Moddiy nuqta dinamikasi moddiy nuqтa dinamikasi

A = P(h₁ – h₂) = mg(h₁-h₂) (5)

Bu ifoda yo’lga bog’liq, emas, demak og’irlik kuchlari maydoni potensialdir. Markaziy kuchlar maydoni ham potensial maydon hisoblanadi.

^S to’la bajarilgan ish:

A 

f (r)S _f

(6)

S _f

 r

A 

f (r)r
(7)

4 - chizma

Butun yulda bajarilgan ish.'

^rr2 r2
 


A  A_i  lim f (r_i )r_i  _ f
(r)dr
(8)

r_i 0 _rr

1

r
1
Тrayektoriyaning ko’chishiga bog’lik emas, shu kuchlarning markaziy madoni potensial maydondir.


ENERGIYa ENERGIYaNING CAQLANISh QONUNI
Jismning yoki jismlar sistemasining ish bajarish qobiliyatini xarakterlovchi fizik kattalik energiya deyiladi. Energiya ikki xil bo’ladi. Kinetik energiya — xarakat energiyasi, potensial energiyani esa — holat (vaziyat) energiyasi deb ataladi.


5 - chizma


Kinetik energiya. V tezlik bilan xarakatlanuvchi m massali 1-jism 2 – jismga f kuch bilan ta’sir qiladi (5 - chizma).

dt vaqt ichida kuch qo’yilgan nuqta dS=V, dt ga ko’chadi. 1-jism 2 - jism ustida:

dA = ^f ds = ^f Vdt ish bajardi. (1)
1 - jism bajargan ish kinetik energiyaning kamayishi tinglanadi:

(1)va (2) dan

dA = - dK (2)


dK = - ^f Vdt bo’ladi. (3)
Nyutonning 3 qonuniga binoan 2 —> 1 jismga ^f ` = - f kuch bilan ta’sir
ko’rsatganligi tufayli, 1 - jismning tezligi dt vaqt ichida quyidagi orttirma oladi:

dv  ¹
4 –MAVZUSI .MUTLAQO QATTIQ JISM HARAKATI KINIMATIKASI VA DINIMATIKASI
QATTIQ JISMNING HARAKAT KINEMATIKASI VA 

DINAMIKASI 

Nazorat savollari 
1. 

Qattiq jismni aylanish o‘qiga nisbatan aylanma harakatini asosiy 

kinematik haraktyeristikalari (burchakli siljish, burchakli tezlik, burchakli 
tezlanish, davr va aylanish chastotasi)ni ta’riflang. 
2. 

Ilgarilanma va aylanma harakatlarning kinematik xarakateristikalari 

bir-biri bilan qanday bog‘langan? 
3. 
Aylanma harakatni asosiy dinamik harakateristikalari (inertsiya 

momenti, kuch momenti, jismning impuls momenti, kuchning impuls 

momenti) nimaga bog‘liq? 
4. 
Aylanma harakat dinamikasini asosiy qonunlarini ta’riflang, ularga 

kiruvchi fizik kattaliklarni tushuntirib bering. 

5. 

Burchakli tezlik, burchakli tezlanish, kuch momenti, Impuls 

momenti vektorlarining yo‘nalishi qanday aniqlanadi? 
6. 
Ilgarilanma va aylanma harakatlar xarakateristikalari va qonunlari 

orasidagi o‘xshashlikni ko‘rib chiqing. 

7. 

Aylanish o‘qi parallel ko‘chirilganda jismning inertsiya momenti 

qanday aniqlanadi? 


Masalalarni yechish uchun uslubiy ko‘rsatmalar 
Qattiq jismning aylanma harakat mexanikasi bo‘yicha masalalar 
yechish metodikasi burilish burchagi, burchakli tezliklariga asoslangan 
kinematik tenglamalar tuziladi. Bunday tenglamalarni tuzishda burchakli 
tezlik va burchakli tezlanish vektor kattaliklar ekanligini nazarda tutish 
kerak. Tekis tezlanuvchan aylanma sharakatda burchakli tezlanishi 
vektorlarining yo‘nalishi, burchakli tezlikning yo‘nalishi bilan ustma-ust 
tushadi. Bunday sholda 
ε musbat ishora bilan olinadi. aylana bo‘ylab tekis 
sekinlanuvchan sharakatda burchakli tezlik vektorining yo‘nalishi bilan 
qarama-qarshi tushadi. Bunday hollarda 

minus ishora bilan olinishi 

kerakligini esda tutish kerak. 

Umuman olganda qattiq jismning aylanma harakat mexanikasi 
bo‘yicha masalalar yechish metodikasi ilgarilanma harakat mexanikasi 
bo‘yicha masalalar yechish metodikasidan farq qilmaydi. 
Jismning massa markazi harakat dinamikasi uchun ∑
𝐹
𝑖

= 𝑚𝑎 va 
aylanma harakat dinamikasi uchun ∑

𝑀
𝑖

= 𝐼𝛽 asosiy qonunlar 

tenglamalari qattiq jismni harakat tenglamalaridir. Ular qattiq jism tekis 

o‘zgaruvchan harakat qilganda kuch va tezlanishni hisoblashda 
qo‘llaniladi. Harakat tenglamasi sistemaning har bir jismi uchun alohida 
tuziladi. Agarda qattiq jismlar harakatida inersiya momentiga oid 
masalalar qo‘llanilsa Shteyner teoremasini ham to‘g’ri qo‘llash zarur.