Milliy tarbiya ijtimoiy-tarihiy, qonuniy

Dinning insoniyat ma’naviyatida tutgan roli beqiyosdir. SHu bois pedagogika barcha millatlarda sodir bo’lgan dinga qiziqishning, diniylikning tiklanayotganligiga e’tibor qilmog’i kerak. CHunki din — dunyoqarashni tash-kil qiluvchi ongning tarkibiy qismidir. Dinda inson, uning mohiyati, milliyligi haqida mulohazalarning ulkan, yahlit tajribasi mavjud. Uning vazifasi e’tiqod orqali inson, jamiyatning ruhiyatini uyg’unlashtirib, tarbiyalashdir. Ana shu nuqtai nazardan har bir din — o’zi asoslagan ma’naviy ta’lim va ahloqiy tarbiya tizimidir. Bu, odatda, muayyan dinga mansub halqparvar millatlar (masalan, islom diniga mansub arab, tatar, tojik, turk, qozoq, o’zbek va boshqalar)ning umumdiniy yoki baynalminal ma’naviyati va ahloqini hosil qilib kelgan.

2. Millatning paydo bo’lishi, rivojlanishini ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar bilan belgilash, o’lchash nisbiydir. CHunki «millat» tushunchasi millatning mavjudligi haqidagi hujjatdir. Bu tushuncha esa qadimiy bo’lib, bizning keyingi talqinlarimiz, uning asl mohiyati qandayligidan emas, balki bizga qanday tushunti-rilganidan kelib chiqqanligi tufayli sub’ektivdir. Zero, millat, o’ziga hos barcha hususiyatlari bilan birlamchi, bizning talqinlarimiz esa ikkilamchidir. Ana shu nuqtai nazardan millatlarning paydo bo’lishi haqidagi diniy qarashlar ham pedagogik diqqatga sazovordir.

Qur’oni karimning Baqara, YUnus, Hud, Nahd suralarida odamlarning dastlab bir millatga mansub bo’lganliklari, so’nfa esa bo’linib ketganliklari haqidagi fikr bir necha bor qayd qilinadi. Kur’oni karim har bir mo’min kishini o’z milliy qadriyatlarini boyitishga, o’z millatidan kechib, boshqa millat qo’shimchasiga aylanib ketmaslikka chaqiradi: «Va sizlar bir millat boshqa millatdan (son yo boylik jihatidan) ortiqroq bo’lgani uchun qasamlaringizni (buzib) aldov vositasi qilishingiz bilan(ya’ni, boshqa boyroq va kuchliroq qavmni topsangiz, avvalgi qasamlaringizdan kechib ketaverishingiz bilan) huddi o’zi to’qigan narsasini pishiq-puhta bo’lganidan so’ng parcha-parcha buzib-chuvatib tashlagan hotinga o’hshab qolmangiz! Albatta, Olloh bu (ahdga vafo qilishga buyurish) bilan sizlarni imtihon qilur va albatta qiyomat kunida sizlarga ihtilof qilib o’tgan narsalaringizni bayon qilib berur».