“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

MOLIYAVIY QAROR USULLARI 
Usulning 
nomi 
Formula 
U nimani 
anglatadi? 
Daromadlar
ning 
zararsizlik 
darajasi 
 

O’zgar
mas 
va 
o’zgaruvc
han 
xarajatlarn
i 
qoplashga 
uchun 
kerak 
bo’lgan 
daromadla
rning 
puldagi 
qiymati 

Zararsi
zlik 
miqdorini 
topish 
uchun 
daromadla
rning 
zararsizlik 
darajasini 
mahsulot 
narxiga 
bo’ling.
3. Operativ leverej manbalari 
Agar firmada o’zgarmas operativ xarajatlar bo’lsa, u operativ leverej ta’siri 
ostida bo’ladi. Shuningdek, operativ leverej firma operativ daromadlarining savdo 
hajmidagi o’zgarishlarga nisbatan ta’sirchanligini oshiradi.  
Masalan, yuqori leverejga ega firmalarning savdo hajmi o’sishi bilan, 
ularning daromadlari keskin ko’payadi. Xuddi shuningdek, leverej qancha yuqori 
bo’lsa savdo hajmi o’sishi daromadlarni shunchalik keskin bo’lmagan ortish sodir 
bo’ladi. Buni qanday ishlashini ko’rsatish uchun Pierce Grain kompaniyasin 
misolini ko’rib chiqamiz. Firmaning joriy savdo hajmi 21.2-jadvalda 
ko’rsatilganidek $300,000 ni tashkil qiladi. Agar Pierce kompaniyasining savdo 
hajmi 20 foizga, ya’ni $360,000 gacha o’sganda biz firmaning FSTD si $20,000 
dan $44,000 ga ortganini hisoblab chiqargan bo’lar edik. E’tibor qaratingki, biz 2 
jadvalning so’nggi ustunida daromadlar va FSTDning foizdagi o’zgarishini 
hisoblaymiz. Daromadlar atiga 20 foizga o’sgan bo’lsa, FSTD 120 foizlik juda 

---

217 
katta o’sish tendensiyasiga ega. Bunday farqlanishning asosiy sababi operativ 
leverej samarasidir. Agarda Pierce kompaniyasi operativ leverejga ega 
bo’lmaganda (ya’ni, uning barcha xarajatlari o’zgaruvchan bo’lganda), FSTD ham 
xuddi daromadlarga o’xshab 20 foizga o’sgan bo’lar edi. Shunisi e’tiborliki, agar 
Pierce kompaniyasi o’z daromadlarida 20 foizlik kamayishga duch kelganda, xuddi 
FSTD ham 120 foizga tushib ketgan bo’lar edi. Aniq ko’rinib turibdiki, operativ 
leverej qancha yuqori bo’lsa, FSTD shunchalik o’zgaruvchan bo’ladi!
21.2-jadval