasavvuf  ilmi  -  inson  haqidagi  ilmdir.  u  inson  qalbiga  sayqal  berish  ilmi.  Biz  bu 

ilmdan  o`0 yil  davomida  bexabar  edik.  Inchunun,  biz  necha  zamonlar  insondan  bexabar  qoldik 

va  ne  zamonlar  qalbimizdan  fayz  ketdi.  utmishdagi  Xoja  Ahmad  Yassaviy,  Xoja  Bahouddin 

Naqshbandiylar  yurtimiz  va  xalqimizning  fayzi  kamoli  edilar.  Istiqlol  tufayli  shu  nur,  shu  fayz 

bizga qaytdi. 

Shuni  iftixor  bilan  qayd  etishimiz  lozimki,  tasavvuf  ta`limoti  taraqqiyotida  Turkiston 

farzandlarining  xizmati  beqiyos  bulgan.  Xoja  hakim  at-Termiziy,  Shayx  Abu  Mansur  al-

Maturidiy  as-Samarqandiy,  Xoja  Abduxoliq  g`ijduvoniy,  Xoja  Ahmad  Yassaviy,  Sulaymon 

Boqirg`oniy,  Shayx  Najmiddin  Kubro,  Xoja  Ali  Romitaniy,  Abu  Ali  al-Farmadiy,  Yusuf 

Hamadoniy, Bahouddin Naqshband kabi siymolar ilohiy Ma`rifat yulining rahnamolari buldilar. 

ular  yaratgan  ta`limot  va  ilgari  surgan  Ma`naviy-axloqiy  g`oyalar  hozirgi  kunda  ham  uz 

ahamiyatini  yuqotgan  emas.  Chunonchi,  Ahmad  Yassaviy  hikmatlarida  ilgari  surilgan  axloqiy 

pand-nasihatlardan  molparastlikni  fosh  etish,  kishilarni  insofli,  diyonatli,  iymonli  bulishga 

chaqirishda  foydalanish  urinli.  Yassaviy  inson  hayotidagi  katta  kurash  -  nafsni  taslim  etishga 

xizmat qiladigan kurash deb hisoblagan. Nafsga mag`lub shoh - qul, nafsdan ustunlikka erishgan 

g`arib - shohdir, deb aytadi. Nafs inson uchun katta yovdir. Shu yovning boshini yanchgan, uni 

enggan,  nafsga  taslim  bulmagan  kishining  g`ururi  va  insoniy  qadr-qimmatini  hech  kim  poymol 

qila olmaydi, deb bilgan. uz hikmatlaridan birida shunday deydi: 

Nafs yuliga kirgan kishi rasvo bulur, 

Yuldan ozib, toyib, tuzib gumroh bulur. 

YOtsa - tursa shayton bilan hamroh bulur.... 

u nafs bandalariga qarata «Nafsni tebgil, nafsni tebgil ey badkirdor» deb murojaat etadi, va 

«Nafsim meni yuldan urib xor ayladi, 

Termultirib  xaloyiqqa  zor  ayladi»,  -  deb  nafs  bandalarini  tanqid  etadi.  Nafs  insondagi 

butunlikni,  iymonni  sindiradi,  Ma`naviy  jihatdan  jarlikka  qulatadi.  Shu  bois  «Nafsni  tanib 

mehnat  etsa  rohat»,  -  deb  xitob  qiladi.  Bu  g`oyalar  bizning  hozirgi  kunimiz,  tarbiyamiz  uchun 

g`oyat muhim. 

Movarounnahr  tasavvuf  ta`limotida  Xoja  Bahouddin  Naqshband-ning  urni  alohida 

ahamiyatga  ega  ekanligini  ham  qayd  etishimiz  lozim.  Naqshbandiya  ta`limoti  hayratlanarli 

darajada ijtimoiy-iqtisodiy, Ma`naviy-ma`rifiy ma`no va mohiyatga, hayotiy mazmunga ega. 

Naqshbandiya  Ma`naviy-axloqiy  ta`limotida  hur  fikrlikka  keng  urin  berilgan.  Bu 

sulukdagilar  mehnat  qilish,  ilm  olish,  uz  mehnati  evaziga  halol  yashash,  noz-ne`matlarni 

kupchilik bilan baham kurish, faqirona hayot kechirish, hammaga yaxshilikni ravo kurishni afzal 

bilganlar. 

Bahouddin Naqshband - aybsiz odam yuq, shuning uchun agar aybsiz dust axtarsak dustsiz 

qolamiz, - der edilar. 

Odamlarga  yaxshilik  qilish  eng  yuksak  insoniy  burch  ekanligini  ta`kidlab,  sham  kabi 

bulgin va odamlarga yorug`lik ber, uzing esa qorong`uda bul, degan ekanlar. 

Xoja  Bahouddinning  «Kungil  Ollohda  bulsinu,  quling  esa  ishda»  hikmatlarining  inson 

Ma`naviy dunyosi takomilidagi ahamiyati beqiyosdir. 

Tasavvuf  tariqatlari  haqida  suzlaganda  Najmiddin  Kubro  asos  solgan  kubroviya  haqida 

ham tuxtab utishni maslahat beramiz. Biz Najmiddin Kubro siymosida faqat tariqat boshchisini 

emas,  balki  uz  vatanini,  xalqini  dildan  sevgan  ingsonni  ham  kuramiz.  1221 yilda  bosqinchi 

mug`ul  galalari  qadami  Xorazmga  etib  boradi.  Muhammad  Xorazmshoh  mamlakatni,  fuqaroni 

uz  holiga  tashlab  qochadi.  Shu  qaltis  damlarda  urganchni  himoya  qilishga  o`u` yoshlik 

Najmiddin Kubro boshchilik qiladi va jangda qahramonlarcha shahid buladi. uning siymosi xalq 

qahramoni sifatida asrlar osha yashab kelmoqda. 

Najmiddin Kubro asos solgan Kubroviya tariqatining qoidalari unta bulib, ularda bu tariqat 

yulini  tutgan  sufiyning  ichki  Ma`naviy  dunyosi  qanday  bulishi  kursatilgan.  Insonning  sabr-

toqatli bulishi, boylik va mol-mulkka mukkasidan ketmaslik, har qanday pastkashlik, riyo, makr 



va  hiyla-nayrangga  bormaslik,  hayvoniy  xususiyat  -  shahvoniy  hirslarga  berilmaslik  g`oyalari 

ilgari suriladi. 

Xulosa  qilib  aytganda,  tasavvuf  ilmi  -  inson  haqidagi  ilmdir.  Inson  qalbiga  sayqal  berish 

ilmi.  u  inson  odobini  -  ya`ni  Ma`naviyatini  yanada  kuchaytirgan  butun  islom  axloqining  eng 

muhim  qadriyatlarini  bir  nuqtaga  jamladi.  Shu  tariqa  tasavvuf  komil  inson  nazariyasi  va 

amaliyotini ishlab chiqdi. 

