Milliy reyting sinovlariga siz bilan oson tayyorlanamiz

Tergovchilik - qiyinkasb
Tergovchilikkasbijudamas’uliyatlibo‘lib, uchinyurakdanvaaqlbilanishlashnitalabqiladi. Tergovchi ishga tortilgan har bir insonning taqdiriga xolislik bilan yondashadi, uning xati-harakatlarini puxta tekshiradi.
Modomiki, insonning “aybi tasdiqlanmagan va sud bo‘lib o‘tmagan ekan, u jinoyatchi hisoblanmaydi. Shuning uchun ishdagi barcha nozik jixatlarni o‘ylab puxta tekshirish tergovchiga tergovni mantiqi nihoyasiga yetkazish, haqiqatni aniqlash imkonini beradi. Kimki tergov amaliyoti bilan tanish bo‘lsa, bu ish nihoyatda og‘ir va mas’uliyatli ish ekanligini anglab yetadi. Jinoyatni tez va samarali fosh etish uchun maxsus guruhlar tashkil etiladi. Ularga jinoyat qidiruv inispektori yoki iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurash inspektori (jinoyat xarakteriga bog‘liq ravishda), ekspert - kriminalistlar (agar bunga zarurat bo‘lsa), sud - tibbiyot ekspertlari, kinologlar hamkorlik qiladilar. Ularning barchasi qatiy belgilangan ma’lum vazifalarni bajaradilar. Har bir xodim jinoyatni o‘zi yaxshi biladigan u yoki bu soha bo‘yicha ochib berish yuzasidan ishlaydi. Har kim o‘zi uchun javob beradi.
(142 so‘z)

Birinchi savol:Birinchi ustunda matnda ajratib berilgan so’zlar berilgan. Ikkinchi ustunda shu so’zlarga antonim bo’lib kela oladigan birliklarni aniqlang va yuqoridagi tegishli doiralarni bo’yang.
1)og’ir 2)yaxshi 3)guruh 4)zarur	A)qonuniy B)yengil C)yomon D)jamoa E)kerak

Ikkinchi savol: Tergovchi ishga tortilgan har bir insonning taqdiriga xolislik bilan yondashadi, uning xatti-harakatlarini puxta tekshiradi. .Ushbu gapqo’shma gaplarning qaysi turiga mansub,qanday vosita yordamida qo’shma gap xosil qilinganligini aniqlang (ikkita javob to’g’ri )

A)bog’langan qo’shma gap B)bog’lovchisiz bog’langan qo’shma gap C)ergashgan qo’shma gap D)tinish belgilar va ohang yordamida E)bog’lovchilar yordamida

Uchinchi savol:Berilgan fikrlarni matn asosida to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini tegishli ustunda ko’rsating va yuqoridagi tegishli doirani boyang.
	Tushinchalar	To’g’ri	Noto’g’ri
1	Sud - tibbiyot ekspertlari, kinologlar bilan hamkorlik qiladilar..
2	Kimki tergov amaliyoti bilan tanish bo‘lsa, bu ish nihoyatda og‘ir va mas’uliyatli ish ekanligini anglab yetmaydi.
3	Tergovchi ishga tortilgan har bir insonning taqdiriga xolislik bilan yondashadi, uning xatti-harakatlarini puxta tekshiradi
4	Jinoyatni tez va samarali fosh etish uchun maxsus guruhlar tashkil etiladi..
5	. Har kim o‘zi uchun javob bermaydi

To’rtinchi savol: matnda qaysi so’zlarda imloviy xatolik uchraydi?(Avval so’zning matnda xato yozilgan varyantini ,so’ng shu so’zning to’g’ri yozilishini ko’rsating.Matnda 5 ta imloviy jihatdan xato yozilgan so’z berilgan

Beshinchi savol: Matn asosida jinoyatni tez va samarali fosh qilish usullari (dalil)ni yozing (27-30 ta so’z)

