“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

 
6. Daromadlilik stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi asosiy omillar 
Bozor iqtisodiyotida daromadlilik stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi asosiy 
omillarni chizmali tarzda quyidagicha ko‘rsatish mumkin (7.2-rasm). 
7.2-rasm. Bozor iqtisodiyotida daromadlilik stavkalari
darajasiga ta’sir etuvchi asosiy omillar
 
Demak, rasmdan ko‘rinib turibdiki, bozor iqtisodiyotida daro-madlilik 
stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi asosiy quyidagi to‘rtta omil mavjud: 

 ishlab chiqarish vositalarining samaradorligi - shaxta, to‘g‘on, yo‘l, 
ko‘prik, zavod, mashinalar va tovar-moddiy zahiralarga qo‘yilgan mablag‘-lardan 
kutilayotgan daromadlilik stavkasi; 

 ishlab chiqarish vositalarini ishlatish samaradorligiga nisbatan noaniqlik 
darajasi; 

 odamlarning vaqtinchalik afzal ko‘rishi – odamlar qanchalik darajada tovar 
va xizmatlarni iste’mol qilishni ertaga emas bugun xohlaydilar; 

riskni yoqtirmaslik – investitsiya bo‘yicha riskni qisqartirish maqsa-dida 
yuqori daramadlilikdan voz kechishga rozi odamlar soni. 
Quyida Sizning e’tiboringizga har bir omilning qisqacha tavsifi havola etiladi.
Ishlab chiqarish vositalaridan kutilayotgan samaradorlik. Inve-stor 
tomonidan kutilayotgan daromadlilik stavkasi miqdoriga ta’sir qiluvchi birinchi 
omil ishlab chiqarish vositalari samaradorligi (productivity of capital goods) 
hisoblanadi. Ma’lumki, boshqa narsalarni ishlab chiqarishda foydalaniladigan 
narsalar ishlab chiqarish vositalari hisoblanadi. Shaxtalar, yo‘llar, kanallar, 
to‘g‘onlar, elektrostansiyalar, zavodlar, mashinalar va tovar-moddiy zaxi-ralarni 
ishlab chiqarish vositalariga misol sifatida keltirishimiz mumkin. Kapitalning 
ushbu fizik (moddiy) aspekt
62
i (jihati)dan tashqari, “kapital” tushunchasiga 
62
“Aspekt” lotincha “aspectus” – nuqtai nazar; ko‘rinish. Narsa-hodisa, tushuncha va sh.k.ning o‘rganilishiga asos 
bo‘ladigan nuqtai nazar. Qarang: o‘sha manba. J.I.– B.109.