Ministrligi

 
Temanı ózlestiriw ushın sorawlar: 
1. Oqıtıwshınıń 
kommunikativlik qábileti degende neni 
túsinesiz? 
2. Oqıtıwshınıń pikir almasıwı menen baylanıslı ózgesheliklerin 
táripleń? 
3. Tárbiyalıq proceste eliklewdiń áhmiyeti haqqında pikirińiz? 
4. Oqıwshı sanasına tásir etiwshi dereklerdi belgileń? 
5. «Pedagogikalıq tásir kórsetiw» belgisin dálillep beriń? 
6. Ózbekstan Respublikasında jas áwlad tárbiyasınan tiykarǵı 
maqset nede? 
7. Pedagogikalıq tásir kórsetiwdin tiykarǵı usıllarına anıqlama 
beriń? 
8. Klass jámááti menen baylanıslı bolǵan qarım-qatnasqa 
tayarlıq shárt pe? 
9. Pedagogikalıq qarım-qatnasta jetiskenlikler nelerden ibarat? 
10.Jaqsı múnásibette ámel qılatuǵın jas oqıtıwshı ólshemlerin 
táripleń? 
11.Sóz benen awızeki tásir kórsetiw komponentleri haqqında 
pikirlerińizdi bildiriń? 
 
Talabalardıń ózbetinshe tayarlanıwı ushın tapsırmalar 
Tómendegi temalar tiykarında reje dúziń hám óz pikirlerińizdi 
bildirip, óz betinshe jazıń: 
1. «Oqıtıwshınıń kommunikativlik qábiletin rawajlandırıw» 
2. «Házirgi kúnde jas oqıwshılar ushın zárúr bolǵan 
pedagogikalıq tásir kórsetiw ólshemleri» 
 
 
 
 
 
 
49

---

4-TEMA. OQÍTÍWSHÍ XÍZMETINDE QARÍM-QATNAS 
MÁDENIYATÍ HÁM PSIXOLOGIYASÍ 
 
Qarım-qatnas grekshe sóz bolıp, «sóylesiw, insanlar ortasındaǵı 
sóylesiw hám óz ara pikir almasıw»,- mánisin bildiredi hám de eki 
yaki onnan artıq insanlardıń sóylesiwlerinde payda boladı. İnsan 
qarım-qatnas basqıshında sociallıq tájiriybe, tálim –tárbiya, túrli 
múnásibetler, ádep-ikramlılıq normalar, ideya hám ideologiya 
derekleri tásirinde jasap sociallasadı hám shaxs sıpatında kamalatqa 
jetedi. Adamlar ortasındaǵı óz ara qarım-qatnas pedagogikalıq-
psixologiyalıq pánlerdin tiykarǵı kategoriyalarınan biri bolıp 
esaplanıp, ol óz ishine shaxslar aralıq qarım-qatnastıń eń tiykarǵı 
mexanizmlerin qamtıp aladı.
Psixologiya páninde qarım-qatnas kategoriyası keń mániste 
túsiniledi hám birge islesiw is háreketiniń ishki baylanısın 
qáliplestirip, óz ara tásir hám óz ara múnásbetin kórsetedi hám 
sociallıq procesual is-háreketin ańlatadı.
Pedagogikada 
qarım-qatnas 
oqıtıwshı 
hám 
oqıwshılar 
jámiyetiniń óz ara tásir tájiriybesi, usılı hám dizimin ańlatıp onıń 
qásiyeti, óz ara xabar almasıwında, tálim hám tárbiyalıq tásir 
ótkiziwde, óz ara bir-birin túsiniwge erisiwinde payda boladı hám 
tómendegi qásiyetlerge iye: 
– qarım-qatnas oqıtıwshınıń pedagogikalıq is-háreketinde eń 
tiykarǵı kásiplik qural bolıp esaplanadı; 
– qarım-qatnas barısında onı maqsetke muwapıq ámelge 
asırıwdı támiyinlew ushın sociallıq baqlaw nızamları eń tiykarǵı 
áhmiyetke iye; 
– oqıtıwshı hám oqıwshı múnásibetleriniń eń tiykarǵı quramlıq 
bólimi qarım-qatnas sanalıp, motivaciyada motiv qanday áhimiyetke 
iye bolsa, ol hám usı sıyaqlı eń tiykarǵı roldi oynaydı; 
– pedagogikada qarım-qatnas oqıtıwshınıń oqıwshılarǵa tásir 
ótkeriw tiykarında ózara múnásibetin belsendilik shólkemlestiriw, 
belgili bir maqsetti ámelge asırıwdıń rejelestirilgen funkciyasın 
orınlaw; 
– qarım-qatnas birge islesiw is-háreketiniń mútájliginen júzege 
kelip 
shıǵadı 
hám 
shaxslar 
ortasındaǵı 
qarım-qatnas 
rawajlanıwlarınıń kóp tárepleme rawajlanıwı bolıp esaplanadı; 
50