Elektr stansiyasi
I Biz shunga aminmizki, hozir hayotimizni radio,televideniya ,telefon ,telegram,feysbook, internetsiz ,turli xil yoritish jihozlari va qizdirish asboblarngiz,mashina va qurilmalarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi.Bularning hammasi elektr energiyasi(toki)bilan ishlaydi
II Elektr energiyasi qayerdan olinadi? Uni elektr stansiyalarida maxsus mashinalar –elektr to’ki generatorlari hosil qiladi.Generatorlarning turlari ko’p.Energiyasi kichkina uyni yoritish uchungina etadigan mitti elektr generatorlardan tortib,katta shaharni elektr energiyasi bilan ta’minlay oladigan ulkan elektr generatorlarigacha bor.
Gidroelektr stansiyalari Sirdaryo,Chirchiq ,Bo’zsuv kabi sersuv daryolarda yoki tog’dan tushadigan tezoqar daryolarda quruladi.
III Olimlar va muhandislar elektr energiyasining yangi manbalarini izohlamoqdalar.Masalan,dengizning qirg’oqga urilib-qaytib turadigan to’lqinlarini ishga solish mumkin emasmikan? Elektr stansiyalarining turbinalarini aylantirish uchin dengiz suvi kuchidan foydalanib bo’lmasmikan ?Ma’lum bo’lishicha, mumkin ekan.
Ko’rinadiki, elektr energiyasi bilan hayotimiz charog’on , yo’llarimiz ,xonadonimiz nurga to’lgan .

Birinchi savol:Birinchi ustunda matnda ajratib berilgan so’zlar berilgan. Ikkinchi ustunda shu so’zlarga antonim ,sinonim,paronim bo’lib kela oladigan birliklarni aniqlang va yuqoridagi tegishli doiralarni bo’yang.
1)ko’p 2)televideniya 3)kichkina 4) ulkan	A)bahaybat B)katta C)oz D)zangori ekran E)oqar

Ikkinchi savol: Elektr stansiyalarining turbinalarini aylantirish uchun dengiz suvi kuchidan foydalanib bo’lmasmikan ?.Ushbu gapda yordamchi so’z turkumining qaysi turi qatnashgan (ikkita javob to’g’ri )

A)ko’makchi B) bog’lovchi C)ergashtiruvchi bog’lovchi D)teng bog’lovchi E)sof ko’makchi

Uchinchi savol:Berilgan fikrlarni matn asosida to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini tegishli ustunda ko’rsating va yuqoridagi tegishli doirani boyang.
	Tushunchalar	To’g’ri	Noto’g’ri
1	Hozir hayotimizni radio,televideniya,telefon ,telegramsiz ,turli xil yoritish jihozlari va qizdirish asboblaringiz,mashina va qurilmalarsiz tasavvur qilib bo’ladi.
2	Elektr stansiyalarida maxsus mashinalar –elektr toki generatorlari hosil qiladi.
3	Gidroelektr stansiyalari sersuv daryolarda yoki tog’dan tushadigan tezoqar daryolarda quriladi.
4	Tezoqar daryolar Bo’zsuv, Sirdaryo,Chirchiq
5	Dengizning qirg’oqqa urilib-qaytib turadigan to’lqinlarini ishga solish mumkin.

To’rtinchi savol: matnda qaysi so’zlarda imloviy xatolik uchraydi?(Avval so’zning matnda xato yozilgan varyantini ,so’ng shu so’zning to’g’ri yozilishini ko’rsating.Matnda 5 ta imloviy jihatdan xato yozilgan so’z berilgan

Beshinchi savol: Matnda muallifi berilgan fakt (dalil)ni yozing (20-25 ta so’z)

__________________ _________________________
__________________ _________________________



Hilm nima?
Navoiyning “Mahbub ul-qulub ”asarida aytilishicha,hilm –axloqli odamning qimmatbaho libosi va u kiyim turlarining eng chidamli matosidir.Inson vujudining xushmanzara mevalik bog’idir.
Anushervon Buzurugmehrdan hilm nima ekanligini so’rabdi.Buzurgmehr hilm ahloq dasturxonining tuzi hisoblanishini,bu so’z teskari o’qilganda arabchadan milh,ya’ni ‘’tuz’’so’zi hosil bo’lishini ,hech bir ovqat tussiz ta’mga ega bo’lmasligini,hech bir xulq ham hilm ,ya’ni muloyimliksiz kamol topolmasligini aytibdi.
Anushervon yana undan hilmning belgilari qanday bo’lishini so’rabdi.
Buzurgmehr uning uch alomati borligini,birinchisi-birov qovog’ini solganida yoki achchiq so’zlarni aytganida ham,unga nisbatan shirin so’z aytish kerakligi,agar u o’z fe’li bilan xafa qilsa ,uni xursand qilishga urinish lozimligini,ikkinchisi esa g’azab o’t olib osmonga o’ralgan paytda ham sukit qilib ,xomush bo’lib turish darko rligini,uchinchisi bo’lsa,biror kimsakirdikori bilan g’azabga loyiq bo’lsa ham,g’azabni ichga yutib,o’zini bosishi kerakligini aytibdi. (Sharq hikoyat va rivoyatlari)

