Ministrligi

3. Qalay úyretiw: 
a) oqıtıwshı óz háreketi dawamında toplaǵan pedagogikalıq 
tájiriybeleri tiykarında kompyuter, xabar hám innovaciyalıq 
texnologiyalardı qollanǵan halda tálim beriw; 
b) Joqarı pedagogikalıq tájiriybesi menen sabaq hám sabaqtan 
tıs wazıypalarda tárbiyalıq barısın milliy ideologiya, úrp-ádet hám 
dástúrler tiykarında shólkemlestiriw; 
v) oqıwshılardı bilim alıwǵa qızıǵıwın asırıw maqsetinde 
pedagogikalıq tásir kórsetiwdin túrli usıllarınan paydalanıw; 
57

---

g) tálim-tárbiyalıq hárekette belgilengen maqsetke erisiw ushın, 
máhálle belsendilikleri, ata-analar menen óz ara birge islesiwdi 
bekkemlew.
Oqıtıwshınıń oqıwshılar hám de oqıtıwshılar jámiyeti menen 
úziliksiz baylanısta bolıwı onıń janlı qarım-qatnasın tuwrı 
shólkemlestiriw tiykarǵı áhmiyetke iye. Oqıwshılar menen janlı 
qarım-qatnasqa kirisip, olardıń húrmet- itibarına erisiw birden júz 
beretuǵın hám tálim-tárbiya tarawında jeńislerge dárhal jeteleytuǵın 
jaǵday emes. Bunıń ushın oqıtıwshı jıllar dawamında tayarlanadı, 
pedagogikalıq sırların iyeleydi, tájiriybeli ustaz oqıtıwshılardıń 
jeńislerinen paydalanadı. Jas oqıtıwshılar ushın janlı qarım-qatnastı 
jaratıwda tómendegi wazıypalarǵa itibar beriw talap etiledi: 
– oqıwshılardıń individual qásiyetlerin, psixologiyalıq halatın 
tereń úyreniw, klass toparınıń rásmiy hám rásmiy emes liderleri 
háreketi menen tanısıw, olarǵa ádalatlı múnásibette bolıw; 
– janlı qarım-qatnas tiykarında erkin pikirleytuǵın, óziniń qádir-
qımbatın ańlaytuǵın, sabırlı, shıdamlı, iymanı pútin ómirde anıq 
maqsetke umtılatuǵın erkin shaxsqa tálim-tárbiya beriw; 
– janlı qarım-qatnas nátiyjesi oqıwshılardı óz aqılı, óz sanası, óz 
miyneti menen juwapkershilikti seziwdi támiyinlew, olardı sanalı 
túrde azat hám erkin pikirlewshi insan bolıp tárbiyalanıwın 
támiyinlew; 
– janlı qarım-qatnas sebepli oqıwshılardıń joqarı dárejesiindegi 
intellektual qábiletin, aqıl – zakawatı qúdiretin júzege shıǵarıwǵa 
erisiw.
Pedagogikada janlı qarım-qatnastıń tiykarǵı tárepleriniń biri 
onıń úskeneleri bolıp tabıladı. Úskeneler shólkemlestiriwshilik 
qábileti, baha beriwshi, tártipke shaqırıwshı bolıwı múmkin. İlimiy 
ádebiyatlarda oqıtıwshı óz isiniń sheber ustası bolıwı ushın 
shólkemlestiriwshilik qábileti tiykarında tásir kórsetiwge kóbirek 
jantasıwı kerek ekenligi aytıladı.
Oqıtıwshılardıń janlı qarım –qatnası formalarǵa iye bolǵan 
háreketlerdiń birinde belgili boladı: 

Tálim –tárbiyalıq hárekette oqıtıwshı menen oqıwshılardıń 
birgelikte islesiwi; 

Oqıtıwshınıń oqıwshılarǵa basım ótkeriwi hám olardıń 
belsendilik ligin júzege shıǵarmawı 
58

