Ministrligi

Oqıwshılar sanasına tásir óz ara pikir almasıw barısında 
qáliplesetuǵın quramalı psixologiyalıq ózgeshelik bolıp, oqıtıwshı 
kommunikativlik qábiletiniń universal jetikligi esaplanadı. 
Oqıtıwshılardıń óz ara sáwbeti hám iskerligi barısında 
tárbiyalanıwshı sanasına tásir etiwdin ózine tán ózgesheligi sonnan 
ibarat, ol oqıwshılardıń psixikası hám minez-qulqına sezilersiz 
ráwishte tásir kórsetedi. Tásir oqıwshılar sanasına, psixikasına 
bayqawsız kirip barıwı menen óz aldına áhmiyetke iye, 
oqıwshılardıń 
dóretiwshilik 
iskerliginde, 
háreketlerinde, 
umtılıslarında jol-jobalar kórsetiw tárizinde ámelge asırıladı.  
Sanaǵa tásir – sonday bir psixikalıq halat, oqıwshılar 
oqıtıwshınıń yaki qanday da shaxstıń tásiri astında óz sanasınıń 
jeterli baqlawshısız waqıyanı durıs túsinedi.
38

---

Eger, oqıtıwshı bunda pedagogikalıq sheberlikke, psixologiyalıq 
tájiriybe hám bilimlerge iye bolmasa, oqıwshılar sanasına tásir qıla 
almaydı, nátiyjede tálim-tárbiya barısı unamlı nátiyjeler bermeydi, 
oqıtıwshı oqıwshılardıń húrmet-itibarına sazawar bola almaydı. 
Oqıtıwshı óz tárbiyalanıwshılarınıń sanasın sırtqı ortalıqtıń unamsız 
tásirlerinen, klass jámáátiniń rásmiy bolmaǵan jetekshileriniń túrli 
jasırın buzǵınshı ideyalarınan qorǵawǵa juwapker shaxs. Oqıwshı 
sanasına tásir ótkiziwde oqıtıwshı jetekshilikti óz qolına kiritiwi 
ushın: 
– oqıwshılardıń unamsız háreketleri sebepli júz beretuǵın 
emocional sezim-tuyǵılarǵa berilmesligi; 
– hár bir oqıwshınıń psixologiyalıq hám ruwxıy halatın puxta 
úyrenbesten onıń sanasına tárbiyalıq tásir ótkiziwge háreket qılmawı 
kerek; 
– hár bir oqıwshıǵa jeke shaxs sıpatında húrmet-itibar menen 
múnásibette bolıwı; 
– klass jámáátiniń rásmiy emes jetekshisin sezdirmesten anıqlap 
alıwı hám onıń háreketinen bárqulla abaylı bolıwı; 
– pedagogikalıq sheberliktiń zárúr táreplerin úziliksiz ózinde 
rawajlandırıp barıwı; 
– oylamay aytılǵan hár bir sóz orınsız pikir – qarım-qatnas 
aqıbetin hesh qashan dúzetip bolmaslıǵın oqıtıwshı bárhá seziniwi 
lazım; 
Sonı ayrıqsha aytıw lazım, házirgi kúnde xabar texnologiyaları 
maydanınıń júdá keńligi sebepli oqıwshılar sanası tárbiyaǵa unamsız 
tásir ótkiziwshi pikir hám ideyalar menen bánt bolıwı tábiyiy jaǵday. 
Oqıtıwshılar jas áwladtı tárbiyalawda sanaǵa tásir qılıwdıń keń 
imkaniyatların óz ornında qollana alsa, oqıwshılar sanasın túrli 
kereksiz pikir hám ideyalardan qorǵay aladı. Sonı umıtpaw kerek, 
oqıwshılar ózleriniń jas ózgeshelikleri hám psixologiyalıq tásirge 
meyilligi sebepli hár qanday tásirge júdá beriliwsheń boladı.
Eliklew shaxstıń psixologiyalıq ózgesheligi bolıp, ózine unaǵan 
bir insannıń hareketine, úlgisine, ámel qılıwı. Oqıwshı ózi ushın 
ideal dep bilgen adamnıń minez-qulqı úlgilerine sanasız ráwishte 
elikleydi. Oqıwshılar ózgeler minez-qulqınan úlgi alıp, eliklew jolı 
menen olardan óziniń ortalıǵında paydalanadı. Eliklewdiń ózine tán 
ózgesheligi sonnan ibarat, oqıwshılar óz háreketi hám qarım-qatnası 
39