Birinchi savol:Birinchi ustunda matnda ajratib berilgan so’zlar berilgan. Ikkinchi ustunda shu so’zlarga antonim sinonim,paronim bo’lib kela oladigan birliklarni aniqlang va yuqoridagi tegishli doiralarni bo’yang.
1)tuz 2)achchiq 3)muloyim 4)xursand	A)shirin B)qo’pol C)Tus D)xomush E)g’azab

Ikkinchi savol: Hilm so’zini teskari o’qisang,arabcha milh,ya’ni ‘’tuz’’so’zi hosil bo’ladi.ushbu gap ifoda maqsadiga ko‘ra qanday gap yordamchi so’z turkumining qaysi turi qatnashgan (ikkita javob to’g’ri )

A)darak gap B) so’roq gap C)ergashtiruv bog’lovchi D)ko’makchi E)ta’kid yuklamasi

Uchinchi savol:Berilgan fikrlarni matn asosida to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini tegishli ustunda ko’rsating va yuqoridagi tegishli doirani boyang.
	Tushinchalar	To’g’ri	Noto’g’ri
1	Buzurgmehr Anushervondan hilm nima ekanligini so’radi
2	Hilmlikning uch alomati bor
3	G’azabni ichga yutmay o’rnida gapirish
4	Milh so’zining ma’nosi “tuz”
5	Achchiq so’z aytganida ,unga nisbatan qovog’ini solish kerakligi

To’rtinchi savol: matnda qaysi so’zlarda imloviy xatolik uchraydi?(Avval so’zning matnda xato yozilgan varyantini ,so’ng shu so’zning to’g’ri yozilishini ko’rsating.Matnda 5 ta imloviy jihatdan xato yozilgan so’z berilgan

Beshinchi savol: Matnda muallifi berilgan fakt (dalil)ni yozing (20-25 ta so’z)

Massa
Siz kundalik turmushda ota-onangiz bilan yoki o‘zingiz bozorga borgansiz. albatta. Bozorda sotilayotgan ko‘pgina oziq-ovqat mahsulotlarini tarozida O‘lchab sotilishini ham bilasiz. Tarozi yordamida jismlar va narsalarning qanday kattaligi o‘lchanadi? Buni tushinish uchun quyidagiga e’tibor beraylik. Qum ortilgan bolalar o‘yinchoq avtomobilini joyidan qo‘zg'atish osonmi yoki qum ortilgan rosmana avtomobilnimi? Bir tekis g‘ildirab kelayotgan o‘yinchoq avtomobilni ushlab to‘xtatish osonmi yoki rosmana avtomobilnimi? Albatta. har biringiz savolga o‘yinchoq avtomobilni deysiz. Boshqa misol olaylik. Sellofan xaltaga solingan shakarni ko‘tarish osonmi yoki bir qop shakarnimi? Bunda ham xaltadagi degan to‘g‘ri javobni olamiz. Demak, jismlar tinch turgan bo'lsa uni bu holatdan chiqarish uchun ta’sir ko‘rsatish kerak. Xulosa qilib aytsak. jismlar yoki narsalar tinch turgan holatini saqlashga intilar ekan. Jismlar xuddi shunday xarakat holatini ham saqlashga urinadi. Lekin bu qobiliyat turli jismlarda turlicha. Bu qobilyatni o‘lchash uchun massa deb ataluvchi fizik kattalik o‘ylab topilgan. Jism massasini o’ichashning usullari ko‘p. Shulardan hammaga ma’lumi tarozi yordamida o’lchashdir. Yuqorida aytganimizdek. massaning o‘lchov birligi 1 kilogram bo‘lib, namunasi Parij yaqinidagi Sevr degan shaharchada saqlanadi (13-rasm).

