“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

moliyaviy qarorlar. 
Uy xo‘jaliklari o‘z daromadlarining ma’lum qismini kelajakda sarflash 
uchun jamg‘arib qo‘yishlari natijasida ular umumiy boylik jamg‘armasini (pool of 
wealth) to‘plab qo‘yadilar. Va ular turli shakllarda saqlanishi mumkin. Kimdir 
pullarni bankdagi hisob raqamlarida saqlashni afzal ko‘rsa, kimdir ko‘chmas 
mulkka yoki biror biznesga tikadi (yo‘naltiradi, joylashtiradi). Bu mablag‘larning 
umumiy nomi bor. Ular aktivlar (assets)
nomini olgan. Iqtisodiy qiymatga ega bo‘lgan barcha narsalar aktivlar deyiladi.
Uy xo‘jaliklarining o‘zlari to‘plagan mablag‘larni sarflash borasida qaror 
qabul qilish jarayoni xususiy investitsiyalash (asset allocation) yoki pul 
mablag‘larini turli aktivlar turlari o‘rtasida taqsimlash deb ataladi. 
Xususiy uy sotib olish bilan bir qatorda odamlar ko‘pincha o‘z mablag‘larini 
Uy xo’jaliklari tomonidan qabul 
qilinadigan moliyaviy qarorlar 
Pul 
mablag’larini 
iste’mol qilish 
va jamg’arish 
to’g’risidagi 
qarorlar
Investitsiya-lar 
bilan bog’liq 
bo’lgan 
(investitsion) 
qarorlar
Moliyalash-
tirish 
to’g’risidagi 
qarorlar
Riskni boshqarish 
(riskiy 
boshqaruv) bilan
bog’liq
qarorlar

---

12 
moliyaviy aktivlarga, masalan aksiya yoki obligatsiyalarga tikadi (joylashtiradi, 
qo‘yadi)lar. Agar odam pul qarz olsa, u o‘zida yuzaga kelgan qarz majburiyati 
(liability) bilan bog‘liq ma’lum javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi. Boshqacha 
qilib aytganda, unda qarz paydo bo‘ladi. Uy xo‘jaligi boyligi yoki mulkining toza 
(sof) bahosi (qiymati) (net worth) uning mulki bahosidan uning qarz 
majburiyatlari summasini ayirish orqali aniqlanadi. 
Masalan, faraz qilaylik, Siz 100 mln.so‘m turadigan uy egasisiz va bankdagi 
hisob raqamingizda 20 mln.so‘mingiz bor. Bundan tashqari, Siz bankka 80 mln. 
so‘m qarzsiz. Bu summani Siz uy sotib olayotganda bankdan ko‘chmas mulkni 
garovga qo‘yish evaziga olgansiz (majburiyat), va 5 mln. so‘m miqdorida kredit 
kartochkasi bo‘yicha to‘lanmagan xarajatlaringiz bor. Hisob-kitoblar shuni 
ko‘rsatadiki, uy xo‘jaligingizdagi mulkning haqiqiy bahosi 35 mln. so‘mni tashkil 
etadi: jami aktivlardan (120 mln. so‘m) qarz majburiyatlari summasi (85 mln. 
so‘m) ayirib tashlanadi. Oxir hisobda (pirovardida) jamiyatning har qanday 
resurlari uy xo‘jaliklariga tegishli. Chunki aynan ular firma egalaridir (yoki 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri, yoki aksiyalarga, hayotni sug‘urtalash bo‘yicha polislarga egalik 
qilish yoki pensiya rejalarida ishtirok etish orqali) va soliq to‘laydilar. Bu soliqlar 
esa, davlat tomonidan sarflanadi.
Odamlarning ehtiyoji moliya nazariyasida mavjud narsa sifatida talqin 
etiladi. Bu ehtiyojlar vaqt o‘tib o‘zgarishi mumkin. Lekin buning qanday qilib va 
nima uchun yuz berishi mazkur nazariya chegaralaridan tashqariga chiqadi. Unga 
ko‘ra, odamlarning hatti-harakatini o‘z ehtiyoj-larini qondirishga intilishlari bilan 
tushuntirish mumkin bo‘lsa, firmalar, davlat korxonalari va tashkilotlari faoliyatini 
shu faoliyat odamlarning farovonligiga qanday qilib ta’sir qilishi nuqtai nazaridan 
baholanadi.