Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

Mikroprotsessor. 
Markaziy Protsessorli qurilma(CPU, Central 
Processing Unit ) - Kompyuterning asosiy elementi, ya’ni «miyasi» - 
kichikkina (bir necha santimetrli) elektron sxema barcha hisoblash 
va axborotlarni qayta ishlash vazifasini bajarish uchun mas’ul 
qurilma. CPU qurilma bir necha yuz har xil operatsiyalarni hisoblay 
oladi va bu ishlarni bir necha o‘n yoki yuz million operatsiyalarni bir 
soniya vaqt ichida bajara oladi. 
Rossiya ham bu sohada izlanishlarni davom ettirib, 2014-yilning 
oxirida «Elbrus-8C» mikroprosessorini ishlab chiqishni yo‘lga qo‘yishni 
rejalashtirgan. Ushbu mikroprosessor 28 nm texnologiyali bo‘lib, 
chastotasi 1,3GGs va ishlash tezligi 250 GFlops bo‘ladi.
Mikroprotsessor – elementlari bitta yoki bir necha integral 
sxemaga maydalashtirilgan protsessor. Mikroprotsessor ichki xotira 
yordamida arifmetik, mantiqiy va boshqaruv amallarini bajaradi. 
Mikroprotsessor dasturlarning ishlashini ta’minlaydi va 
kompyuterning boshqa qurilmalari ishini boshqaradi. U 
kompyuterning tezligini ta’minlaydi. 
Mikroprotsessorlarni (umuman protsessorni) quyidagicha tasniflash 
mumkin (1.6.8.- rasm). 
Pentium, Pentium-II,
Pentium-III, Pentium 4 
Celeron (uy uchun) 
Xeon (serverlar uchun) 
Pentium M (noutbuklar uchun) 
Pentium 
D, 
Core 
2 
Duo
(2 yadro)
Core 2 Quad (4 yadro) 
K7, Athlon XP, Duron 
Athlon 64 
Sempron (uy va noutbuklar uchun) 
Turion (noutbuklar uchun) 
Opteron (serverlar uchun) 
Athlon 64 X2 (2 ядро)
Boshqaruv 
Qurilmasi 
Arifmetik-
Mantiqiy 
Qurilmasi 

---

52 
Mikroprotsessorning asosiy qismlari. 
• boshqaruv qurilmasi – mikroprotsessordagi jarayonlarni 
boshqaradi: ko‘rsatmalar oqimini tahlil va dekodlash 
vazifasini bajaradi, ularni boshqa qurilmalarga jo‘natadi. 
• bir nechta bajaruvchi qurilmalar – ma’lumotlarni qayta 
ishlashni, ya’ni arifmetik, mantiqiy, siljitish operatsiyasi, 
uzatish operatsiyasi, haqiqiy sonlar ustida amallar bajarish va 
h.k. 
• registrlar to‘plami - boshlang‘ich, hosilaviy va chiqish 
ma’lumotlarini qayta ishlash uchun o‘zida saqlab turadi, 
bundan tashqari boshqaruv axborotlarini xotirada ushlab 
turadi. 
• kiritish-chiqarish qurilmasi – xotiradan ko‘rsatmalrni oladi, 
xotira va tashqi qurilmalar bilan ma’lumotlar almashuvini 
bajaradi. 
Arifmetik - mantiqiy qurilma – oddiy sxemada amalga oshiriladi va 
faqatgina qo’shish amalini bajaradi. Qolgan amallar qo’shish amali orqali
bajariladi. Bundan tashqari ushbu qurilma ikki qiymatni taqqoslay oladi.
Boshqaruv qurilmasi yuqorida qayd qilingandek jarayonlarni 
ketma-ket bajarilishini nazorat qiladi va ma’lumotlar almashuvini 
boshqaradi.
Dasturlarni saqlash bo‘yicha ikki xil arxitektura mavjud:

---

53 
• fon Neyman arxitekturasi – dasturlarga va ma’lumotlarga 
murojaat qilish uchun bitta shina va bitta kiritish-chiqarish 
qurilmasidan iborat bo‘ladi; 
• Garvard arxitekturasi– dasturlarga va ma’lumotlarga murojaat 
qilish uchun alohida shina va kiritish-chiqarish qurilmasidan 
iborat bo‘ladi; 
Funktsional nuqtai nazar quyidagi arxitekturalar mavjud:
• Umumiylashgan protsessorlar – bunday protsessorlar keng 
tarqalgan bo‘lib, boshqaruv, hisoblash, iqtisodiyot va boshqa 
sohalarda qo‘llaniladi; 
• Raqamli signallarni qayta ishlaydigan protsessorlar – bunday 
protsessorlar hisoblash masalalarida keng qo‘llaniladi. Bunda 
matritsalar bilan ishlash samarali amalga oshiriladi, ya’ni 
parallel hisoblashlarga mo‘ljallangan protsessordir. Shu bois 
ularni mobil telefonlarda, videokameralarda qo‘llashishadi; 
• Mikrokontroller – bunday protsessorlar qurilmalarni real 
vaqtda boshqarishda , qo‘llaniladi. Masalan, taymer qurilmasi.