---


Oqıtıwshınıń oqıwshılar menen ózara qarım-qatnasta, júzeki 
múnásibette bolıwı oqıwshı toparı tárepinen sheshilip atırǵan bárshe 
mashqalalardan ózin shetke alıwı.
Qarım-qatnastaǵı nadurıs jaǵdaylardı oqıtıwshınıń ózi 
tájiriybesizligi sebepli payda etedi. Ol oqıwshılar menen birdey 
ózara janlı qarım-qatnas alıp bara almaydı, bazı qatnasıwshılarǵa 
basım ótkizse, bazı qatnasıwshılarǵa muwapıq tárizde háreket alıp 
baradı.
Oqıtıwshı janlı qarım-qatnasqa emocional tús beriw menen 
neytral halat arqalı qarım-qatnastaǵı háreketti jaqsıdan jamanǵa 
ózgerttiriwi múmkin. Bulardıń hámmesi qarım-qatnas ortalıǵın, 
klastaǵı belgili klimattı ózgerttiredi. Qáliplesken pedagogikalıq 
qarım-qatnas oqıtıwshınıń óz janlı qarım-qatnası barısında hám 
erisilgen jeńisler nátiyjelerin tolıq gúzetip barıwı názerde tutıladı.
Tuwrı 
shólkemlestirilgen 
pedagogikalıq 
qarım-qatnas 
dawamında oqıtıwshı tańlaǵan usılları tálim –tárbiya barısınıń 
wazıypa hám sharayatlarına muwapıq keliwin ólshewshi usıl 
sıpatında 
túsiniletuǵın 
pedagogikalıq 
náziklik 
toplanadı. 
Pedagogikalıq hárekette oqıtıwshı janlı qarım-qatnas arqalı 
tómendegi funkciyalardı orınlaydı: 
Birinshiden, tálim-tárbiya barısınıń oqıtıwshı tárepinen jeke 
halda alıp barılıwı hám bul háreketke jalǵız ózi juwapkerligi; 
Ekinshiden, tálim-tárbiya barısında bir maqsetke baǵdarlanǵan 
social-psixologiyalıq sistemanıń bir qálipte támiyinlewi; 
Úshinshiden, tálim-tárbiyanıń jeńisin belgileytuǵın oqıtıwshı 
hám oqıwshılardıń ózara múnásibetinde belgili bir sistemanıń 
shólkemlestiriliwi; 
Tórtinshiden, oqıwshılardı erkin pikirlewshi shaxs sıpatında 
qáliplestiriw, 
jasırın 
qábiletin 
júzege 
shıǵarıwǵa 
erisiw 
imkaniyatlarınan paydalanıw; 
Besinshiden, barkamal insan tárbiyası mámleket siyasatınıń 
ústin tarawı sıpatında oqıtıwshı pedagogikalıq hárekettiń birlemshi 
wazıypası ekenligin umıtpaslıq.
Janlı qarım-qatnas barısında oqıwshılardıń minez-qúlqı sociallıq 
nızamlıqlar normasına qarama-qarsı kelse, ol halda onıń háreketine 
tárbiyalıq tásir kórsetiledi, yaǵnıy, narazılıq, dákki, eskertiw sıyaqlı 
usıllar qollanıladı. Janlı qarım-qatnasta, oqıtıwshılardıń ádep-
59

---

ikramlılıq úlgileri eń tiykarǵı áhmiyetke iye bolıp, xabar almasıw, 
ózara tásir sıyaqlı qarım-qatnas usıllarınıń tabısın támiyinleydi.
Hár bir pikir hám qarsılıq bildirilgende, qarım-qatnastan 
oqıwshınıń ruxıy ózgerislerine, sırtqı kórinisine itibar beriw, kerek 
bolsa oqıtıwshınıń keshirim sorawı, menen oqıwshıǵa múrájáát 
qılıwı oqıtıwshı qarım-qatnas ádebiniń tiykarǵı belgisi bolıp tabıladı.
Tálim orınlarında alıp barılıp atırǵan pedagogikalıq hárekette 
oqıtıwshı qarım-qatnası barısında orınsız qopal háreket, qopallıǵı, 
oylanbay bildirilgen nadurıs pikiri mimikalar nátiyjesinde oqıwshılar 
menen janlı qarım-qatnastıń buzılıwına, dúzetip bolmas qorqınıshlı 
jaǵdaylardıń kelip shıǵıwına sebep boladı.
Bunıń nátiyjesinde, qarım-qatnas ádebi, jaqsı qarım-qatnas 
penen pikir almasıw óz ornın kelispewshilikke bosatıp beredi. Usı 
jaman halatlarǵa jol qoymaw ushın, pedagogikalıq qarım-qatnasta 
oqıwshılar menen ózara múnásibet húrmet hám isenim negizinde 
qurılıwı kerek. Bunda oqıtıwshı oqıwshınıń huqıq hám májbúriyatın, 
mektepte, ortalıqta, shańaraqta orınlaytuǵın wazıypaları neden ibarat 
ekenligin hár minutta esletip turıwı lazım.
Oqıtıwshınıń oqıwshılar menen qarım-qatnası ónimli bolıwı 
ushın sáwbetlesin ózine iykemlestiriwi kerek. Ózara iykemge erisiw 
ushın ámelde qollanılıp kiyatırǵan bir qatar quramalı bolmaǵan 
pedagogikalıq tásir etiwshi usıllardan paydalanıladı. Olardıń eń 
áhmiyetlileri - oqıwshı isenimine erisiw hám de tásir etiw hám 
maqullaw usılları.