Ministrligi

Pedagogikalıq takttı iyelew kónlikpeleri. Pedagogikalıq takt 
padagogikalıq sheberlik penen birgelikte jıllar dawamında 
oqıtıwshılar tájiriybesin úyrengen halında hám óz turmıslıq hám 
kásiplik iskerligi tájiriybelerinen kelip shıǵıp qáliplestirip barıladı. 
Oqıtıwshınıń ruwxıy jaqtan jetiskenlik dárejesi, takt sırların 
úyreniwde oqıwshılar menen qatnasıqta bolıw kónlikpe hám 
bilimlerin iyelewi, arnawlı psixologiyalıq bilimlerge iye bolıwında, 
óz ústinde tınımsız islewi nátiyjesinde erisiledi. Aldın bul bilimler 
oqıwshılardıń jaslıq qásiyetleri psixologiyasın hám balalardıń 
individual xarakterin biliwı menen baylanıslı.
Etikalıq tiykarlardı biliwı, háreketlerde etikalıq mánini kórsetiw 
úlken áhmiyetke iye. Sonıń menen birgelikte, oqıwshı ruwxıyatına 
unamlı tárbiyalıq tásir etiw jolların biliwı oqıtıwshılardıń kúndelikli 
iskerligine aylanıwı kerek:

Oqıwshılardı shın júrekten jaqsı kóriw, óz muhabbatın óz ara 
qatnasıqta kórsete alıw;

Oqıwshılar minez-qulqı hám ruwxıyatındaǵı jasırın ishki 
sezimlerdi ańlawǵa háreket islew, kóriw hám baqlaw; 

Klass toparındaǵı hár qıylı jaǵdayǵa úylesiw; 

Klass toparı menen óz-ara tatıwlıqtı tálim-tárbiyalıq maqsetke 
say jolın tańlaw;
78

---


Oqıwshılar menen rásmiy emes sáwbetlerde óziniń ishki 
sezimlerin bildirmewlik, kerisinshe olardıń isenimine erisiw.
Pedagogikalıq takttıń tiykarǵı qásiyeti sonnan ibarat, 
oqıtıwshıǵa qatnasıqtı unamlı sezimler tiykarında qurıwǵa, 
oqıwshılar menen kontaktqa kirisiw stillerin saqlawǵa járdem beredi. 
Pedagogikalıq takttıń tómendegi qásiyetleri házirgi kúnde tabıs 
tiykarı esaplanadı: 

Oqıtıwshı pedagogikalıq takt talaplarına ámel qılıp, ózinde 
sóylewdiń erkin demokratiyalıq tiykarın qáliplestiredi; 

Klass jámáátinde ańlı intizamdı payda etedi; oqıwshılar menen 
haqıyqıy sóylew mádeniyatına erisedi;

Oqıtıwshı klassta jeke (avtoritar) hukimranlıqtan, erkin 
sóylewge ótip, demokratiyalıq principler tiykarında pedagogikalıq 
iskerlikke kirisiw qálpin qollanadı;

Oqıwshılardı ańlı ráwishte tártip-intizamǵa sóylew tiykarında 
úyretedi.
Pedagogikalıq takt tiykarında oqıtıwshı oqıwshılar menen 
sáwbetlesiwde qarama –qarsılıqqa jol qoymawı óz-ara qatnasıqtı 
durıs shólkemlestiriwge járdem beredi. Bizge belgili, oqıtıwshınıń 
pikirleri salıstırmalılıq hám subektivlik tańbaları da bar. Ol 
hámmege birdey durıs qatnasıqta bola almawı tábiyiy jaǵday, biraq 
ol tiykarınan hámme oqıwshılarǵa jaqsı niyetli, jaqsılıq qılıwǵa 
umtılıwshı, ádil adam ekenligine isenim sezimin oyatıwı kerek. Bul 
jaǵday pedagogikalıq takttıń áhmiyetli qásiyetleriniń biri.
Pedagogikalıq etikanıń áhmiyetli qásiyetleriniń biri bolǵan 
kewilsheklik insannıń átirapındaǵı adamlar menen qáliplesken jaqın 
qatnasıqta bolıwǵa umtılıw dep táriplenedi. Bul umtılıw oqıtıwshınıń 
oqıwshılar hám átirapındaǵı adamlar menen tez baylanıs jasap kete 
alıwı hám belgilegen maqsetke erisiwin támiyinleydi. Álbette, bul 
proces birden bolmaydı, ásirese jas oqıtıwshılardıń psixologiyalıq 
bilim, adamlar menen qatnasta álpayımlıq, ıqtıyatlılıq talap etiledi. 
Psixologlar oqıtıwshılardıń kewilsheklik qásiyetin eki túrdegi 
adamlar xarakterinde jámlengen dep aytadı:
Birinshisi, ekstravert shaxslar: Olar hámme jumıslarda 
belsendilik, saldamlı hám awır, tınıshlıqqa hám tásirsheńlikke meyil 
adamlar esaplanadı.
79