Platina-iridiy qotishmasidan yasalgan namuna silindr shaklida bo‘lib. balandligi va diametri 39 mm atrofida. Uning nusxalari turli mamlakatlarga tarqatilgan.
Jism massasining ko‘p yoki kamligi, undagi moddaning yoki narsalarning ko‘p-kamligiga bog’liq. Masalan, bir qop yong‘oqning massasi bir xalta yong‘oqnikidan, 1 chelak suvning massasi 1 piyola suvnikidan ko‘p..
Abdurahmon Hozin jismlarning zichligini yanada aniqroq o‘lchash uchun, ularning massasini vakuumda o‘lchashni taklif qiladi. Buning uchun maxsus tarozi yasaydi.Turli moddalarning zichliklarini juda aniq o‘lchaganlar.

Birinchi savol:Birinchi ustunda matnda ajratib berilgan so’zlar berilgan. Ikkinchi ustunda shu so’zlarga antonim sinonim bo’lib kela oladigan birliklarni aniqlang va yuqoridagi tegishli doiralarni bo’yang.
1)suv 2) tinch 3)ko’p 4)oson	A)yo’l B) oshoyishta C)qiyin D)obi hayot E)kam

Ikkinchi savol: Jism massasini o’lchashning usullari ko‘p..ushbu gapda kesimning qaysi turi qatnashgan (ikkita javob to’g’ri )

A)ot kesim B) fe’l kesim C)sodda kesim D)murakkab kesim E)uyushiq kesim

Uchinchi savol:Berilgan fikrlarni matn asosida to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini tegishli ustunda ko’rsating va yuqoridagi tegishli doirani boyang.
	Tushunchalar	To’g’ri	Noto’g’ri
1	Jismlar yoki narsalar tinch turgan holatini saqlay olmaydi
2	Bir qop yong‘oqning massasi bir xalta yong‘oqnikidan, 1 chelak suvning massasi 1 piyola suvnikidan ko‘p.
3	bir qop shakardan ko’ra,bir sellofan shakarni ko’tarish oson
4	Jism massasini o’lchashning birgina usuli bor.
5	Jism massasining ko‘p yoki kamligi, undagi moddaning yoki narsalarning ko‘p-kamligiga bog’liq.

To’rtinchi savol: matnda qaysi so’zlarda imloviy xatolik uchraydi?(Avval so’zning matnda xato yozilgan varyantini ,so’ng shu so’zning to’g’ri yozilishini ko’rsating.Matnda 5 ta imloviy jihatdan xato yozilgan so’z berilgan

Beshinchi savol: Matnda muallifi berilgan fakt (dalil)ni yozing (20-25 ta so’z)

Vijdon
Vijdon –bu kishining kundalik faoliyati qilmishi fe’l- atvori uchun oila, jamoat, jamyat va Vatan oldida ma’naviy mas’ulyat his etishidir.Shu yuksak axloqiy tushuncha shaxsni ijobiy xatti -harakatlariga undab va shunga moyil qilib ,o’z faoliyatiga o’zi boho berishga olib keladi.Vijdonli kishi noxaq, adolatsiz ishlardan g’azabga keladi,bularga qarshilik bildiradi; o’z faoliyatining yaxshi tomonlaridan qanoatlanib ,xursand bo’lsa, yomon tomonlardan norozi bo’lib,ruhan eziladi,ya’ni vijdon azobiga uchraydi.Vijdon –tug’ma xislat deyuvchilar ham bor.Vijdon –kishilarning yashab turgan sharoyitiga,olgan ta’lim- tarbiyasiga bog’liq,deb hisoblovchilar ham mavjud. Biz o’zimizning turmush tajribamizda aslida vijdonsiz kimsaning voyaga yetib,o’qimishli,katta odam bo’lib yetishganidan keyin vijdonli bo’lib qolganini uchratmadik,chunki vijdonsiz inson tubanlik botqog’ida yashaydi.Vijdon ko’p yoki oz bilimlilikka,boy yoki kambag’al bo’lishlikka, oddiy yoki mashhurlikka bog’liq emas.

Birinchi savol:Birinchi ustunda matnda ajratib berilgan so’zlar berilgan. Ikkinchi ustunda shu so’zlarga antonim sinonim bo’lib kela oladigan birliklarni aniqlang va yuqoridagi tegishli doiralarni bo’yang.
1)nohaq 2) Vatan 3)odam 4)xursand	A)yo’l B)xafa C)haq D)o’lka E)bashar

Ikkinchi savol: Vijdon –tug’ma xislat deyuvchilar ham bor..ushbu gapda kesimning qaysi turi qatnashgan (ikkita javob to’g’ri )

