Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети “геология ва геоинформатсион тизимлар” кафедраси “ТЎртламчи давр геологияси” фанидан

Депозитларнинг ҳаддан ташқари ёшлиги.
Тўртламчи давр - бу Ернинг геологик ривожланишининг энг юқори, тўлиқсиз, ҳозир давом этаётган босқичи, мос равишда эрнинг ривожланиши ва ётқизиқлар ҳосил бўлишининг энг ёш босқичи.Тўртламчи даврнинг ёши 2,5 миллион йил.

3. Чўкиндиларнинг горизонтал ётқизилиши ёки уларнинг сирт қиялиги бўйлаб пайдо бўлиши.
Денгизлар, океанлар, кўллар тубида, текисликда, дарё тошқинларида, пасттекисликларда, бўшлиқларда, дарё водийларида, платога ўхшаш сиртларда ҳосил бўлган тўртламчи ётқизиқлар горизонтал ётади ва қияликларда ёки мойил сиртларда ётқизиқлар биринчи навбатда мойил бўлади. Қатламларнинг ётоқлари тектоник ҳаракат туфайли безовталанмайди.
4. Жойлаштирилмаган ёки метаморфоз қилинмаган.
Тўртламчи давр дислокатсия ва метаморфизм кўринмасдан, энг янги ва замонавий тектониканинг намоён бўлиши, юқори сейсмиклиги ва ижобий, салбий ва инверсия тузилмаларининг шаклланиши билан ажралиб туради. Булар бурмаларсиз секин тектоник ҳаракатлардир, аммо узилишлар пайдо бўлиши мумкин.
5. Узилишларга таъсир қилиш.
Тўртламчи чўкиндилар асосан бўшашган, эркин оқадиган ёки кам сементланган, шунинг учун уларда ёриқлар сақланиб қолмаган. Тўртламчи ётқизиқлар тошлар билан ифодаланган жойларда уларда узилишлар излари сақланиб қолган, бу ёриқлар, ёриқлар, сейсмотектоник зовурлар ва бошқалар.
6. Бир текис бўлмаган фазовий тақсимот
Тўртламчи ётқизиқлар турли хил омиллар таъсирида ҳосил бўлади, бундан ташқари улар турли хил ҳалокат омиллари таъсирининг раёнлаштирилиши ва фаолиятига бўйсунадилар.
Масалан, доимий музлик зонасида мореналар ҳосил бўлади, тоғ етакларидаги конларни қоплайди ва ҳоказо.
Тўртламчи давр конлари шаклланишининг континенталлигини ҳисобга олган ҳолда улар ривожланишнинг маҳаллий, орол характерига эга.
Қатламларнинг кичик қалинлиги ва уларнинг фазовий ўзгарувчанлиги.
Тўртламчи даврнинг қисқа давомийлиги туфайли, яъни. қисқа муддат, тектоник ҳаракатларнинг ўзгарувчанлиги ва экзоген омилларнинг фаоллиги, улар қалинлиги ва фазовий номувофиқлигига эга.
Тўртламчи ётқизиқлар катта олукларда пайдо бўлганда, у эрда катта қалинликлар тўпланади.
Масалан, Фарғона, Қашқадарё, Заравшан, Приташкент, Голодностеп тог ъоралиғидаги чуқурликлар ва чуқурликлар.