Molekulalarning reaksion qobiliyatini baholash’’ Qo`chqarova Fotima Otabek qizi

,,Molekulalarning reaksion qobiliyatini baholash’’


Qo`chqarova Fotima Otabek qizi
Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy Universiteti Kimyo fakulteti Kimyo yo`nalishi, 1903-guruh talabasi
Annotatsiya: Kimyoda molekulalarning reaksiyaga kirishish qobilyati-bu kimyoviy o'z-o'zidan yoki umumiy energiya chiqaradigan boshqa materiallar bilan kimyoviy reaktsiyaga kirishadigan impuls. Reaktivlik kimyoda biroz noaniq tushunchadir. Ko'rinib turibdiki, u termodinamik va kinetik omillarni, ya'ni moddaning reaksiyaga kirishishini va uning qanchalik tez reaksiyaga kirishishini o'z ichiga oladi. Ikkala omil ham aslida farq qiladi va ikkalasi ham odatda haroratga bog'liq. Ushbu Tezis orqali Molekularning reaksion qobiliyati yanada chuqurroq yoritamiz.
Kalit so’zlar: . Reaksion qobiliyat, reaktivlik tushunchasi, energiya, reaksiya tezligi, barqarorlik, reaktivlik.

Kimyoda reaktivlik-bu kimyoviy o'z-o'zidan yoki umumiy energiya chiqaradigan boshqa materiallar bilan kimyoviy reaktsiyaga kirishadigan impuls.

Molekulalarning reaksion qobiliyati quyidagilarni anglatadi:

• 
  bir moddaning kimyoviy reaktsiyalari,
  
• 
  bir-biri bilan o'zaro ta'sir qiluvchi ikki yoki undan ortiq moddalarning kimyoviy reaktsiyalari,
  
• 
  ushbu ikki turdagi reaktsiyalar to'plamini tizimli o'rganish,
  
• 
  barcha turdagi kimyoviy moddalarning reaktivligini o'rganishda qo'llaniladigan metodologiya,
  
• 
  ushbu jarayonlarni kuzatish uchun ishlatiladigan eksperimental usullar
  
• 
  ushbu jarayonlarni bashorat qilish va hisobga olish nazariyalari.
  
• 
  

Bir moddaning (reaktivning) kimyoviy reaktivligi uning xatti-harakatlarini qamrab oladi:

• 
  Parchalanadi
  
• 
  Boshqa reaktiv yoki reaktiv atomlarni biriktirish orqali yangi moddalar hosil qiladi
  
• 
  Ikki yoki undan ortiq boshqa reagentlar bilan o'zaro ta'sirlashib, ikki yoki undan ortiq mahsulot hosil qiladi
  
• 
  

Moddaning kimyoviy reaktivligi u reaksiyaga kirishadigan turli xil holatlarni (harorat, bosim, katalizatorlarning mavjudligini o'z ichiga olgan shartlar) nazarda tutishi mumkin:

• 
  Reaksiyaga kirishadigan turli moddalar
  
• 
  Reaksiyaning muvozanat nuqtasi(ya'ni, bularning barchasi reaksiyaga kirishish darajasi)
  
• 
  Reaksiya tezligi
  
• 
  Reaktivlik atamasi kimyoviy barqarorlik va kimyoviy muvofiqlik tushunchalari bilan bog'liq.
  

Reaktivlik kimyoda biroz noaniq tushunchadir. Ko'rinib turibdiki, u termodinamik va kinetik omillarni, ya'ni moddaning reaksiyaga kirishishini va uning qanchalik tez reaksiyaga kirishishini o'z ichiga oladi. Ikkala omil ham aslida farq qiladi va ikkalasi ham odatda haroratga bog'liq. Masalan, odatda birinchi guruh metallarining reaktivligi (Na, K va boshqalar) davriy jadvalda guruhning pasayishi bilan ortadi yoki vodorodning reaktivligi uning kislorod bilan reaktsiyasi bilan tasdiqlanadi. Aslida, gidroksidi metallarning reaktsiya tezligi (masalan, ularning suv bilan reaktsiyasi) nafaqat guruhdagi holatiga, balki zarrachalar hajmiga ham bog'liq. Vodorod kislorod bilan reaksiyaga kirishmaydi — muvozanat konstantasi juda katta bo'lsa ham — agar alanga portlashga olib keladigan radikal reaktsiyani boshlamasa.