---

– nadurıs pedagogikalıq qarım –qatnastan oqıwshılarda qorqıw, 
óz kúshine isenimsizlik payda boladı, sóylew dinamikası buzıladı, 
ózbetinshe hám erkin pikirlew qábileti páseyedi.
Pedagogikalıq qarım-qatnas –bul oqıtıwshınıń oqıwshılar 
menen sabaqta hám sabaqtan tıs is-háreketinde ózi ushın eń qolaylı 
bolǵan psixologiyalıq ortalıqtı júzege keltirip, jaqsı klimattı jaratıw 
ushın imkaniyat beriwshi múnásibet esaplanadı.
Oqıtıwshınıń oqıwshılar menen ózara jaqın qarım-qatnasınan 
tiykarǵı maqset: 
– qolaysız halatlardı júzege keltiriwshi barlıq proceslerdi 
toqtatıw; 
– oqıwshılarda ózbetinshe pikir júritiw kónlikpelerin payda etiw; 
– oqıwshılardı belsendilik likke, erkin pikirlewge, óz kóz 
qarasların asıqpastan bayan etip oǵan tayanıwǵa úyretiw; 
– oqıwshılardıń jasırın qábiletin rawajlandırıw; 
– sabaq hám sabaqtan tıs jaǵdaylarda quwanısh hám shadlıq 
keypin payda etiw ; 
A. S. Makarenkonıń pikirinshe, oqıtıwshınıń qarım-qatnası 
húrmet hám talapshańlıqqa tiykarlanǵan múnásibet formasında 
bolıwı shárt.
V. D. Suxomolinskiy oqıtıwshınıń “…mektep háwlisinde 
sóylegen hár bir sózi puxta oylanǵan, aqıl hám pikirlerge bay, belgili 
bir tárbiyalıq maqsetke qaratılǵan bolıwı kerek”, dep aytıp ótedi. 
Oqıtıwshınıń hár bir sózi alımnıń pikirinshe, oqıwshı qulaǵına 
aytıladı sonıń menen birge qálbine de qaratılǵan bolıwı shárt. 
Ulıwma tájiriybeli oqıtıwshılardıń pikirinshe, tálim hám tárbiya tek 
oqıtıwshı hám oqıwshınıń óz ara birge islesiw poziciyası tiykarında 
qarım-qatnas barısında qurıladı.
Oqıtıwshınıń pedagogikalıq qarım-qatnası social –psixologiyalıq 
basqısh bolıp, tómendegi funkciyalar menen hárakterlenedi: 
Qarım–qatnas barasında oqıtıwshı qısqa múddette óziniń 
psixologiyalıq bilimlerine tayanıp oqıwshılardıń psixikalıq qásiyetin 
tereń biliwıge háreket qılıwı lazım. Oqıwshılardıń ishki dúnyasına, 
ruwxıy halatına kirip barmastan, oǵan túrli tárbiyalıq jazalardı 
qollanıw, eskertiw beriw múmkin emes. Bul jaǵday oqıwshılar 
menen qarım-qatnastıń dúzetip bolmaytuǵın dárejede buzılıwına, 
oqıwshılardıń jasırın halǵa, óz qabıǵına kirip qalıwına sebep boladı.
51

---

Oqıtıwshılardıń óz ara xabar almasıwı menen baylanıslı 
qásiyetleri onıń klass ortalıǵına sińip kete alıw qábileti menen 
baylanıslı. Klass ortalıǵında júz beretuǵın hár qanday waqıya hám 
hádiyseler oqıtıwshılar gúzetiwinde bolıwı, olardıń aqıbetin 
oqıtıwshılar tez analiz qılıp hám aldın alıwı lazım. Bul tek 
belsendilik oqıwshılar menen xabar almasıp turıw nátiyjesinde 
ámelge asırıladı. Sonda ǵana, oqıtıwshınıń oqıw tárbiyalıq 
barısındaǵı is-háreketi ushın qolaylı sharayatlar jaratıladı hám jaqsı 
nátiyjeler beredi.
Oqıtıwshı tálim-tárbiyalıq is-háreketti oqıwshılar menen 
birgelikte shólkemlestiredi. Bunda klasstıń belsendilik oqıwshıları 
hám rásmiy emes liderler menen ózara qarım-qatnastıń ádalatlı 
bolıwı tiykarǵı áhimiyetke iye. Oqıwshılardı tárbiyanıń túrli 
elementlerin sanalı ráwishte erkin orınlawǵa qaratıw, bunda 
oqıwshılarǵa shólkemlestiriwshilik hám atqaratuǵın rollerin 
orınlawǵa imkaniyat jaratıp beriw lazım.