Shunday  qilib,  uzbekiston  Respublikasi  Prezidentining  Toshkent  Islom  universitetini 

tashkil  etish  tug`risidagi  farmoni  va  shu  farmonga  sharhda  ta`kidlanganidek:  «Islom 

ommalashuvi  va  rivoji  sifatida  vujudga  kelgan  tasavvuf  ham  urta  Osiyo  sharoitida  Yassaviya, 

Kubroviya, Naqshbandiya tariqatlarini vujudga keltirdiki, ular butun urta Sharq va Janubiy Osiyo 

mamlakatlarining asrlar davomida Ma`naviy, madaniy rivojlanishida muhim rol` uynadi»

38[38]


ushbu  masalaning  bayonini,  yaqin  utmishda,  Shurolar  zamonida  dinga  va  diniy 

qadriyatlarga,  diniy  kitoblarga,  ulamolarga  bulgan  salbiy  munosabatlardan  boshlashni  maslahat 

beramiz.  Shunda  talabalar  mustaqillikning  bizga  bergan  oliy  ne`mati  Ma`naviy  va  ma`rifiy 

merosimizni  qaytarib  berganligi  ekanini  tushunib  etadilar.  Yaqin  utmishda  namoz  uqish,  diniy 

marosimlarni  utash  taqiqlangan  edi.  Masjidlar,  aziz-avliyolarning  ziyoratgohlariga  qulf  urilgan 

edi. Odamlarning uylaridagi Quron, Hadis, turli diniy adabiyotlar, hatto arab yozuvidagi boshqa 

kitoblar  terib  olinib,  yoqib  yuborilgan  edi.  Mana  buni  «johiliya»,  nodonlik  desa  buladi. 

Qanchadan-qancha  odamlarimiz  hozirgi  emin-erkin  kunlarni  qumsab,  ammo  kurolmay,  armon 

bilan utib ketdilar. Shu bois biz mustaqillik keltirgan ne`matlarga har qancha shukronalik aytsak 

arziydi. Mustaqillik davrida islomiy qadriyatlar tiklandi, iymon-e`tiqodimiz uzimizga qaytdi. Bu 

savobli, ezgu ishlarga karvonboshi hurmatli Prezidentimiz Islom Karimov ekanini har daqiqada 

eslab turishimiz lozim. Prezidentimiz Ma`naviyat va Ma`rifatga oid nutq, ma`ruza va asarlarida 

islomning  Ma`naviy-axloqiy,  ma`rifiy  tarbiyadagi  yuksak  roli,  urni,  ahamiyatini  muntazam 

uqtirib kelmoqdalar. 

Xususan,  bu  masalalarga  Prezidentimiz  Islom  Karimovning  «Istiqlol  va  Ma`naviyat» 

tuplami,  «uzbekistonning  siyosiy-ijtimoiy  va  iqtisodiy  istiqbolining  asosiy  tamoyillari», 

«uzbekiston  iqtisodiy  islohatlarni  chuqurlashtirish  yulida»,  «uzbekiston  XXI  asr  busag`asida: 

xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari»,  «Olloh  qalbimizda, 

yuragimizda»,  «Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot - pirovard  maqsadimiz» kabi asar 

va risolalarda javob topishimiz mumkin. 

«Islom dini, - deb ta`kidlaydi Islom Karimov «Fidokor» gazetasi muxbiri savollariga javobida, 

  hayotimizning  tub  zamiriga  chuqur  singib  ketgan.  Bu  -  inkor  etib  bulmaydigan  haqiqat.  Milliy 



qadriyatlarimizning  zamonlar  osha  bezavol  yashab  kelishiga  sabab  -  avvalo  muqaddas  dinimiz 

hisobidan»

39[39]

.  Bu  holat  xalqimizga,  xususan  yoshlarimizga  milliy  g`oyani  singdirishda  Islolm 



omilidan oqilona foydalanishni taqozo etadi. 

Ana shularni hisobga olgan holda mustaqil mamlakatimizda islom dini omilidan, uning boy 

Ma`naviy  va  madaniy  qadriyat  sifatidagi  katta  imkoniyatlaridan  foydalanish  maqsadida  ulkan 

ishlar  amalga  oshirilmoqda.  Avvalo,  masjidlarga,  aziz-avliyolar  yotgan  maqbaralarga  solingan 

qulflar  olib  tashlandi.  Qarovsiz  qolgan  masjidlar  ta`mirlandi,  yangilari  barpo  etildi.  Aziz-

avliyolar  yotgan,  utmishda  qarovsiz  holga  kelgan  joylar  obodonlashtirildi,  ziyoratchilar  uchun 

qulay sharoitlar yuzaga keltirildi. Ramazon va qurbon hayitlari dam olish kuni deb e`lon qilindi. 

Har  yili  minglab  fuqarolarimizning  haj  va  umraga  borib  kelishlari  uchun  imkoniyat  va  sharoit 

yaratib  berildi.  Bu  utmishda  faqat  xayoliy  orzu  va  armon  edi.  ulug`  allomalar  -  Iso  Termiziy, 

hakim  Termiziy,  Bahouddin  Naqshband,  Ahmad  Yassaviy,  Zamahshariy,  Abduxoliq 

g`ijduvoniy,  Najmiddin  Kubro,  Abu  Mansur  Matrudiy,  al-Marg`inoniy  va  boshqa  ulug` 

zotlarning  yubileylari  bulib  utdi,  1998 yilda  esa  Imom  al-Buxoriyning  1225 yilligi  nishonlandi. 

Quroni Karim, Hadislar va boshqa diniy kitoblar nashr qilindi, qilinmoqda. utmishda birorta ham 

                                                           

38[38]

 Õàë3 ñ5çè ãàçåòàñè, qooo éèë, i àïðåëü. 



39[39]

 Êàðèìîâ È.À. Ìèëëèé èñòè3ëîë ìàôêóðàñè-õàë3 ýúòè3îäè âà áóþê êåëàæàêêà èøîí÷äèð. wt-áåò. 



diniy  ulamoning  yubileyi  utkazilmas  edi,  diniy  kitoblarni  nashr  etish  taqiqlangan  edi,  yuqorida 

aytganimizdek,  borlari  ham  yuq  qilingan  edi.  1999 yilda  Toshkent  Islom  universiteti  tashkil 

etildi. Mustaqillik yillari islom dini va islomiy qadriyatlarni tiklash borasida asrlarga teng amaliy 

ishlar  bajarildi.  Islom  va  islomiy  qadriyatlar  Ma`naviy  va  ma`rifiy  hayotimizning  tarkibiy 

qismiga aylanib qoldi. Prezidentimiz Islom Karimov suzlari bilan aytganda: «Biz islom dini ota-

bobolarimiz dini ekani, u biz uchun ham iymon, ham axloq, ham diyonat, ham Ma`rifat ekanini 

doimo yuksak qadrlaymiz...Dinga hurmat va e`tiqod - biz uchun ulmas qadriyatdir»

40[40]


Sunggi yillarda bizning diyorimizda ham taraqqiyotimiz, osoyishtaligimizni kurolmaydigan 

«vahobiylik»  va  «hizbut-tahrir»  kabi  oqimlarning  guruh  va  tudalari  paydo  bulib  qoldi.  Bunday 

tudalar  uzlaricha  masjidlarda  g`avg`o  kutarib,  utish  davrining  qiyinchiliklaridan  foydalanib, 

ayrim  yoshlarning  ongini  zaharlamoqdalar.  Mustaqillikning  bergan  erkinligini  suiiste`mol 

qilmoqdalar.  Bu  mutaassib  dindorlar  uzlarini  «vahobiy»  yoki  «dinni  tozalovchilar», 

«fundamentalistlar» deb yuritib, aslida esa birinchi navbatda islomning uziga zarba bermoqdalar. 