---

halatında ózi kórgen, úlkenler orınlaǵan háreketlerdi tákirarlawǵa 
umtıladı. Eliklewdiń jáne bir ózgesheligi oqıwshı kórkem 
shıǵarmalarda oqıǵan, kinofilmde kórgen súyikli idealındaǵı 
qaharman obrazına, xarakterine, mártligine, ım-isharasına, 
sóylewine, kiyiniw usıllarına erksiz elikleydi, óz iskerliginde 
tákirarlaydı.
Erksiz eliklew oqıwshı shaxsı qáliplesiwiniń dáslepki 
basqıshlarında zárúr áhmiyetke iye. Oqıwshı eliklew jolı menen 
sóylewde, buyımlardı, túrli háreketlerdi úyrenedi, minez-qulqı 
qáliplesedi, ruwxıyatındaǵı bul halat áste-aqırın hám biliner-bilinbes 
dawam etedi.
Oqıtıwshı kommunikativlik qábileti menen pedagogikalıq 
iskerlik alıp barıw baǵdarında óz ara pikir almasıw jolı menen tásir 
kórsetiwdin kórip shıǵılǵan tiykarǵı túrleri – oqıwshını isendiriw, 
okıwshı sanasına tásir etiw, eliklew – bir-biri menen tıǵız baylanıslı 
bolǵan psixologiyalıq ózgesheliklerdiń hám sol waqıtta, ózine tán 
ayırmashılıqlarǵa iye. Isendiriw hám sanaǵa tásirdiń óz ara 
baylanıslılıǵı sonnan ibarat, biz tásir kórsetiw usılınıń anawsınan 
hám mınawsınan paydalanǵanda, kóbinese, sheshenlik dilwarlıq 
kórkem ónerin kórsetemiz. Oqıtıwshınıń sóz baylıǵı hám sheshenlik 
kónlikpesi isendiriw hám oqıwshı sanasına tásir etiwdin zárúr 
derekleri.
Ózbekstan Respublikasında sociallıq-siyasiy ǵárezsizlik qolǵa 
kiritilgennen keyin, turmıstıń barlıq tarawlarında sonıń menen birge 
tálim tarawında da túpten jańalanıwlar alıp barılıp úlken ózgerisler 
júz bermekte. Jańalanıwlar respublikanıń rawajlanıw jolı dep tán 
alınǵan demokratiyalıq insanıylıq, huqıqıy jámiyet qurıw ushın 
xızmet qıladı. Demokratiyalıq, insanıylıq, huqıqıy jámiyetti qurıw 
wazıypası ósip kiyatırǵan jas áwlad wazıypasına júklenedi.
Pedagogikalıq 
tásir 
kórsetiw 
oqıtıwshınıń 
zárúr 
kommunikativlik qábiletlerinen biri bolıp, dáslep, oqıtıwshınıń sırtqı 
kórinisin kórsetiwshi mádeniyatı, múnásibetke kirisiwi hám sóylew 
mádeniyatı tiykarında oqıwshılar menen úziliksiz tárbiyalıq 
iskerlikte alıp barıw baǵdarında kórinedi. Pedagogikalıq tásir 
kórsetiw - tárbiyalanıwshıǵa sanalı intizam hám erkin pikir júritiw 
kónlikpelerin payda etiw, tárbiyanı belgili bir maqsetke muwapıq 
rawajlandırıw ushın shaxsqa úziliksiz hám sistemalı tásir kórsetiw, 
40

