Ministrligi

kásibindegi joqarı jeke pazıyleti sıpatında kórinedi.Álpayımlılıq, 
shıǵıs tulǵaları dóretiwshiliginde joqarı ádep úlgisi sıpatında 
súwretlengen.Kewilsheklik, oqıtıwshı ushın ájayıp bezew bolıp 
esaplanadı hám pikirlesiw ádebi sıpatında analizlenip, oqıwshılar 
sanasına sińdirilgen.
Oqıtıwshıniń jaqsı sózliligi hám kewilshekligi ózinde pútin bir 
global insanıylıq procesin qamtıp alatuǵın, kóplegen bóleklerden 
turatuǵın ájayıp pazıyletlerdiń biri. Óz pedagogikalıq kásibinen 
keshken burınǵı oqıtıwshılar menen sáwbet qılǵan waqıtta sol nárse 
belgili boladı: olardıń kópshiligi qopal, sóylewde takciz bolǵan 
adamlar.Adamlar menen qatnasqa kirisiw, olar ushın qızıq emes.Sol 
sebepten 
oqıtıwshı 
sıpatında 
kásiplik 
qásiyetleri 
81

---

qáliplespegen.Sóylew procesi – hámme waqıt, uzaqta da waqıt 
dawamında qáliplesiwshi, keń qamtıp alatuǵın proces. Sonıń ushın 
pedagogikalıq iskerlik –qatnasta qopal, takciz oqıtıwshılardı 
sharshatadı, jumıs procesi ashıwına tiyedi, bilimlendiriw 
mákemesindegi iskerligine zıyan keltiredi.
Álpayımlılıq hám kewilsheklik shaxstıń insanıy pazıyleti 
sıpatında oqıtıwshılardıń da kásiplik iskerligindegi joqarı 
pazıyletlerinen 
birine 
aylanıp, 
oqıtıwshınıń 
pedagogikalıq 
sóylewiniń keńeyiwin támiynleydi.Pedagogika joqarı tálim 
mákemelerinde talabalardı kásipke baǵdarlawda, álpayımlıq hám 
kewilsheklikti qáliplestiriw ushın arnawlı tayarlıqtan ótiwdi talap 
etedi. Oqıtıwshınıń kewilshekligi úsh quramdi birlestiretuǵın proces 
bolıp esaplanadı:

Sóylewde zárúrliktiń bar ekenligi; 

Sóylewden keyin, sóylew waqıtında, sóylewge shekemgi jaqsı 
keypiyatı; 

Kommunikativlik kónlikpelerge iye bolıw.
Usı tártipte sóylewdiń oqıtıwshı kásiplik iskerligindegi unamlı 
tárepleri kórsetilgen. Biraq, sóylew ushın zárúrliktiń hámme waqıt 
bar ekenligi – ulıwma insanıy qásiyet bolıp, ol bárshe kásip iyelerine 
tiyisli.
Orıs alımı A.V.Mudrik óziniń ilimiy izertlewlerinde 
oqıtıwshınıń álpayımlılıq menen sóylewge kirisiwi hám oǵan 
kónlikpe payda etiwge qaraǵanda qábiletin anıqlaytuǵın 
tómendegilerdi ajıratıp kórsetedi: 

insan oylawınıń ózine tán qásiyetlerge saylıǵı; 

Sóylew mádeniyatın jaqsı iyelegenlik yaki sóylewde erkinlik; 

Álpayımlılıq hám sózge sheberlik ; 

Empatiya hám óz – ózinen payda bolatuǵın ótkir zeyinge iye 
bolıw; 

Belgili bir maqsetke qaratılǵan anıq jámiyetlik qatnasıq 
(mısalı, sóylew procesiniń nátiyjelerine emes, bálki ózine qaraǵanda 
qızıǵıwshańlıq); 

Kommunikativlik sheberlikte – waqıttı, sáwbetlesiniń ishki 
dúnyasın, qatnasıqtı, jaǵdaydı anıq nıshanǵa alıw.
82

---

Usı qarastan sonı aytıw kerek: oqıtıwshınıń kásiplik iskerliginde 
bar bolǵan pedagogikalıq kewilsheklik te ózine tán mazmunǵa iye 
hám onıń tómendegi bóleklerin ajıratıp kórsetiw múmkin: 

Tálim hám tárbiyanıń túrli jaǵdaylarda oqıwshılar menen 
turaqlı qatnasıqta bolıw ushın qarar tapqan zárúrliktiń bar ekenligi;