Vahobiylar  bir  yarim  ming  yillik  ilm-fan,  madaniyat  tarixidan  voz  kechish,  Imom  Buxoriy, 

Imom  g`azzoliy,  Imom  Abu  Xanifa,  Burxoniddin  Marg`inoniy,  Ahmad  al-Farg`oniy,  Navoiy, 

Jomiy,  ulug`bek,  Bahouddin  Naqshband  va  boshqa  unlab  mutafakkirlar,  sufiylar,  olimlar 

merosidan  voz  kechish,  ularning  asarlarini  yoqib  yuborishni,  maqbaralarini  buzib  tashlashni 

tavsiya  qilmoqdalar.  ular,  umuman,  inson  aqli,  inson  qalbi  bilan  yaratilgan  jamiki  Ma`naviy 

boyliklarni  uloqtirib  tashlashga  da`vat  etmoqdalar.  Axir  bu  vahshiylik,  nodonlik,  johillikning 

uziku. Ma`naviyatli va Ma`rifatli kishi, buni mutlaqo qabul qilmaydi. 

Vahobiylik  bizni  orqaga,  jaholatga  tortadigan,  islomni,  islom  ahlini  buzadigan  xavfli  oqim.  

«Dinni  tozalash»,  «sof  dinga  qaytish»  niqobi  ostida  tashviqotlar  olib  borib,  odamlarni  tahlikaga 

solish,  qonli  jinoyatlar  qilish,  otani  bolaga,  akani  ukaga  dushman  qilib,  jamiyatimizni  xavf  ostiga 

quyayotganlardan milliy qadriyatlarimizni avaylab - asrashimiz lozim. 

Diyorimizda  din  niqobi  ostida  ish  kurayotgan  ekstremistlar,  aqidaparastlar  mavjud 

konstitutsiyaviy  tuzumga  qarshi  borib,  hokimiyatni  egallash  va  uzbekistonda  Islom  davlati 

qurish,  xalqni  qurquvga  solib,  hukumatga  ishonchsizlik  uyg`otish  uchun  turli  jinoyatlar  va 

terroristik  harakatlar  sodir  etish  yuli  bilan  el  tinchligini  buzishga  urinmoqdalar.  ularning  asl 

maqsadi  hukumatparastlik,  ya`ni  davlatni  qulga  olishdan  iborat.  Mustaqil  yurtimizda  ularga  uz 

vaqtida zarba berildi va ularning payi qirqildi. 

Xalqimiz  endi  -  erkinligini  qulga  kiritgan,  uzligini  angalb  etgan  bir  zamonda  allaqanday 

kimsalarga  ergashib  yana  jaholat  va  qullik  tuzog`iga  qaytadimiO`  Albatta  yuq.Ammo  hamma 

gap  har  qanday  tahdid  yoki  tahlika  oldida  vahimaga  tushmasdan,  ana  shu  kurash  va  sinovlarga 

doimo  tayyor  turishda,  ogoh  va  sergak  bulishda.  Ayniqsa  yoshlarimizni  ularning  zararli 

ta`siridan  asrab  qolish  hozirgi  tarbiya  ishimizning  asosiy  yunalishi  bulib  qolishi  lozim. 

YOshlarimiz  doimo  va  har  on  ogoh  va  yana  ogoh,  sergak  bulishlari  zamon  talabi.  Buning 

yoshlarimiz ongiga mustaqillik g`oyasini chuqur  singdirishimiz lozim. Toki ular milliy ildizlari 

baquvvat,  dunyoni  chuqur  anglaydigan,  zamon  taraqqiyoti  bilan  barobar  qadam  tashlaydigan 

insonlar  bulib  etishsin.  Ana  shunda  johil  aqidaparastning  «da`vati»  ham,  axloqni  rad  etadigan, 

biz uchun mutlaqo begona g`oyalar ham ularga uz ta`sirini utkaza olmaydi. 

Muhtaram  Prezidentimizning  «Turkiston-press»  axborot  agentligi  muxbirining  savollariga 

javoblarida  ta`kidlaganlaridek:  «Biz  uz  dinimiz  va  e`tiqodimizdan  hech  qachon  voz 

kechmaymiz.  Shu  bilan  birga  muqaddas  dinimiz  sha`niga  dog`  tushirmoqchi  bulgan  kimsalar 

bilan  hech  qachon  murosa  qilolmaymiz.  Men  uzbekiston  rahbari  sifatida  qandaydir  yovuz 

kuchlar  islom  dinimizni,  ota-bobolarimiz  e`tiqodini,  musulmon  fuqarolarimizni  tahqirlashiga, 

jamiyatimizga xavf tug`dirishiga hech qachon yul quymayman»

41[41]



Prezidentimiz  aytganidek,  har  birimiz  hamisha,  har  soniyada  ogoh  bulishimiz  lozim.  Bu 



mustaqil  yurt  har  bir  fuqarosining  muqaddas  burchi  bulmog`i  lozim.  «..  muqaddas  dinimiz 

                                                           

40[40]

 Êàðèìîâ È. Îçîä âà îáîä Âàòàí, ýðêèí âà ôàðîâîí µàéîò - ïèðîâàðä ìà3ñàäèìèç. Ò., %çáåêèñòîí, w000 é., wy-áåò. 



41[41]

 Êàðèìîâ È. Îëëîµ 3àëáèìèçäà, þðàãèìèçäà. «Õàë3 ñ5çè» ãàçåòàñè, qooo éèë y ìàðò ñîíè. 



sha`niga dog tushirmoqchi bulgan, undan g`arazli siyosiy maqsadlarda foydalanishni istaydigan 

kimsalar va kuchlar bilan hech qachon murosa qilolmaymiz»

42[42]



Yurtimizda  keyingi  vaqtlarda  ruy  berayotgan  ayrim  salbiy  hodisalar,  nojuya  xatti-



harakatlar, yozuv ishlar, avvalo, mafkuraviy bushliq tufayli sodir bulmoqda

43[43]


Har bir fuqaro shuni anglab etishi kerakki, uzbekistonning iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotida 

uziga xos va mos yuli bulgani kabi madaniy-Ma`naviy rivojlanishida ham uz yuli bor. Bu uziga 

xoslikni 

dinga, 

diniy 


qadriyatlarga 

munosabatimizda, 

ulardan 

Ma`naviy 

tarbiyada 

foydalanishimizda  ham  kurishimiz  mumkin.  Bu  yul  Prezidentimiz  asarlarida  bayon  qilib 

berilgan.  uning  mohiyati,  mu`tadil  dindorlik,  islom  Ma`rifatini  rivojlantirish,  ichki-botiniy 

olamni  poklab,  Ollohni  dilda  saqlab,  aqlu  tafakkur,  ilmu  irfon  bilan  kamolot  sari  borish,  uz 

merosiy qadriyatlarimiz va dunyo ilmini egallab, zamon bilan hamqadam olg`a borish. 