Reaksiya tezligi uchun atamani cheklash yanada izchil taqdimotga olib keladi. Keyin reaktivlik kimyoviy moddaning vaqt o'tishi bilan kimyoviy reaktsiyaga moyil bo'lish tezligini anglatadi. Sof birikmalarda reaktivlik namunaning fizik xususiyatlari bilan tartibga solinadi. Masalan, namunani yuqori o'ziga xos yuzaga maydalash uning reaktivligini oshiradi. Kontaminatsiyalangan birikmalarda reaktivlikka ifloslantiruvchi moddalarning kiritilishi ham ta'sir qiladi. Kristalli birikmalarda kristall shakli reaktivlikka ham ta'sir qilishi mumkin. Biroq, barcha holatlarda reaktivlik birinchi navbatda birikmaning subatomik xususiyatlariga bog'liq.

"X" moddasi reaktiv deb da'vo qilish odatiy hol bo'lsa-da, barcha moddalar boshqalar bilan emas, balki ba'zi reaktivlar bilan reaksiyaga kirishadi. Masalan, "metall natriy reaktiv" degan bayonot bilan biz natriyning ko'plab keng tarqalgan reagentlar (shu jumladan toza kislorod, xlor, xlorid kislota, suv) bilan reaksiyaga kirishishini va / yoki xona haroratida yoki Bunsen alangasi yordamida bunday materiallar bilan tez reaksiyaga kirishishini nazarda tutamiz.

"Barqarorlik" ni reaktivlik bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Masalan, kislorod molekulasining elektron hayajonlangan holatidagi izolyatsiya qilingan molekula statistik jihatdan belgilangan vaqt oralig'ida o'z-o'zidan yorug'lik chiqaradi[iqtibos kerak]. Ushbu turning yarimparchalanish davri uning barqarorligining yana bir namoyonidir, ammo uning reaktivligini faqat boshqa turlar bilan reaktsiyalari orqali aniqlash mumkin.

"Reaktivlik" atamasining ikkinchi ma'nosi, ya'ni modda reaksiyaga kirishadimi yoki yo'qmi, atom va molekulyar darajada eski va sodda valentlik bog'lanish nazariyasi, shuningdek atom va molekulyar orbitallar nazariyasi yordamida tushuntirilishi mumkin. Termodinamik jihatdan kimyoviy reaktsiya mahsulotlarning (guruh sifatida olingan) reaktivlarga qaraganda kamroq erkin energiyaga ega bo'lishidan kelib chiqadi; past energiyali holat "barqaror holat"deb ataladi. Kvant kimyosi buning sababini eng chuqur va aniq tushunishga imkon beradi. Umuman olganda, elektronlar orbitallarda mavjud bo'lib, ular muayyan vaziyatlar uchun Shredinger tenglamasini echish natijasidir.
Boshqa barcha narsalar teng (kvant raqamlari qiymatlaripm l) tizimdagi elektronlarning eng kichikdan eng kattasiga barqarorlik tartibi o'xshash orbitallarda boshqa elektronlar bo'lmagan taqdirda juftlashtirilmagan, barcha degeneratsiyalangan orbitallarda yarim to'ldirilgan holda juftlashtirilmagan va eng barqaror to'ldirilgan orbitallar to'plamidir. Ushbu barqarorlik tartiblaridan biriga erishish uchun atom ikkalasini ham barqarorlashtirish uchun boshqa atom bilan reaksiyaga kirishadi. Masalan, yolg'iz vodorod atomi 1s orbitasida bitta elektronga ega. H2 hosil qilish uchun reaksiyaga kirishganda u ancha barqaror bo'ladi (mol uchun 100 kilokaloriya yoki mol uchun 420 kilojoul).

Xuddi shu sababga ko'ra uglerod deyarli har doim to'rtta bog'lanish hosil qiladi. Uning asosiy holatining valentlik konfiguratsiyasi 2s2 2p2, yarmi to'ldirilgan. Biroq, yarim to'ldirilgan p-orbitaldan to'liq to'ldirilgan p-orbitalga o'tish uchun faollashuv energiyasi shunchalik kichikki, u e'tibordan chetda qoladi va shuning uchun uglerod ularni deyarli bir zumda hosil qiladi. Ayni paytda, bu jarayonda sezilarli miqdorda energiya chiqariladi (ekzotermik jarayon). Ushbu to'rtta teng bog'lanish konfiguratsiyasi gibridizatsiya 3 deb ataladi.

Yuqoridagi uchta paragraf juda umumiy bo'lsa-da, ba'zi keng tarqalgan birikmalar, xususan, atomlarning reaktsiyalarini ratsionalizatsiya qiladi. Yuqoridagilarni umumlashtirishga yondashuvlardan biri reaktivlarning qattiqligi va ularning elektron tuzilishi va reaksiya to'sig'ining balandligi o'rtasidagi sababiy bog'liqlikni ta'minlaydigan kimyoviy reaktivlikning faollashuv deformatsiyasi modelidir.