Milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari kafedrasi intellektual va ma’naviy tarbiya asoslari fanining

MA’NAVIY HAYOT  
Ma’naviyatni  shaxs,  millat,  davlat  va  jamiyatning  qudratli  kuchi 
sifatida o‘rganish faqat mamlakatimiz o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgandan keyingina boshlandi. 
Birinchi Prezidentimiz ma’naviyat tushunchasi mazmunini ochib berar ekan: “Er, oila, ota-ona, 
bolalar,  qarindosh  urug‘lar,  qo‘ni-qo‘shnilar,  xalq,  mustaqil  davlatimizga  sadoqat,  insonlarga 
hurmat,  ishonch,  xotira,  vijdon,  erkinlik-ma’naviyatning  ma’nosi  ana  shunday  keng”-deb 
ta’kidlaydi. 
    
Har qaysi xalq yoki millatning tafakkuri, turmushi tarzi, ma’naviy qarashlari o‘z-o‘zidan, 
bo‘sh joyda shakillanib qolmaydi. Ularning vujudga kelishi va rivojlanishida aniq tarixiy tabiiy  
va  ijtimoiy  omillar  asos  bo‘lib  ma’naviy  hayot  mezonlari  axloq-odob  qoidalari  kuch-quvvat 
bag‘ishlaydi.  
   
Aniqrog‘i,  ma’naviyat  insonni  ruhiy  poklanish  va  yuksalishiga  da’vat  etadigan  inson 
ichki  olamini  boyitadigan,  uning  imon  irodasini  e’tiqodini  mustahkamlaydigan  vijdonini 
uyg‘otadigan  qudratli  botiniy  kuch  ekan,  ma’naviy  hayot  orqali  inson  va  millat  qilinayotgan 
ishlarning  mazmunini  va  mohiyatini  aniq  tushunib  etadi,  o‘z  mehnatini  quvonch  hamda 
taraqqiyot omiliga aylantirishga erishadi.  
 
Madaniy taraqqiyot umumiy qonuniyatlardan biri uning to‘xtovsiz ravishda boyib borishi 
va rivojlanishi b-n belgilanadi. 
    
Madaniyat  shaxs kamolotiga moddiy va ma’naviy  jihatdan ta’sir ko‘rsatadi.  Moddiy va 
ma’naviy  madaniyatning  o‘zaro  aloqasi  va  ta’siri  natijasida  aqlan  etuk,  axloqan  barkamol 
jismonan  sog‘lom,  dunyoqarashi  keng,  yaxlit  shakllangan  shaxs  tarkib  topadi.  Jamiyatining 

---

89 
 
moddiy madaniyati uning ma’naviy madaniyati ta’sirisiz, inson ongi va faoliyatidan tashqarida 
yaratilmaydi.  Inson  biror  moddiy  boylik  yaratar  ekan,  avvalo  uning  qurilishi  ishlab-chiqarish 
jarayoni,  ta’lim-tarbiyaviy  natijasini  o‘z  ongida  tasavvur  etadi,  amaliy  ahamiyatini  oldindan 
ko‘ra biladi. Aynan bu jarayon ma’naviy hayotni yaratishiga ham tegishli. 
 
Aniqrog‘i,  moddiy  hayot  b-n  ma’naviy  hayot  dialektik  ravishda  bog‘langan.  Moddiy 
hayot  birlamchi,  chunki  inson  ma’naviy  muammolar  b-n  shug‘ullanishidan  oldin  moddiy 
ehtiyojlarini  qondirgan  bo‘lishi  zarur.  Ma’naviy  hayot  ikkilamchi,  chunki  u  moddiy  hayotning 
kishilar ongidagi in’ikosini aks ettiradi. 
   SHaxs  va  jamiyat  hayoti  hamda  rivojlanishi  moddiy  ishlab-chiqarishiga  qay  darajada  bog‘liq 
bo‘lsa,  u  ma’naviy  madaniyatning  boy  va  sermazmun  bo‘lishiga  ijobiy  ta’sir  ko‘rsatadi. 
Aksincha,  ma’naviy  hayot  va  boyliklar  qanchalik  yuksak  taraqqiy  etgan  bo‘lsa,  jamiyatning 
moddiy taraqqiyoti uchun shunchalik keng imkoniyatlar ochiladi.