Xulosa shuki, mustaqillik bergan hidoyat yulini turli unsurlardan asrash, ularga berilmaslik 

lozim. 

Amir  Temur  -  buyuk  shaxs,  kuragi  erga  tegmagan  sarkarda,  yirik  davlat  arbobi, 



qonunshunos, talantli me`mor, notiq, ruhshunos, shu bilan birga el-yurtini, xalqini sevgan va uni 

mashhuri  jahon  qilgan  inson.  Amir  Temurning  tarixi  kup  jildlik  kitoblar  yozishga  arziydi. 

Mustaqillikka  erishgunimizga  qadar  buni  amalga  oshirish  imkoniga  ega  emas  edik.  Chunki 

kommunistik g`oya bunga  yul bermadi. Amir Temurning uzi tahqirlanib tuhmatu malomatlarga 

qoldi. 

Shukrlar bulsinki, mustaqillik tufayli kup ming  yillik boy tariximizni, shu jumladan ulug` 



bobomiz Amir Temurni urganish imkoniga ega buldik. 

Amir Temur 1336 yilning 9 aprelida Shahrisabzning Xuja Ilg`or qishlog`ida tavallud topdi. 

Temurning  yoshligi va  yigitlik yillari mamlakat og`ir ijtimoiy-siyosiy buhron iskanjasiga tushib 

qolgan bir davrda kechdi. 

uzoq  va  mashaqqatli  kurashlardan  sung  Amir  Temur  uz  raqiblarini  engib,  hokimiyatni 

qulga  kiritdi.  Mayda,  tarqoq  feodallarni  birlashtirib,  markazlashgan  davlat  bunyod  etdi, 

mamlakatda iqtisodiy va madaniy uzgarishlar qildi. 

Amir  Temurning  tarix  oldidagi  xizmati  benihoyat  katta.  Birinchidan  u  mamlakatda 

yuqorida  aytganimizdek  kuchayib  ketgan  feodal  tarqoqlikka  barham  berib,  el-yurtni  uz  tug`i 

ostiga  birlashtira  oldi,  markazlashgan  yirik  feodal  davlatini  yaratdi.  Bu  bilan  hunarmandchilik, 

savdo-sotiq  va  madaniyat  rivojiga  mustahkam  zamin  yaratib  berdi.  Bugun  «Temur  va 

Temuriylar  madaniyati»,  «Temuriylar  davlati»,  «Temuriylar  madaniyati»,  «ulug`bek  va 

Samarqand  astranomiya  maktabi»,  «Navoiy»  va  «Bobur»  kabi  qutlug`  suzlarni  nafaqat 

uzbekning,  balki  jahon  xalqlari  asarlari  sahifalarida  uchratar  ekanmiz,  bu  gaplarning  zaminida 

albatta  Amir  Temurning  ulkan  xizmatlari  yotadi.  Ikkinchidan,  Amir  Temur,  uzi  bilibmi-

bilmasdanmi,  lekin  bir  qator  xalqlar  va  yurtlarni  mustamlakachilar  zulmidan  ozod  bulishiga 

yordam  berdi.  Masalan,  usha  davrning  eng  qudratli  hukmdorlaridan  hisoblangan  Boyazid 

Yildirimni  tor-mor  keltirib,  Bolqon  yarim  oroli  va  evropa  xalqlariga  ozodlik  bag`ishladi;  Oltin 

urda xoni Tuxtamishni ikki marta tor-mor etib, Rossiyani mug`ullar hukmronligidan qutulishini 

qariyb 300 yilga tezlashtirdi. 

Amir  Temur  zamonida  yozilgan  asarlarni  qunt  bilan  uqisak,  urgansak,  uning  kup  yaxshi 

xislatlari:  tug`rilik,  muruvvatlilik,  el-yurtga  mehr-muhabbat  va  boshqalarni  bilib  olishimiz 

mumkin.  Amir  Temurning  «Temur  tuzuklari»,  Nizomiddin  Shomiy,  Sharofiddin  Ali 

Yazdiylarning  «Zafarnoma»lari,  Ibn  Arabshohning  «Temur  haqidagi  xabarlarda  taqdir 

ajoyibotlari»  va  boshqa  asarlarda  keltirilgan  sohibqironning  ibratli  ishlari,  pand-nasihatlari  va 

ugitlaridan  ham  uning  kimligini  bilib  olsa  buladi.  Bular  el-yurt  va  fuqarolarning  tashvishi, 

raiyatparvarlik, mehr-muruvvat, qushnichilikka rioya qilish va nihoyat, mardlik va qahramonlik 

haqidagi ugitlardir. 

                                                           

42[42]


 Êàðèìîâ È. Îçîä âà îáîä Âàòàí, ýðêèí âà ôàðîâîí µàéîò-ïèðîâàðä ìà3ñàäèìèç. wy-áåò. 

43[43]


 #fðàíã. Êàðèìîâ È.À. Ìèëëèé èñòè3ëîë ìàôêóðàñè-õàëê ýúòè3îäè âà áóþê êåëàæàêêà èøîí÷äèð. oáåò. 

Sohibqironning bunyodkorlik sohasidagi tarixiy xizmatlari beqiyos. Amir Temur va uning 

avlodlari  sa`yi-harakatlari  bilan  qurilgan  madrasalar,  masjidlar,  xanoqohlar,  saroylar,  bozorlar, 

qal`alar,  kanallar  va  boshqa  inshootlarning  son-sanog`i  yuq.  Amir  Temurning  bevosita 

rahnamoligida bunyod etilgan Bibixonim jome masjidi, Guri Amir, Ahmad Yassaviy, Zangi Ota 

maqbaralari, Oqsaroy va Shohi Zinda me`moriy mujizalari, Bog`i Chinor, Bog`i Dilkusho, Bog`i 

Behisht,  Bog`i  Baland  singari  unlab  guzal  saroy-bog`lar  va  shu  kabi  boshqa  inshootlar  shular 

jumlasiga kiradi. 

Tarixchi  Sharofiddin  Ali  Yazdiyning  guvohlik  berishicha,  Amir  Temur  «Obodonlikka 

yaraydigan biror qarich erning ham zoe bulishini ravo kurmasdi». 