Oqıtıwshınıń jeke hám kásiplik jaqtan kewilsheklik hám 
álpayımlılıq pazıyletlerin kórsetiwde tıǵız baylanıslılıqtıń turaqlılıǵı;

Kewilsheklik hám álpayımlılıqtıń hámme basqıshlarında 
ruwxıy jamanlıqtı seziw; 

Sóylewdiń nátiyjeliligi hám pedagogikalıq iskerliktiń túrli 
quramlarına unamlı tásir etiwi; 

Pedagogikalıq kommunikaciya procesin ámelge asırıwda 
qábilettiń bar ekenligi;

Oqıtıwshıniń pedgogikaliq kommunikativlik kónlikpelerin 
turaqlı iyelep barıwı.
Házirgi 
kúnde 
tálim–tárbiyanıń 
insanıy,demokratiyalıq 
xarakterde ekenligi, oqıwshılardi erkin, ǵárezsiz pikir júrgiziwge 
hám ańlı intizamǵa úyretiw, intellektual hám ruwxıy – etikalıq 
jaqtan tárbiyalaw, oqıtıwshıdan keń bilimge, kásiplik kónlikpelerge, 
joqarı etikeliq pazıyletlerge iye bolıwdı talap etedi.Usı jaqtan 
oqıtıwshınıń oqıwshılar menen qatnasıǵında “Pedagogikalıq takt” 
áhmiyetli pedagogikalıq qábilet sıpatında qaraladı.
Takt sózi áwelden pedagogikada tárbiyalıq tásir etiw mánisin 
ańlatadı hám oqıwshılar menen ózara qatnasıqtı basqarıwǵa járdem 
beriwshi etikaliq kategoriya sıpatında táriplenedi.Oqıwshılar menen 
sóylew procesinde bolatuǵın eń awır jaǵdaylarda da pedagogikalıq 
takt oqıtıwshıdan basıqlıqtı, sáwbetlesine qaraǵanda húrmet hám 
sıylasıqtı talap etedi.
Pedagogikalıq takt – oqıtıwshı kásiplik sheberliginiń tiykarı 
bolıp,oqıwshılarǵa hámme demokratiyalıq talaplar tiykarında 
pedagogikalıq tásir ótkeriw, sóylewde insanıylıq sezimleri tiykarında 
ornatıw ólshemi, oqıwshılarǵa ǵárezsiz pikir júrgiziwdi hám ańlı 
intizamdı qáliplestiriw kónlikpelerin payda etiw qálpi.Pedagogikada 
oqıtıwshınıń oqıwshılar menen qatnasıǵı olardıń jas qásiyetlerine 
qarap belgileniwi hám bul nızamǵa ámel qılınıwı qatal talap etiledi. 
Sonday - aq,oqıtıwshı tálim –tárbiya procesinde ele tolıq 
83

---

qáliplespegen, tásirlerge hám ruwxıy sezimlerge tez beriliwshi, ata- 
anasınıń súyikli perzenti bolǵan jas kewil iyeleri menen sóylesiw 
waqtında hesh umıtpawı kerek. Oqıwshılar menen sóylesiwde 
pedagogikalıq taktqa qarsı bolǵan qopallıq, ádalatsızlıq, qorqıtıw, 
kewilge tiyiw, mensinbewshilik, pedagogikaǵa qarsı bolǵan jazalaw 
usılların qollanıw hám basqa olar shaxsına unamsız tásir etetuǵın 
túrli jargon sózlerdi qollanıw oqıwshılar kewilin ulıwma pitpeytuǵin 
dárejede jaralap qoyıwı, yaki oqıtıwshınıń dárejesine zıyan jetkeriwi 
múmkin.Oqıtıwshı hám oqıwshı ortasındaǵı bunday qarama-
qarsılıqlar, kóbinese, sabaq hám sabaqtan tısqarı proceslerde 
gúzetiledi.Bunda, ásirese, jas oqıtıwshılardıń pedagogikalıq takt 
sırların bilmewi, tájiriybesizligi pánt beredi.
Oqıtıwshıniń taktikalıq sheberligi birden qáliplesip qalmaydı,ol 
jıllar dawamında pedagogikalıq iskerlikte, ustazlar tájiriybesin 
úyreniwde, sabaq procesinde, klasstan tısqarı iskerlikte hám 
tárbiyalıq sabaqlarda oqıwshılar menen sóylewde rawajlanıp baradı.
Sabaq procesinde sheberliktiń tiykarı bolǵan pedagogikalıq taktqa 
iye bolıw oqıtıwshı ushın júdá zárúr.