Milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari kafedrasi intellektual va ma’naviy tarbiya asoslari fanining

Ахлоқий фазилатларнинг 
маънавий моҳияти
Режа:
1.
Ахлоқий фазилатлар
2.
Одоблилик 
3.
Камтарлик
4.
Бахт ва Адолат 
5.
Виждон
6.
Қадр-қиммат  ва Номус 
7.
Инсонпарварлик, Миллатпарварлик Эркпарварлик ва 
Ватанпарварлик. 
8.
Ҳалоллик. 
9.
Ҳаёлилик. 
10.
Инсофлилик. 
 
Ахлоқий фазилатлар

Инсон – ақлли хилқат, шунинг
учун у кўп хислат, фазилатлар
соҳибидир. Инсон – инсон номига
хос
одамий
фазилатларга
эга
бўлиши керак. Инсоният пайдо
бўлибдики
ҳамиша
одамлик
қиёфасини, феъл – атворда ўзига
ярашадиган хатти – ҳаракатларни,
у
ёки
бу
фазилатларни
мужассамлаштиришга интилган.
 

---

126 
 
“Фазилат нима, у нималардан ҳосил қилинади, шуни
билиб олиш зарур. Чунки, фазилат қандай ҳосил
қилиниши
тушунмай
туриб,
фазилатни
билиш
бефойдадир. Чиндан ҳам ҳозир биз
фазилат нима
эканлигини билиш учун эмас, балки у қандай хосил
қилинишини тушуниш учун уни ўрганишга киришамиз
Яъни, биз ҳозир фазилат нималигини фақат билиш ва
тушуниш билан бирга, фазилатли, яъни фозоил одам
бўлишни ҳоҳлаганимиз учун уни ўрганишга киришамиз”
АРАСТУ
“Гўзал феъл – атворнинг нишонаси ўн нарсадир:
биринчи нишонаси – яхшилик; иккинчиси – инсофли
бўлиш; учинчиси – бошқа одамдан айб қидирмаслик;
тўртинчиси – бирор кишида ам ножўя ҳаракат кўрса,
уни яхши йўлга бошлаш; бешинчиси – бир одам ўз
айбига иқрор бўлиб узр айтса, узрини қабул қилиш;
олтинчиси – бошқалар учун машаққатни ўз устига олиш;
еттинчиси – фақат ўз манфаатини
кўзламаслик;
саккизинчиси – очиқ юзли,
ширин сўзли бўлиш;
тўққизинчиси – мухтожларнинг ҳожатини чиқариш;
ўнинчиси
–
мулойим
ва
тавозели
бўлишдир.”
Ҳусайн Воиз Кошифий
 
Фаробийнинг “Фозил одамлар шаҳри” номли асарида адолатли 
жамият қуришга қодир бўлган инсонларнинг ахлоқий  
фазилатларида қуйидаги муҳим сифатлар  бўлиши лозимлигини 
таъкидлайди:

Жисмоний саломатлик ва ақлий камолотнинг  бирлигини 
таъминлаш зарур. Бундай одамларнинг барча аъзолари 
шу даражада мукаммал тараққий этган бўлиши зарурки, 
у бу аъзолари билан бажармоқчи бўлган барча ишларни 
осонлик билан бажара олсин.

Барча масалани, муҳокама ва мунозарани тезда ва тўғри 
тушуна оладиган, унинг маъносини англай оладиган, 
сўзловчининг  мақсади, айтилган фикрларнинг 
чинлигини тезда пайқай оладиган бўлсин.

Хотираси жуда бақувват бўлсин, кўрган – эшитган, 
сезган нарсаларининг бирортасини ҳам эсидан чиқармай 
ёдида сақлаб турадиган бўлсин.

Зеҳни  шу даражада ўткир бўлсинки, бирор нарсанинг  
аломатини сезиш билан бу аломат нимани билдиришини 
тездан билиб олсин. 

Сўзлари аниқ бўлсин, фикрини  ва  
айтмоқчи бўлган мулохазаларини равон ва 
равшан баён эта олсин.

Билиш ва ўқишга муҳаббати бўлсин, 
ўрганмоқчи бўлган билимини чарчашни 
билмай  осонликча  ўзлаштира олсин.

Овқатланишда, ичимлик ичишда очкўз 
бўлмасин, табиати қимор ўйинлари 
ўйнашдан узоқ бўлсин ва улар 
келтирадиган хурсандчиликдан 
жирканадиган бўлсин.

Ҳақиқатни ва ҳақиқат тарафдорларини 
севадиган, ёлғон ва ёлғончиларга нафрат 
билан қарайдиган  бўлсин.

Руҳнинг ғурури ва виждонини қадрлайдиган 
бўлсин, унинг руҳи ўз табиати билан паст 
ишлардан юқори ва олийжаноб ишларга 
ишлатиладиган бўлсин.

Дирхам, динор ва шу каби туркумга қарашли 
буюмларга жирканч билан қарайдиган бўлсин.

Ўз табиати билан адолатни севадиган ва адолат 
учун курашувчиларга хайрихоҳ, адолатсизлик 
қилиб жабр – зулм ўтказувчиларга нафрат билан 
қарайдиган бўлсин, ўз одамлари ва бошқаларга 
адолатли бўлсин, гўзал ва яхши ҳисобланган 
барча нарсаларни барчага тақдим этган холда 
одамларни адолатга тарғиб этадиган,  
адолатсизлик оқибатларини йўқотадиган, уларга 
йўл қўймайдиган бўлсин.

Адолатли бўлсин, аммо қайсар бўлмасин, адолат 
олдида қайсарлик қилиб, ўзбилармонликка 
берилмасин, лекин хар қандай адолатсизлик, 
пасткашлик олдида лафзли бўлсин, ўзи зарур деб 
топган нарсасини амалга оширишда қатъийлик 
кўрсатсин, қўрқмас, жасур бўлсин, қўрқиш ва 
ожизликни билмасин.