Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti fitrat o’zbek adabiyoti namunalari 1 –jild Toshkent «mumtoz so‘Z»

Navoyi bir do’stiga yozadir bir kishi ziyofati munosabati bilan

Duoyi kim shito7 qalbida8 shito qalbidin9dilsuzoq va niyozkim qish aynida10 qish aynidin dilfuruzroq12 bo’lg’ay:

Oning har axgari13 yoquti ahmar14

Muning har zarasi raxshanda15 axtar16

Adosidin so’ngra arz ulkim, hej vaqti muvofaqatlik ahbob17 bir-biri visolidin18 bahra olurg’a va hech zamoni musodaqatlik19 as’hob20 boda

bazmi tarhin1 solurg’a ondin yaxshiroq yo’qturkim, marg’ub2 yoronlar mashhud3 bo’lgan va ag’yor4 yuziga xujra eshiklari masdud5.

Tuzulg’ay yor ila bazm visoli

Vale ag’yordin ul bazm holi.

Va bu iqbol hech qachon muyaassar bo’lmas va bu maqsud har goh andoq dilpazir6 ko’runmaskim qish bo’lg’an. Xususankim, barudat7 shiddatidin havos8 idrokdin nokor9 va kecha bo’lgay, bataxsis, bo’lur mushkfom"’ havog’a qorning suda siymidin" kofur bor12. Day13 shohi shabixunidin14 o’t zardushtining xili manqol qo’rg’onida hisori1? va bahma16 cherigi chopg’unidin sharora muzdakining17 siyoh tosh bilan temur qal’asida mutavori18 falak gumbazida anjum19 anjumani tun qaro “kish”i20 ichra nihon; va ro’zg’or21 olachug’ida qo’yayki sahobning22 xokistari'3 sanjobida pinhon. Sipehr xirgohi oq uyda anjuman asbobi muxayo va ul oq uyda anjuman eli mujtami’24 uchunkim sipexr25 xirgohida surayo26. Soqiylarga gahi27 muoshirlar28 may taqozosi uchun bu bayt bila mutaqallumkim29:

Soqiyo, day shiddatidin30 aklu xis betob erur,

Chorasi jomi bulurin ichra la’li nob erur31.

Va ayoqchilarg’a gohi mug’anniylar2 boda iltimosi uchuy bu nazm mutarannimkim3:

Qasd etar jonig’a el har dam sovug’lug’ birla day
Soqiyo, sinmas havo zahri ketur taryoki may.
Ahkarlarining lama’oti4 nuchukkim, yoqut rummoni5
Xusho bazm aro o’tu may bo’lsa day.
May andoqki o’tu o’t andoqki may...

Alqissa, tafriqa6 imkoni anchakim maqduri7 bor, nobud va jamiyat maqduri anchakim imkoni bor, mavjud va hol ulkim:

Har nekim takrir bo’ldi sarbasar* tobmish vujud,

Bovujudi muncha yuz ming bor, agar sen yo’q ne sud9

“MEZONU-L-AVZON “dan

(o’zi haqida)
Ajab shuarosi va fure10 fo’sahosi" har qaysi uslubdakim, o’z arusig’a12 jilva va namoyish berib edilar, turk tili bila qalam surdum. Va har nechuk qoidakim, ma’ni abkorig’a13 zeb va oroyish|4ko’rguzub erdilar chig’atoy lafzi bila raqam urdum. Andoqkim, bu mazkur bo’lgan til va lavz binosidur, hech nozimga bu dast bermaydur'5. Va hech roqimg’a16 muyassar bo’lmaydur.

(turklar orasidagi turli qo’shuqlar haqida)

Yana turk ulusi bataxsis17 chig’atoy xalqi orasida shoyiavzonkim18, alar surudlarin1 ul vaznlar bila yasab majolisda2 ayturlar: birisi “tuyug”durkim iki baytga muqarrardur. Vasa’i qilurlar tajnis aytgaylar. Ul vazn “muqaddasi ramali maqsur” (muqaddasi maqsur)dur:

Yo rab, ul shahdu shakar, yolabmidur?

Yo magar shahdu shakar yolabmidur?
Jonima payvasta o’qin otg’ali
G’amza o’qin qoshiga yolabmidur?

Yana biri “qo’shuq”durkim “arg’ushtak” usulida shoye’dur3. Ba’zi advor kutubida4 usul zikr bo’lubdur. Va ul sur a’robning5 teva so’rar xudi6lari vazni bilan “jadid musammani solim” (jadid musamman solim) bo’lubtur7. Va ul mundokkim:

Vahki ul oy xasratiyu dardu dogi furqati

Ham erur jonimg’a o’tu ham hayotim ofati

Va yana “chang”durkim turk ulusi zufof8 va qiz ko’churush to’ylarida ayturlar. Va ul suruddur bag’oyat muassir9 va iki nav’idu bir nav’i hech vazn bila rost ' kelmas va bir nav’da bir bayt ayturkim, “munsarih matviy mavkuf” (munsarih to’y mavkuf) bahridur va “yor-yor” lafzini radif o’rniga mazkur qilurlar. Andoqkim:

Qaysi chamandin esib keldi sabo, yor-yor,

Kim domidin tushti o’’t jonim aro, yor-yor.

Va yana turk ulusida bir surud bordurkim, oni “Muhabbatnoma”- derlar. Va ul “Hazaji muqaddasi maqsur” (hazaji muqaddasi maqsur) bahridur. Va hola matruqdur Va ul vazn budurkim:

Meni og’zing bila shaydo qilibsen,
Menga yo’q qayg’uni paydo qilibsen