A)ot kesim B) fe’l kesim C)sodda kesim D)murakkab kesim E)uyushiq kesim

Uchinchi savol:Berilgan fikrlarni matn asosida to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini tegishli ustunda ko’rsating va yuqoridagi tegishli doirani boyang.
	Tushunchalar	To’g’ri	Noto’g’ri
1	Vidjon insonning fe’l-atvoriga bog’liqligi aytilgan
2	Vijdon tug’ma xislat emas
3	Vijdonsiz kimsaning voyaga yetib o’qimishli,katta odam bo’lib yetishganidan keyin vijdonli bo’lib qolganini uchratganmiz
4	Vijdonli kishi nohaqlik va adolatsizlikka chiday olmaydi.
5	Vijdon ko’p yoki oz bilimlilikka,boy yoki kambag’al bo’lishlikka, oddiy yoki mashhurlikka bog’liq emas.

To’rtinchi savol: matnda qaysi so’zlarda imloviy xatolik uchraydi?(Avval so’zning matnda xato yozilgan varyantini ,so’ng shu so’zning to’g’ri yozilishini ko’rsating.Matnda 5 ta imloviy jihatdan xato yozilgan so’z berilgan

Beshinchi savol: Matnda muallifi berilgan fakt (dalil)ni yozing (20-25 ta so’z)

Xushro’ybibi va Zaynab

Xushro’ybibi Zaynabning egachisidir.Mohirabonudan ikki o’g’il va ikki qiz dunyoga kelib, to’ng’ichi Azimbek,undan keyingisi Xushro’y (yoshligida Xushro’y o’rniga Xushra der edilar),uchinchisi Karimbek va to’rtinchisi bizning Zaynab edi. Zaynap egachisi Xushro’ydan yetti yosh chamasi kichik edi.Garchi bu ikki opa -singil bir qorindan talashib tushgan bo’lsalar ham sajiya (xarakter)da tanib bo’lmaslik darajada bir –birlaridan parqli edilar.Sajiyadagina emas,surat va siymo vajida ham katta farq bor edi.
Xushro’y uzin bo’ylik qotmaroq va zarcha tanlik edi.Zaynab qisqa bo‘y,go‘shtdor va oq tanlik edi.Xushro‘yning harakati yengil va lavzi tez edi.Zaynab lappos va o’nta so’zga arang bitta javob qaytaradigan edi.Xushro’yning ko’zi o’ynab har sekuntda o’n yoqqa alanglar edi.Singlisi bo’lsa birov bilan betma – bet kelib so’zlashganida ham ko’zini hamisha bir nuqtadan uzmas edi.

Birinchi savol:Birinchi ustunda matnda ajratib berilgan so’zlar berilgan. Ikkinchi ustunda shu so’zlarga antonim ,sinonim,paronim bo’lib kela oladigan birliklarni aniqlang va yuqoridagi tegishli doiralarni bo’yang.
1)uzun 2) surat 3)go’shdor 4)sekund	A)semiz B)qisqa C)haq D)sur’at E)soniya

Ikkinchisavol: Zaynab lappos va o’nta so’zga arang bitta javob qaytaradigan edi..Ushbu gapda yordamchi so’z turkumining qaysi turi qatnashgan (ikkitajavobto’g’ri )

A)ko’makchi B) bog’lovchi C)ergashtiruvchibog’lovchi D)tengbog’lovchi E)vazifadoshko’makchi

Uchinchisavol:Berilgan fikrlarni matn asosida to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini tegishli ustunda ko’rsating va yuqoridagi tegishli doirani boyang.
	Tushunchalar	To’g’ri	Noto’g’ri
1	Zaynab qisqa bo’y,go’shtdor va oq tanlik edi
2	Xushro’y lappos va o’nta so’zga arang bitta javob qaytaradigan edi
3	Mohirabonu ikki farzand ko’rganligi aytilgan
4	Opa –singillar bir –biriga o’xshash xarakterliligi aytilgan
5	Xushro’y Zaynabning singlisidir

To’rtinchi savol: matnda qaysi so’zlarda imloviy xatolik uchraydi?(Avval so’zning matnda xato yozilgan varyantini,so’ng shu so’zning to’g’ri yozilishini ko’rsating.Matnda 5 ta imloviy jihatdan xato yozilgan so’z berilgan

Beshinchi savol: Matn asosida Xushro‘y haqidagi fikrlarni yozing (20-25 ta so’z)

__________________ _________________________
__________________ _________________________