Мирзо улуғбек номидаги

SORBILANISH JARAYONIDA IONIT HAJMI O’ZGARISHINING 
STATISTIK TAHLILI 
Trobov X.T.,Tursunova Sh.X.
Samarqand Davlat universiteti, Samarqand sh. 
Anionit AB-17*8 ning monoion ko’rinishida (xlorid ko’rinishi) turli 
elektrolitlarni sorbiyalanishi bo’yicha tajribalar o’tkazildi. Bunday tajribalarni 
o’tkazishdan maqsad V* effektiv hajmining (kolonkadagi erkin hajm) 
konsentratsiya o’zgarishida (ΔC) bog’liqligini o’rganishdir. 
ΔC=C
muv.
-C
tajr. 
bu yerda C
muv
- muvozanat holatidagi konsentratsiya, C
tajr.
- tajribada olingan 
konsentratsiya. 
Bunday tajribalar orqali anionitning haqiqiy hajmi aniqlanadi. 
Hisoblashlarda V* muhim o’rin egallagani uchun, V* xatosini statistik tahlil 
qildik. V* ning ΔC ga bog’liqligi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi. 
yoki 
Bu tenglamalardagi barcha parametrlar (V
k
; C
k
; C
O
va C
dast
) o’zaro bog’liq 
emas, u holda V* ning haqiqiy qiymatidan nazariy jihatdan chetlanish 
quydagicha bo’ladi: 
(
)
(
)
(
)
+
(
)
Bu yerda ΔV
k
, ΔC
k
, ΔC
o
va ΔC
dast
parametrlarni aniqlashdagi absolyut xatolar.

---

121 
Bu tenglama yordamida yuqoridagi ikki tenglamani differensialab, 
quyidagi tenglamalarni hosil qilamiz.
(
)
(
)
V
k, 
C
k,,
C
o 
va C
dast
parametrlarning nisbiy xatolarini 0,5; 2; 2 va 2% deb qabul 
qilinsa V*aniqligining xatosi ΔC kattalikga kuchli bog’liq bo’ladi. Yuqoridagi 
tenglamalarning statistik analizi shuni ko’rsatadiki, V* effektiv hajmning aniq 
qiymatini ΔC ning qiymati 20 – 30 % katta bo’lganda olish mumkin. 
 
Tajriba natijalarining tahlili shuni ko’rsatadiki, anionit bilan muvozanatda 
turgan elektrolit eritmasi konsentratsiyasi 1 N dan 5 N gacha bo’lganda V* 
hajmi o’zgarmas qiymatga ega bo’ladi, konsentratsiya 1 N dan kichik bo’lsa, V* 
keskin kamayadi. ΔC ning qiymati C
dast
katta farq qilmagan hollarda V* ning 
qiymatini aniqlashda xato katta bo’ladi. Shundan kelib chiqgan holda V* ning 
qiymatini aniqlashda ionit bilan muvozanatda bo’lgan elektrolit eritmasi 
konsentratsiyasi kichik bo’lishi kerak.