Min sulolasi davrida Xitoy-Tibet munosabatlari Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Tibetliklar „milliy ozchilik“ sifatida[tahrir | manbasini tahrirlash]

1905-yilda Garvard universiteti nashriyoti tomonidan chop etilgan Yongle imperatori davridagi Ming imperiyasining ushbu xaritasiga koʻra, koʻrsatilgan chegaralar Mingning vassal davlatlarini oʻz ichiga olmaydi, Tibet esa Mingning suveren hududlarida yoki toʻgʻridan-toʻgʻri boshqariladigan hududlarda sezilarli darajada yoʻq edi(sariq rangda berilgan)

Xitoy Xalq Respublikasidagi Tibet avtonom okrugi, Marina Illichning taʼkidlashicha, XXR olimlari Tibetni „ozchilik millati“ rubrikasi ostida qavslaydilar, bu "jugʻrofiy Tibetni „Tibet prefekturalari“ birlashmasi bilan tutashgan zamonaviy Tibet avtonom rayoni (TAR) sifatida tushunadi. Sichuan, Tsinxay, Gansu va Yunnan, " Tibetning tarixiy taʼrifi esa anaxronistik tarzda „Xitoyning ajralmas qismi“ sifatida tasvirlangan^[63].
Hind-Tibet buddizmi olimi Marina Illich Gelug lama Chankya Rolpe Dorje (1717—1786-yillarda) hayotini muhokama qilar ekan, Tibet manbalarini talqin qilishda ham Gʻarb, ham Xitoy zamonaviy ilm-fanining cheklovlarini eslatib oʻtadi. Tibet tarixiga oid masalalar boʻyicha Xitoy Xalq Respublikasi markaziy hukumati olimlarga qoʻygan cheklovlarga kelsak, Illich oʻz fikrini bildirib yozagan edi^[63].

Jiajing imperatori (1521—1567-yillar hukmronligi)

Lxasadagi Potala saroyi 5-Dalay Lamadan boshlab Dalay Lamaning bosh qarorgohiga aylandi.
Lairdning yozishicha, Altan Xon mahalliy moʻgʻullarning shamanlik va qon qurbonlik urf-odatlarini bekor qilgan, moʻgʻul knyazlari va fuqarolari esa Altan tomonidan Gelug buddizmiga oʻtishga majbur qilingan yoki agar ular shamanlik yoʻllarida davom etsalar, qatl etilishi mumkin boʻlgan edi^[64]. Moʻgʻul knyazlari oʻzlarining diniy rahbariga sodiq qolgan holda Dalay Lamadan unvonlar berishni soʻray boshladilar, bu esa Dalay Lama tomonidan qoʻllanilgan „diniy va siyosiy hokimiyatning noyob uygʻunligini“ namoyish etadi, deb yozadi Laird^[65]. Kolmashning taʼkidlashicha, XIII asrdagi maʼnaviy va dunyoviy moʻgʻul-tibet ittifoqi Altan Xon va Sonam Gyatso tomonidan tuzilgan ushbu ittifoq tomonidan yangilanib berilgan^[66]. Van Praagning yozishicha, bu tibetlik lamaning asl moʻgʻul homiyligini tikladi va „hozirgi kungacha moʻgʻullar Gelugpa va Dalay Lamaning eng dindor izdoshlaridan biri hisoblanadi“^[67]. Anjela F. Xovardning yozishicha, bu noyob munosabatlar nafaqat Dalay Lama va Panchen Lamaga Tibetda diniy va siyosiy hokimiyatni taʼminlagan, balki Altan Xon „butun moʻgʻul aholisi orasida ulkan kuch“ga ega boʻlgan^[68].