Tarix  bu  kuhna  dunyoda  juda  kup  jahongirlarni  kurgan.  Amir  Temurning  ulardan  farqi 

shundaki,  u  umr  buyi  bunyodkorlik  bilan  mashg`ul  bulgan.  uning  «qay  bir  joydan  bir  g`isht 

olsam,  urniga  un  g`isht  quydirdim,  bir  daraxt  kestirsam,  urniga  unta  kuchat  ektirdim»,  degan 

suzlari  bunyodkorlik,  yaratuvchanlik  faoliyatining  tasdig`idir.  «Agar  bizning  qudratimizni 

bilmoqchi  bulsangiz,  qurgan  binolarimizga  boqing»  deganda  Amir  Temur,  avvalo,  uz  xalqiga, 

kelajak avlodlariga murojaat qilgan, desak yanglishmaymiz. 

Har  qanday  jamiyat  taraqqiyotini  ilm-Ma`rifatsiz  tasavvur  qilib  bulmaydi.  Buni  teran 

anglagan  sohibqiron  hokimiyatga  kelishi  bilan  chiqargan  dastlabki  farmonlarini  madrasalar 

barpo  etishga,  ilm  toliblariga  nafaqalar  tayinlash  bilan  boshlagan.  Qaysi  bir  shaharga  tashrif 

buyurmasin Amir Temur avvalo usha erlik olimu fozillar bilan uchrashar, ular bilan suhbat qurar, 

turli mavzularda bahslashar edi. 

Tarix, tibbiyot, matematika, astronomiya, me`morchilik sohalarida yuksak salohiyatga ega 

Amir Temur uchun bu tabiiy hol edi. Mazkur fazilat sohibqironning nabirasi Mirzo ulug`bekka 

utgani  shubhasiz.  Mirzo  ulug`bekning  davlat  arbobi  bulish  bilan  birga  buyuk  olim  darajasiga 

etishishida  bobosi  Amir  Temurning  xizmati  benihoya  katta  bulgan.  u  ulug`bekdagi  noyob 

qobiliyatni  boshdanoq  payqab,  safarlarda  ham  yonida  olib  yurib,  dunyoning  mashhur  olimlari 

tarbiyasidan bahramand etgan. Amir Temur Ma`naviyatini belgilovchi bosh mezon uning butun 

umr  buyi  amal  qilgan  «Kuch  -  adolatdaA`»  degan  shioridir.  Bu  shiorda  Amir  Temur  hayoti  va 

faoliyatining  butun  mazmuni  mujassamlashgan,  desak  yanglishmaymiz.  Amir  Temurning 

Ma`naviy  va  ma`rifiy  qarashlari  uning  uz  farzandlari,  nabiralari,  taxt  vorislariga  qoldirgan 

ugitlari  «Temur  tuzuklari»da  mujassamlashgan.  Bu  bebaho  tarixiy  asarda,  hokimlar  va 

vazirlarning  vazifalari,  uz  ishiga  munosabati,  aholi  turli  qatlami  -  raiyatning  haq-huquqini 

himoya qilish, sipohlarga munosabat kabi hayotiy Ma`naviy-axloqiy qonun-qoidalar uz ifodasini 

topgan. 

Sohibqironning «Temur tuzuklari»dan quyidagi satrlarni mamnuniyat bilan uqish mumkin: 

«Yuz ming otliq askar qila olmagan ishni bir tug`ri tadbir bilan amalga oshirish mumkin». 

«Zolimlardan mazlumlar haqqini oldim. Zolimlar etkazgan ashyoviy va jismoniy zararlarni 

isbotlaganimdan  keyin,  ularni  shariatga  muvofiq  odamlar  urtasida  muhokama  qildim  va  bir 

gunohkorning urniga boshqasiga jabr-zulm utkazmadim». 

«Kimki  birovning  molini  zurlik  bilan  tortib  olgan  bulsa,  mazlumning  molini  zolimdan 

qaytarib  olib,  egasiga  topshirsinlar.  Agar  kimda-kim  tish  sindirsa,  kuzini  kur  qilsa,  quloq  va 

burun  kessa,  sharob  ichsa,  zino  qilsa,  devondagi  shariat  qozisi  yoki  ahdos  qozisiga  olib  borib 

topshirsinlar». 

Quyidagi  tuzuklarda  Amir  Temurning  kechirimli  xislatlari  namoyon  bulgan.  Buni  u 

boshqalardan ham talab qilgan. Kechirimli bulish inson uchun eng yaxshi fazilat sanaladi: 

«Menga  yomonlik  qilib,  boshim  uzra  shamshir  kutarib,  ishimga  kup  ziyon  etkazganlarni 

ham,  iltijo  bilan  tavba-tazarru  qilib  kelgach,  hurmatlab  yomon  qilmishlarini  xotiramdan 

uchirdim. Martabalarini oshirdim. ular bilan muomalada shunday yul tutdimki, agar xotiralarida 

menga nisbatan shubhayu qurquv bulsa, unut bulardi». 

«Menga  hasad  qilib,  uldirishga  qasd  qilgan  kishilarga  shunchalik  sovg`a-in`omlar  berib, 

muruvvatu  ehson  kursatdimki,  bu  yaxshiliklarni  kurib,  xijolat  teriga  g`arq  buldilar.  Hamisha 

mening  roziligimni  olib  ish  tutgan  dustlarim  oldimga  panoh  tilab  kelganlarida,  ularni  uzimning 


taxtu  davlatimga  sherik  qilib,  hech  qachon  ulardan  mol-mulk  va  tirikchilik  ashyolarini 

ayamadim». 

«Hech  kimdan  uch  olish  payida  bulmadim.  Tuzimni  totib,  menga  yomonlik  qilganlarni 

parvardigori olamga topshirdim...» 

«Agar dushmaning bosh urib panohingga kelsa, rahm qilib yaxshilik va muruvvat kursat». 

Amir Temurning dustlik haqidagi pandu-nasihatlari ham hali-hanuz biz uchun ibratdir. 

«Sodiq va vafodor dust ulkim, uz dustidan ranjimaydi, dustining dushmanini uz dushmani 

deb biladi. Agar kerak bulsa, dusti uchun jonini ham ayamaydi». 

Amir  Temurning  umr  buyi  obodonchilik,  qurilish  ishlariga  katta  ahamiyat  erganligi, 

kambag`alparvarligini uning quyidagi ugitlaridan ham bilish mumkin: 

«Kimki  biron  sahroni  obod  qilsa,  yoki  koriz  qursa  yo  biror  bog`  kukartirsa,  yoxud  biror 

xarob  bulib  yotgan  erni  obod  qilsa,  birinchi  yili  undan  hech  narsa  olmasinlar,  uchinchi  yili 

qonun-qoidaga muvofiq xiroj yig`sinlar». 

