“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

“A” kompaniyasining 20x1–20x3 yillardagi moliyaviy hisoboti
(mln. so‘mda) 
Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot 
20x1 y. 
20x2 y. 
20x3 y. 
Sotuvlar hajmi 
1000000 1120000 1254400 
Sof foyda
200000 
224000 
250880 
Dividendlar
80000 
89600 
100352 
Taqsimlanmagan foydaning o‘sishi 
120000 
134400 
150528 
Balans 
20x0 y. 
20x1 y. 
20x2 y. 
20x3 y. 
Aktivlar 
2000000 2240000 2508800 2809856 
Majburiyatlar
1000000 1120000 1254400 1404928 
Kapital
1000000 1120000 1254400 1404928 
1-nazorat uchun savol 
Firma o‘sishi sur’ati uning barqaror o‘sishi koeffitsiyentidan past bo‘lgandagi 
vaziyat tashqi moliyalashtirish summasiga qanday ta’sir qiladi? 
 
5.Aylanma kapitalni boshqarish 
 
Aksariyat kompaniyalarning ishlab chiqarilgan mahsulot yoki tovarlarni 
sotishdan biror-bir daromad (foyda) olishlridan oldin amalga oshirilgan xarajatlarni 
qoplash uchun ma’lum miqdorda pul mablag‘lari sarflashlariga to‘g‘ri keladi. 
Buning natijasida firma aktivlarining ma’lum qismlari, masalan, tovar-moddiy 
zahiralar va olinishi kerak bo‘lgan hisoblar (debitorlik qarzlari), odatda, uning 
majburiyatlaridan, ya’ni to‘lanishi kerak bo‘lgan hisoblar (kreditorlik qarzlari) va 
to‘planib qolgan qarzlardan oshadi. Kompaniyaning aylanma aktivlari bilan joriy 
majburiyatlari o‘rtasidagi farq aylanma kapital (working capital) deb ataladi. 
Agar kompaniyaning aylanma kapitalga ehtiyoji mavsumiy emas, balki doimiy 
xususiyatga ega bo‘lsa, odatda, kompaniya uzoq muddatli moliyalashtirishni 
olishga harakat qiladi. Mavsumiy ehtiyojlar qisqa muddatli qarzlar, masalan, bank 
kreditlari hisobiga moliyalashtiriladi.
Firma aylanma kapitalini boshqarishning asosiy prinsipi daromadsiz aktivlar, 
masalan debitorlik qarzlari va tovar-moddiy zahiralariga sarflangan mablag‘larni 
imkon qadar kamaytirishdan, va “foizsiz” kreditlardan, ya’ni a) mijozlar oldindan 
to‘lagan mablag‘, b) hisoblangan, ammo to‘lanmagan mehnat haqi va v) kreditorlik 
qarzlaridan maksimal darajada foydalanishdan iborat. Pul mablag‘larining bu uchta 
manbai firma uchun bepul hisoblanadi. Chunki, odatda, ularga aniq (ochiq) foiz 
stavkasi hisoblanmaydi
79
. 
Ma’lum chora-tadbirlar va tartiblar kompaniya o‘z mahsulotini sotgan payt 
79
Agarda firma to‘lovlarni bo‘nak (avans) tarzida amalga oshiruvchi xaridorlarga chegirmalarni taklif etsa, u 
holda bunday chegirmalar miqdori noaniq foizli to‘lov hisoblanadi. Agar firma mahsulot (mol) yetkazib beruvchi 
tomonidan taklif etilgan chegirmadan voz kechib, bu orqali hisoblar bo‘yicha to‘lovlari muddatini uzaytirsa, bunday 
chegirma ham noaniq foizni namoyon etadi.

---

119 
bilan pul hisob raqamiga kelib tushgan payt oralig‘idagi vaqtni qisqartirish 
imkonini beradi. Aynan shu tadbirlarni amalga oshirish orqali firmaning aylanma 
kapitalga bo‘lgan ehtiyojini kamaytirish mumkin. Ideal holatda, har bir firma 
yetkazib beriladigan tovar uchun mijozlardan avans olishga intilishi kerak. Bundan 
tashqari, o‘ziga zarur resursni sotib olish va haqini to‘lash o‘rtasidagi vaqtni 
uzaytirish orqali aylanma kapitalga bo‘lgan ehtiyojini qisqartirishi mumkin. 
To‘lov vaqti va amalga oshirilayotgan xo‘jalik operatsiyalari o‘rtasidagi 
o‘zaro bog‘liqlikni yaxshilab tushunish uchun 2-rasmni diqqat bilan o‘rganing. 
14.2-rasm. Pul mablag‘lari aylanishi sikli