---

jámiyettiń sociallıq – tariyxıy tájiriybelerine súyenip shaxstı hár 
tárepleme kamal taptırıw, onıń minez-qulqı hám dúnyaqarasın 
rawajlandırıw, jas áwladtı belgili maqset tiykarında tárbiyalaw, 
sociallıq sana hám minez-qulıqtı xalqımızdıń bay ideyaları 
tiykarında 
qáliplestiriwge 
baǵdarlanǵan 
iskerlik 
baǵdarı. 
Pedagogikalıq tásir kórsetiw tiykarında tárbiyalanıwshınıń sanası 
qáliplesedi, ruwxıy baylıǵı hám sezim-tuyǵıları rawajlanadı, onda 
sociallıq turmıs ushın zárúr bolǵan sociallıq baylanıslardı 
shólkemlestiriwge xızmet qılatuǵın minez-qulq ádetleri payda 
boladı.
Pedagogikalıq tásir kórsetiw menen jámiyettiń shaxsqa 
qoyatuǵın tárbiyalıq talaplarına muwapıq keletuǵın minez-qulq 
kónlikpe hám ádetleri payda qılınadı. Buǵan erisiw ushın oqıwshınıń 
sanası, sezimi hám jigerine tásir etip barıladı. Eger, bulardıń birewi 
itibardan shette qalsa, oqıtıwshınıń tálim hám tárbiyalıq maqsetlerge 
erisiwi qıyınlasadı. Tárbiya baǵdarında oqıtıwshı basshılıq qıladı. Ol 
oqıwshılar iskerligin belgileydi, olardıń pedagogikalıq baǵdarda 
qatnasıwı ushın shárt-sharayatlar jaratadı.
Pedagogikalıq tásir kórsetiw mazmunında tárbiya mánisi 
ańlatılǵan bolıp, onıń mazmunı mámlekettiń sociallıq maqsetlerinen 
kelip shıǵıp tiykarlanadı. Tárbiya mazmunı túrli dáwirlerde hár qıylı 
ańlatılǵan bolsa da, biraq baǵdarlanıwshılıq ózgesheligine qaray bir-
birine uqsas ideyalardı ańlatadı. Hár bir xalıqtıń rawajlanıwı 
mámlekettiń qúdiretli bolıwı, áwladlar tárbiyasına kóp tárepten 
baylanıslıǵı erteden óz dálilin tapqan.
Hár qanday sociallıq jámiyette jas áwlad tárbiyası anıq maqset 
tiykarında shólkemlestiriledi. Tárbiyanıń maqset sociallıq jámiyet 
rawajlanıwı, onıń rawajlanıw baǵdarı, sociallıq múnásibetler 
mazmunınan kelip shıǵıp belgilenedi. Búgingi kúnde Ózbekstan 
Respublikasında shólkemlestirilip atırǵan tárbiyanıń tiykarǵı maqseti 
kámil insandı tárbiyalap kamalatqa jetkiziwden ibarat.
Pedagogikalıq tásir kórsetiwdin tiykarǵı tárbiyalıq usılları 
turmıstan, millettiń jasaw tárizinen, milliy dástúr hám úrp-ádetlerden 
kelip shıǵıp tańlanadı. Olar oqıwshılar tárbiyasın pedagogikalıq 
tárepten maqsetke muwapıq tárizde shólkemlestiriw tárepinen tańlap 
aladı.
41

---

Pedagogikalıq tásir kórsetiw oqıwshılardıń sociallıq paydalı 
miynet iskerligin pedagogikalıq tárepten belgili bir maqsetke 
muwapıq tárizde shólkemlestiriw ushın paydalanılatuǵın qurallar 
sistemasınan ibarat. Usı qurallar tárbiyalanıwshı shaxsqa qaratılǵan 
bolıp, oqıwshılardıń minez-qulkın qáliplestiredi.
Tálim hám tárbiya barısında oqıtıwshı tárepinen pedagogikalıq 
tásir kórsetiwdin tiykarǵı usılları: talap, keleshek, xoshametlew hám 
jazalaw, jámiyechilik pikiri.