«Katta-kichik  har  bir  shahar,  har  bir  qishloqda  masjid,  madrasa  va  xonaqohlar  bino 

qilsinlar, faqiru miskinlarga langarxona solsinlar, kasallar uchun shifoxona qurdirsinlar va ularda 

ishlash uchun tabiblar tayinlasinlar...». 

Amir Temurning quyidagi suzlari asrlar osha xalqimizning asl farzandlarini el-yurt, Vatan haqida 

qayg`urishga chorlab keldi: 

«Millatning  dardlariga  darmon  bulmoq  vazifangizdir.  Zaiflarni  kuring,  yuqsillarni  boylar 

zulmiga  tashlamang.  Adolat  va  ozodlik  dasturingiz,  rahbaringiz  bulsin».  Bu  jumlalarda  Amir 

Temur Ma`naviyati jamul-jam bulgan bulsa ne ajab

44[44]


.

 

Temur  va  Temuriylar  davri,  umuman  Sharq,  xususan  urta  Osiyo  ilm-fani,  madaniyati, 



Ma`naviyati, adabiyot va san`ati rivojida muhim bosqich, yangi tarixiy davr, tub burilishdir. Bu 

davrdagi  Ma`naviy-ma`rifiy  hayotdagi  kutarilish  va  yuksalishining  manbai,  boshlanishi  IX-XII 

asrlarga  borib  taqaladi.  XIV  asrning  ikkinchi  yarmi  va  XV  asrdagi  urta  Osiyoning  madaniy, 

Ma`naviy va ma`rifiy kamoloti IX-XII asr madaniyati, Ma`naviyati va Ma`rifatining davomidir. 

urta Osiyo xalqlari orasida etishib chiqqan buyuk tafakkur egalarining butun bir avlodi xuddi shu 

davrda  shakllandi  va  ijod  etdi.  Butun  dunyoga  nomlari  mashhur  tarixchilar  Sharofiddin  Ali 

Yazdiy,  Mirxond,  Xondamir,  Davlatshoh  SamarqandiyYO  olimlar  -  ulug`bek,  Ali  Qushchi, 

qozizoda  Rumiy;  faylasuf  shoirlar  -  Abdurahmon  Jomiy,  Alisher  Navoiy,  Lutfiy,  Sakkokiy, 

AtoiyYO  musavvirlar  -  Kamoliddin  Behzod,  Qosim  Ali,  Mirak  NaqqoshYO  hattotlar  -  Sulton 

Ali  Mashhadiy,  Sulton  Muhammad  Xandon,  Muhammad  bin  Nur  va  boshqalar  shular 

jumlasidandir.  ularning  hammasi  usha  davr  va  uzlarigacha  bulgan  insoniyat  Ma`naviyati, 

Ma`rifati  va  madaniyati  yutug`ining  barcha  sohalarini  mukammal  bilib  va  uzlashtirib  olgan, 

uzlari tanlagan sohalarning hali hech kim tomonidan zabt etilmagan chuqqilarini egallagan ulug` 

siymolar, qomusiy ilm, aql egalari bulganlar. 

Shuning  uchun  ham  ularning  boy,  serqirra  ijodlari,  tengi  yuq  va  takrorlanmas  ilmiy-

falsafiy,  badiiy,  tarixiy  asarlari  asrlardan  asrlarga,  davrlardan  davrlarga  eson-omon  utib,  barcha 

alg`ov-dalg`ovlarga bardosh berib bizlargacha etib keldi. 

Kamoliddin Behzod va uning shogirdlari ijodida yuksak bosqichga kutarilgan musavvirlik 

san`ati Sharq uyg`onish davrining yutuqlaridan biridir. Behzod uzining takrorlanmas ijodi, guzal 

miniatyura san`ati va ajoyib mahorati bilan nafaqat Sharqda, balki butun dunyoda ham uchmas iz 

qoldirgandir.  «Ikkinchi  Moniy»,  «Sharq  Rafaeli»  deb  yuksak  darajada  e`zozlangan  Behzod 

mashhur  suz  san`atkorlari  -  Jomiy,  Husayn  Boyqaro,  Shayboniyxon  va  boshqalarning 

siymolarini yaratgan yuksak Ma`naviyat egasidir. 

Temuriylar  davri  ilm-fan,  madaniyat,  Ma`rifat  rivoji  Mirzo  ulug`bek  (1394-1449)  ning 

nomi bilan chambarchas bog`lanib ketgan. u davlat arbobi, fan, Ma`rifat homiysi, buyuk olim va 

munajjim. 

                                                           

44[44]


 Þ3îðèäà êåëòèðèëãàí 5ãèòëàð «Àìèð Òåìóð 5ãèòëàðè» ò5ïëàìèäàí êåëòèðèëäè. «Íàâð5ç», Òîøêåíò, qoow. 

u uzi bunyod ettirgan rasadxona va ilm-Ma`rifat markaziga turli sohalarda ish olib boruvchi 

100 dan  ortiq  ilm  ahllarini  tuplab,  keng  jabhada  ilmiy  kuzatish  ishlarini  olib  borgan.  Bular 

Qozizoda  Rumiy,  g`iyosiddin  Jamshid,  Ali  Qushchi,  Mavlono  Ahmad,  Muhammad  Havofiy, 

Abul  Ali  Birjondiy,  Mirim  Chalabiy,  Muiniddin  Koshiy  kabi  zamonaning  zabardast  olimlari 

bulgan. 

Mirzo  ulug`bek  shu  asosda  Samarqandda  «Samarqand  akademiyasi»  -»ulug`bek 

akademiyasi»ga  asos  solgan  edi.  «Ziji  jadidi  Kuragoniy»  («Kuragoniyning  yangi  astronomik 

jadvali») va «Turt ulus tarixi» nomli asarlarning muallifidir. 

Tarixchi  olim  Davlatshoh  Samarqandiyning  yozishicha  «ulug`bek  geometriya  borasida 

Evklidga, astronomiya sohasida Ptolomeyga uxshardi». 

Mirzo  ulug`bek  fan  homiysi  bulishi  bilan  birga,  mamlakatda  Ma`rifat  rivojiga  ham  katta 

ahamiyat  bergan  allomadir.  u  Movarounnahrda  bir  emas  uch  madrasa  qurdirdi.  Bulardan  biri 

Samarqandda  (1417-1420);  ikkinchisi  Buxoroda  (1417)  va  uchinchisi  «ijduvonda  (1433)  dir. 

Hatto,  Buxorodagi  madrasa  peshtoqiga  xadisdan;  «Ilm  olish  har  bir  mumin  va  muslima  uchun 

farzdir», - deb yozdirib quydi. 

ulug`bek  kuproq  buyuk  olim,  ilm-fan,  Ma`rifat  homiysi  bulgani  uchun  ham  yanada 

qadrlidir.  u  geometriya,  matematika,  astronomiya,  tarix,  adabiyot,  mantiq,  musiqa  ilmlarini 

bilgan.  Quron,  xadis  va  fiqx  ilmlaridan  ham  yaxshi  xabardor  bulgan  allomadir.  XV  asrda  aniq 

fanlarning,  xususan  astronomiyaning  rivojida  ulug`bekning  xizmatlari  beqiyosdir.  uning  dahosi 

bugun ham insoniyatga xizmat qilmoqda. 