---

Ekinshisi, intravert shaxslar: Olar tek óziniń ishki dúnyasına 
beriliwshi, dógeregindegi adamlarǵa aralaspaytuǵın, ózin–ózi 
qadaǵalaytuǵın, hámme waqıt ishki qorqıwǵa meyil adamlar 
esaplanadı.
Pedagog alımlar oqıtıwshınıń kewilshekligi ekstravert hám 
intravert qásiyetlerge iye bolǵan shaxslar xarakteriniń birlesiwinde 
payda bolıwın atap kórsetedi. Biraq, kóbinese, pedagogikada 
ekstravert tiptegi shaxslar kewilshek insanlar sıpatında aytılǵan. 
Oqıtıwshıda sol sezimlerdiń bar ekenligi, onıń pedagogikalıq takt 
qaǵıydalarına ámel qılıp kewilsheklik qásiyetlerin rawajlandırıwshı 
pedagogikalıq sheberlik sırların rawajlandırıwdıń shárti bolıp 
esaplanadı.
Kewilsheklik qatnasıǵın hámme waqıt óz kásiplik iskerliginde 
jámlegen oqıtıwshı tómendegilerdi umıtpawı kerek: 

Klass jámáátine salıstırmalı bir qáliptegi pikirlerdiń anıq bir 
sistemasına iye bolıw;

Oqıwshılar menen hámme waqıt erkin qatnas qıla alıwı, hár 
bir oqıwshıǵa individual shaxs sıpatında qarawı; 

Bir oqıwshınıń da jaman bolıwına, olardıń húrmet-itibarına 
erisiwi múmkin emesligine isenim payda etiw;

Bir oqıwshıǵada salıstırmalı túrde isenimsizlik, jaman qatnas 
klass jámááti menen óz ara jaqsı qatnastı jolǵa qoyılıwına kesent 
etiwin biliwı ; 

Oqıwshılar 
menen 
qatnasta 
hádden 
zıyat 
aralıqtı 
(subardinaciya) saqlaw múmkin emesligi;

Klass jámáátinde bolatuǵın kúlkili jaǵdaylarda oqıtıwshınıń 
oǵada saldamlı hám qattı bolıwı jámááttegi qolaysız awhaldı 
qıyınlastırıp jiberiwin umıtpawı; 

Hár bir oqıwshıǵa beriletuǵın ádil baha (unamlı hám unamsız) 
oqıtıwshı hám oqıwshı arasındaǵı qatnastı bekkemleytuǵın kópir 
ekenligin umıtpaw.
Oqıtıwshınıń kásiplik pedagogikalıq iskerliginde kewilsheklik 
pazıyleti oqıwshılar jámááti menen qızǵınlı, jeńisli qatnasqa kirip 
ketiwinde kórinedi. Eń dáslep, oqıtıwshı óziniń kásiplik 
pdagogikalıq kewilsheklik pazıyleti haqqında hám onıń ne ekenligin 
hám quramı nelerden ibaratlıǵı haqqında anıq maǵlıwmatqa iye 
80

---

bolıwı kerek. Sonıń menen birgelikte, oqıtıwshı óziniń kásibine tán 
bolǵan jeke pazıyletleri tárepinen itibar berip, kewilshekliktiń 
qanday táreplerin ózinde qáliplestiriw kerekligin anıqlawı hám óz-
ózinde kommunikativlik sezimlerin tárbiyalawdıń jeke planın dúziwi 
kerek.
Pedagogikalıq 
kommunikaciyanıń 
oqıtıwshı 
kásiplik 
iskerligindegi áhmiyeti sonnan ibarat, onda oqıtıwshınıń joqarı 
kommunikativlik mádeniyatı qanday ekenligi kórinedi. Oqıwshınıń 
kommunikativlik mádeniyatı, óz gezeginde, túrli padagogikalıq 
jaǵdaylarda payda bolatuǵın ápiwayı insanıy kewilsheklik qásiyetine 
tayanadı. Hár birimizde, óz jeke sóylewimizdiń hám basqalardıń 
bizler menen alıp baratuǵın mazalı, álpayım sóylewinen kóplegen 
ájayıp tásirler esimizde saqlanadı. Óz ara qatnasıqta kewilsheklik 
pazıyletlerin kórsetetuǵın kóplegen pedagog ustazlardı bilemiz.Olar 
hár qanday jaǵdaylarda adamlar menen arqayın qatnasqa kirip kete 
aladı.Biraq, sóylewde pútin sáwbet procesinde tek ózine qaratıp, 
kommunikaciyanıń qaq ortasında iskerlik kórsetiwdi qáleytuǵın 
oqıtıwshılar da bar. Turmısta jáne sonday oqıtıwshılar ushırasadı, 
olar sóylewde az sóyleytuǵın, sáwbetke qatnasıwdı onsha 
qálemeydi, belsendilik kommunikativlik roldi orınlamaydı.Tek 
kommunikativlik qulqı menen sáwbetlesin qollap turadı. Geyde hesh 
kim menen ulıwma qatnasqa kirise almaytuǵın qabaǵı úyilip 
júretuǵın qatlamǵa kiretuǵın oqıtıwshılar da ushırasadı.Biraq, 
pedagogikalıq iskerlikte qatnastaǵı álpayımlılıq tek insanıy pazıylet 
sıpatında emes, oqıtıwshılıq kásibin tańlaǵan hár bir adamnıń