Moddiy nuqta dinamikasi moddiy nuqтa dinamikasi

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
MILLIY LIBOS SAN’ATI FAKULTETI
DIZAYN (MILLIY KASTYUM) YO’NALISHI
122 – GURUXNING TALABASI
ASHUROVA NODIRANING FIZIKA LABARATORIYA FANIDAN MUSTAQIL ISHI
2-MAVZUSI. MODDIY NUQTA DINAMIKASI
MODDIY NUQТA DINAMIKASI 
Dinamikada jismlarning harakati bu harakatni keltirib chiqargan fizik 
sabablar - kuchlar bilan bog’liq holda o’rganiladi. 

Klassik mexanika yoki Nyuton mexanikasiga dinamikaning 1687 
yilda Nyuton aniqlagan 3 ta qonun asos qilib olingan. 
Keyinchalik klassik mexanikaga mos kelmaydigan faktlar ochilgan. Bu 
faktlarni yangi nazariya - Nisbiylik nazariyasi va Kvant mexanikasi tushuntirib 
berdi. 
1905 yilda Eynshteyn tomonidan nisbiylik nazariyasida fazo va vaqt 

haqidagi Nyuton tushunchalari yangidan qayta qarab chiqildi. Natijada katta 

tezliklar mexanikasi yoki relyativistik mexanika yaratildi. Bu mexanika yorug’lik 
tezliklaridan kichik tezliklarda klassik mexanikaga aylanadi. 
Klassik mexanikaning davomi bo’lib, XIX asrning 20-yillarida atom fizikasi rivoji 
jarayonida Kvant mexanikasi yuzaga keldi. 
Bu mexanika atom massalaridan kattaroq massalar uchun klassik mexanika 
tenglamalariga aylanadi. 
Nyutonning aniqlashicha, ya’ni, klassik mexanika katta massada kichik tezlik
bilan harakatlanuvchi jismlar mexanikasidir. 

 

NYUТONNING BIRINCHI QONUNI, INERSIAL SANOQ SISТEMALAR 
Bu qonun quyidagicha: har qanday jism unga boshqa jismlar ta’sir qilmaguncha 
o’zining tinch holatini yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatini saqlaydi 
(Inersiya qonuni). 
Jismlar o’zlarining tinchlik holatini yoki harakatini saqlash qobiliyati 

inersiya deyiladi. 
Nyuton qonunlari inersial sanoq sistemada bajariladi. Noinersial sanoq 
sistemada Nyuton qonunlari bajarilmaydi. 
Markazi quyosh bilan ustma-ust tushuvchi, o’qlari yulduzlar tamon 
yo’nalgan sanoq sistemasi inersial sistema deyiladi. (Geliotsentrik sistema). 
Geliotsentrik sistemaga nisbatan tekis va to’g’ri chiziqli harakatlanuvchi 
istalgan sanoq sistema inersial bo’ladi. 
Yer, quyosh va yulduzlarga nisbatan ellips shaklda egri chiziq, bo’ylab 
harakatlanadi. Bu harakat ma’lum tezlanish bilan sodir bo’ladi. Undan tashqari yer 
o’zi o’qi atrofida aylanib turadi. Shu sabablarga ko’ra, yer sirti bilan bog’langan 
sanoq sistema geliotsentrik sanoq sistemaga nisbatan tezlanish bilan harakat qiladi 
va inersial bo’la olmaydi. Biroq bu tezlanish kichik bo’lganligi sababli, inersial deb 
hisoblanadi. 

19