Temuriylar  davri  Ma`naviyati  va  Ma`rifati  rivoji  uzlarining  ongli  hayoti  va  faoliyatini 

insonning  baxt-saodati,  xalqlar  osoyishtaligi,  obodonlik  ishlari,  ilm-fan,  adabiyot  va  san`at 

rivojiga  bag`ishlagan  ikki  buyuk  mutafakkir  Abdurahmon  Jomiy  (1414-1492)  va  Mir  Alisher 

Navoiy (1441-1501) larning nomi bilan chambarchas bog`liqdir. 

Abdurahmon  Jomiy  urta  Osiyo  xalqlari  Ma`naviy  olamida,  badiiy  tafakkur  osmonida 

yorqin nur sochib, uchmas iz qoldirgan mutafakkirlardan biridir. 

Abdurahmon Jomiy temuriylar davri dunyoqarashi, mafkurasi bulmish naqshbandiychilikka 

ixlos  quygan,  uni  qabul  qilgan,  uzi  shu  yuldan  borgan  va  uning  g`oyalarini  targ`ib  etgan. 

Naqshbandiychilik  adolatni,  uz  mehnati  asosida  bunyod  etilgan  halol  luqmani  ma`qullagan, 

dabdabali  hayotni  rad  etgan,  g`irrom  yullar  bilan  mol-mulk  tuplashni  qoralagan.  Bu  ta`limot 

insonparvarlik,  rostguylik,  halollik,  mehnatsevarlik,  Ma`naviy  poklik,  kamtarlik,  samimiylik  kabi 

chin  insoniy  fazilatlarni  ulug`lagan.  uning  «Dil  ba  yoru,  dast  ba  kor»  -  «Kungil  Ollohdayu,  qul 

mehnatda» shiori Jomiy va Navoiy kabi mutafakkirlarni uziga jalb etgan. Shu sababli bu ikki ulug` 

siymo, suz san`atkorlari naqshbandiychilik yulini qabul qilganlar va uz ijodlarida uning g`oyalarini 

tarannum etganlar. 

Abdurahmon  Jomiy  «Xiradnomai  Iskandar»  («Iskandar  aqlnomasi»)  asarida  el-ulus  dardi 

bilan  yashovchi,  uning  arzu-dodiga  quloq  tutuvchi  hukmdor  siymosini  yaratadi.  Hukmdor 

adolatli va odil bulishi lozim deb, odillik va adolatni nurga uxshatadi. 

uzbek  xalqining  buyuk  farzandi,  mutafakkir,  davlat  arbobi,  uzbek  adabiyoti  va  tilining 

asoschisi  Alisher  Navoiy  urta  Osiyoning  Ma`naviy  va  ma`rifiy  fikr  taraqqiyotida  alohida  urin 

tutadi.  u  adabiyot,  san`atning  turli  sohalariga  oid  qirqdan  ortiq  asar  yaratdi.  «Chor  devon», 

«Xamsa», «Mahbubul-qulub», «Muhokamatul-lug`atayn», «Majolisun-nafis», «Lisonut-tayr» va 

boshqalar shular jumlasidandir. 

Navoiy uz asarlarida zolim, mustabid, nodon, maishatparast shoh va hukmdorlarni qoralab, 

ularga qarshi insonparvar, xalqparvar, odil, adolatli hukmdor obrazini quyadi. 

Odami ersang demagil odami, 

Oniki yuq xalq g`amidin g`ami, - bayti 

Navoiy Ma`naviyati va insonparvarligining markaziy nuqtasi desak, hech yanglishmaymiz. 

Navoiy  butun  umri  buyicha  insonparvarlikni,  odamiylikni  kuylab,  uni  ulug`lab  utgan.  Kishilar 

g`amida  bulish,  yaxshilik  qilish,  muruvvat  kursatish  bu  buyuk  zot  hayotining  mazmuni  bulgan. 

uning  qabrida  mana  bu  suzlar  bitib  quyilgan:  «Shohi  g`aribon»,  ya`ni  g`ariblar,  yolg`izlar, 

faqirlar shohi. 



Navoiy  saxovat  va  muruvvatda  benazir  inson  bulgan.  uzining  joylardagi  er-suvlari,  mol-

mulklaridan kelgan daromadlarini tulaligicha xayriya ishlariga sarflagan. 

Birgina  Hirot  shahrida  uzining  jamg`armasi  hisobidan  qanchadan-qancha  binolar, 

inshootlar  barpo  etgan.  Injil  kanalining  janub  tomonida  katta  tibbiyot  uquv  yurti  va  shifoxona 

barpo ettirgan, ularga taniqli tabib va dorishunoslarni jalb etgan. Ixlosiya madrasasi yonida katta 

saroy  qurdirib,  undagi  mehmonxonada  kambag`al  beva-bechoralarni  tekin  ovqat  bilan 

ta`minlagan.  Muhtoj  kishilarga  har  yili  ikki  ming  pustin  va  kiyim-kechak  tarqatgan.  Bundan 

tashqari kanal qazdirib, Mashhad shahriga suv keltirgan. 

Navoiyning  bundan  qariyb  550 yil  avval  ilgari  surgan  g`oyalari  asrlar  osha  ahamiyatini, 

hayotiyligini  yuqotgani  yuq,  Prezidentimiz  Islom  Karimovning  insonparvarlik,  xalqlar  tinchligi 

uchun olib borayotgan kurashi bilan hamohang bulib yangramoqda. 

Xulosa qilib aytganda, Temuriylar davri ilm-fan, Ma`rifat, Ma`naviyat va madaniyati jahon 

tsivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa bulib qushildi. Bunda ulug` bobomiz, davlat arbobi, sarkarda 

sohibqiron  Amir  Temurning  xizmatlari  beqiyos  va  benazirdir.  Buni  hammamiz,  ayniqsa  Siz 

talaba  yoshlar  tug`ri  anglamog`ingiz  lozim,  ul  ulug`  zot  ila  faxrlanishimiz  barchamizning 

burchimiz. 

Milliy mustaqillik tufayli jahon Ma`naviyati va Ma`rifati sahnida uz urinlariga ega bulgan 

piru-komil  ajdodlarimizni  va  ular  qoldirgan  boy  Ma`naviy-ma`rifiy  merosni  teran  anglash, 

urganish va ulug`lash imkoniyati yuzaga keldi. Inchunun, ota-bobolarimiz, xususan buyuk davlat 

arbobi,  Ma`rifat  homiysi,  yuksak  Ma`naviyat  egasi  Amir  Temur  va  uning  avlodlari  qoldirgan, 

abadiylikka daxldor merosi bugungi kunda xalqimiz, Siz kabi talaba yoshlarning ruhiy-Ma`naviy 

poklanishi va milliy uzligini anglashning bitmas-tuganmas chashmasidir. 

