Modda zichligini piknometr vositasida aniqlash

V - V = M – m -
yoki
V( - ) = (M – m )(1- ) (4)
deb yoza olamiz. Shunga o’xshash, suyuqlik uchun ham
VD-V = M_1­ ─ m -
yoki
V(D-) =( M_1­ ─ m)( 1- ) (5)
shartni yoza olamiz. (4) va (5) tengliklarni hadma - had bo’lib, quyidagi
=
ifodadan
D = ( -)+ (6)
ni hosil qilamiz.
Shunday qilib, (6) formula yordamida suyuqlikning zichligini hisoblash mumkin.
Ishni bajarish tartibi
1. Dastlab xonadagi bosim va temperatura aniqlanadi va yozib olinadi.
2. Yaxshi quritilgan piknometrning m massasi tarozida tortib olinadi (10 marta).
3. Shu piknometrning bo’ynidagi chiziqqa qadar toza suv quyilib, tarozida tortiladi va uni M bilan belgilanadi (10 marta).
4. Piknometrdagi toza suv idishga quyib qo’yiladi, so’ngra unga tekshiriladigan suyuqlik quyiladi. Uning ham piknometr bilan birgalikdagi massasini tarozida tortib olinadi va M₁ bilan belgilanadi.
5. Jadvallardan muayyan temperaturaga mos  va  larning qiymatlarini topib yozib olinadi.
6. (6) formuladagi barcha kattaliklarning qiymatlarini o’rniga qo’yib, D ning qiymati hisoblanadi.
7. Barcha kattaliklarning qiymatlari 1-jadvalga yoziladi.
1-jadval

Tartib Raqami	M, kg	M1 kg	m kg	 kg/m^3	 kg/m^3	 kg/m^3	 kg/m^3	E= 100%
1 2 3
O’rtacha

2-mashq. Qattiq jismlarning zichligini piknometr yordamida aniqlash
Qattiq jismning zichligini topishda ishning nazariy qismida keltirilgan piknometrlarning hammasidan foydalaniladi. Bunda yana shunga e’tibor berish kerakki, piknometrga suyuqlik quyib, jism solinganda suyuqlik piknometr bo’ynidagi chiziqdan yuqori ko’tarilmasligi kerak.
Jismning tuzatma kiritilmagan zichligi quyidagiga teng bo’ladi, ya’ni:
 =  (7)
Qattiq jismning (7) formula yordamida hisoblangan zichligi taqribiy bo’ladi. Shuning uchun jismni havoda tortganda uning massasi kamayishini ham hisobga olib,  ning haqiqiy qiymatini topishga imkon beradigan formulani keltirib chiqaramiz.
Aytaylik, V ─ tekshirilayotgan qattiq jismning haqiqiy massasi, V ─ qattiq jism siqib chiqargan havoning massasi,  - qattiq jismni muvozanatlovchi tarozi toshlari siqib chiqargan havoning massasi,  ─ toza suvni muvozanatlovchi toshlar siqib chiqargan havoning massasi bo’lsin. Qattiq jism havoda tarozida tortilganda quyidagi muvozanatlik sharti bajarilishi kerak:
V - V = m -  (8)
dan
V( - ) = m(1 - ) (9)
Bu formulani suv uchun yozamiz:
V( - ) =(M – M₀ + m)(1 - )
(8) va (9) tengliklarni hadma-had bo’lib ,
=
ni hosil qilamiz. Bundan
 = ( - ) +  (10)
ishchi formula hosil bo’ladi.
Ishni bajarish tartibi
1. Qattiq jismning massasini (m) tarozida tortib oling.
2. Piknometrga toza suv quyib, toza suv bilan piknometrning birgalikdagi massasini (M) tarozida tortib oling.
3. Toza suv quyilgan piknometrga qattiq jismni soling va jism suvning bir qismini siqib chiqargach, piknometrning toza suv va qattiq jism bilan birgalikdagi massasini (M₀) tarozida tortib oling.
4.  va  larning muayyan temperaturaga mos keluvchi qiymatlarini kullanmadagi jadvaldan oling.
5. Kattaliklarning jadvaldan olingan qiymatlarini (10) formulaga qo’yib  ning qiymatini aniqlang.
6. Kattaliklarning topilgan qiymatlarini 2-jadvalga joylashtiring.
2-jadval

Tartib raqami

m, kg