Biz  bugun  yashatayotgan  Mustaqil  uzbekiston  davlatidagi  tarixiy  shaharlar,  guzal 

makonlarning kupchiligi Amir Temur va temuriylar davrida vujudga keldi. Temuriylar davri har 

sohada  chinakam  uyg`onish  davri  buldi.  150 yillik  mustamlakachilik,  o`0 yillik  qaramlik  va 

tobelik  yillarida  shunday  buyuk  zot,  dunyoga  mashhur  davlat  arbobi,  ulug`  bunyodkor  Amir 

Temur  shaxsiyatining  asl  mohiyatiga  xolis  va  haqqoniy  baho  berish  imkonidan  mahrum  bulib 

yashadik.  Shuro  tuzumi  sohibqiron  haqidagi  haqiqatni  xalqdan  yashirib  keldi.  Bobokalonimiz 

tug`risida  ikki  og`iz  iliq  suz  aytilgan  barcha  manbalar  kuzdan  yashirildi,  taqiqlandi  yoki 

soxtalashtirildi.  Prezidentimiz  Islom  Karimov  aytganidek:  «Amir  Temur  nomi  tariximiz 

sahifalaridan  qora  buyoq  bilan  uchirildi,  unutishga  mahkum  etildi.  Maqsad  xalqimizning 

yuragidan  milliy  ong,  milliy  g`urur  tuyg`usini  yuqotish,  uni  qaramlikka,  tobe`likka  kundirish 

edi».  YOki  Prezidentimizning  yana  quyidagi  suzlarini  eslayliku`  «Shuro  davrida  bizga  Amir 

Temurni bosqinchi, zolim, qonxur jallod, borib turgan johil, deb uqtirib kelishdi..... Amir Temur 

haqidagi  bu  uydirma  -  sof  siyosiy  maqsadlarni  kuzlagan  tuhmatdan  iborat.  Bilasizmi,  bu 

ishlarning tagidagi maqsad bitta bulgan:  ya`ni, bizning uzligimizni, tariximizni unuttirish, bizni 

manqurtga  aylantirish.  Shuning  uchun  ham  biz  Amir  Temurning  hurmatini  joyiga  quyar 

ekanmiz,  birinchi  galda  shu  savobli  ish  orqali  xalqimizning,  millatimizning  izzat-hurmatini 

joyiga  quygan  bulamiz.  Buni  hech  qachon  unutmaslik  zarur.  uzligimizni  anglashimiz,  milliy 

qadriyatlarimizni tiklashimiz ham qarz, ham farz». 

uzbekiston  mustaqillikka  erishishi  bilanoq  Prezidentimiz  Islom  Karimov  boy  Ma`naviy 

merosimiz,  dinu-iymonimiz,  qadriyatlarimiz,  shu  jumladan  ulug`  bobomiz  sohibqiron  Amir 

Temur  nomini,  u  haqdagi  tarixiy  haqiqatni  tiklashga  shaxsan  rahnamolik  qilib  kelmoqda. 

uzbekiston  mustaqilligi  bizga  buyuk  sohibqironni  ham  qaytarib  bergani  bilan  alohida  qadrlidir. 

Xorijda  siymosi  yillar  davomida  teatr  sahnalaridan  tushmay  kelgan,  evropa  tillarida  u00 dan 

ziyod,  Sharq  tillarida  esa  900 ga  yaqin  kitoblar  yozilgan,  kupdan-kup  suvratlari  ishlangan, 

qisqasi,  dunyoga  mashhur  bulgan  ulug`  zot  Amir  Temur  yana  xalqimiz  qalbidan  munosib  urin 

oldi. 


Istiqlolimiz  endi  kurtak  otayotgan  davrda  Toshkentning  qoq  markazidagi  xiyobonda 

sohibqironga urnatilgan muhtasham haykal mustaqillik poydevoriga quyilgan oltin g`isht buldi. 

Oradan  sal  utib,  1994 yilda  Mirzo  ulug`bek  tavalludining  600 yilligi,  1996 yilda  esa 

sohibqiron tavalludining 660 yilligi munosabati bilan dunyo miqyosida ulkan tadbirlar utkazildi. 



Parijdagi  YuNeSKO  qarorgohida  utkazilgan  yubiley  tantanalari  jahon  miqyosida,  ayniqsa 

muhim  ahamiyat  kasb  etdi.  uzbekiston  Respublikasi  Vazirlar  mahkamasining  qaroriga  kura 

«Amir Temur» xayriya jamg`armasi tashkil etildi. Dunyoning taniqli siyosat arboblari, olimlari, 

yozuvchilari,  tarixchilari  ishtirokida  ilmiy-amaliy  anjumanlar  utkazildi.  Prezident  farmoni  bilan 

yuksak  mukofot  -  «Amir  Temur»  ordeni  ta`sis  etildi.  Temuriylar  tarixi  davlat  muzeyinig  barpo 

etilishi respublikamiz, xalqimiz hayotida muhim voqea buldi. Yubiley munosabati bilan kuplab 

tarixiy-ilmiy  asarlar, risolalar, al`bomlar va boshqalar nashr  etildi. Shu urinda Amir Temurning 

uzi  yaratgan  «Temur  tuzuklari»  risolasini,  akademik  Buriboy  Ahmedovning  «Amir  Temur» 

tarixiy  romanini,  Erkin  Azimovning  «Amir  Temur  saltanati»  risolasini,  Abdulla  Oripovning 

«Sohibqiron»  she`riy  dramasini  Sharafiddin  Ali  Yazdiy  va  Nizomiddin  Shomiylarning 

«Zafarnoma» asarlarini, F. Ashrafiyning «Temuriylar davri miniatyurasi» kabi nashrlarni alohida 

qayd etish mumkin. Bularning hammasiga mustaqillik tufayli erishdik. Yuqorida aytganimizdek, 

uzoq  yillar  davomida  mustamlaka  va  qaramlik  iskanjasi  ostida  kun  kechirgan  xalqimiz  Amir 

Temur kabi uz vatandoshini qadrlash, uning tarixiy mavqeini munosib uringa quyish imkonidan 

mahrum edi. Bunga intilgan va bu yulda tirnoq qonatgan olim, faylasuf, tadqiqotchiga millatchi, 

utmishni  ideallashtiruvchi  degan  tamg`a  bosilar  edi.  Ollohga  shukurlar  bulsinkim,  Mustaqillik 

tufayli  bularning  hammasiga  barham  berildi.  Mustaqillikning  mana  shu  nurafshon  kunlarida 

yurtimiz uzra Amir Temurning ruhi bizdan rozi bulib kezib yurgan bulsa ne ajabA` 

Bularning hammasi Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida mustaqillik tufayli uzbek 

xalqining  Ma`naviy  tiklanishi  borasida  olib  borilayotgan  keng  jabhadagi  xayrli  ishlardan  bir 

nishona xolos. 

 


Download 0.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling