“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

kompaniyasi misolida 
(1) 
(2) 
(3)=(1)-(2) 
(4)=(3)×0.5 
(5)=(3)-(4) 
(6) 
FSTD 
Foiz 
Soliqqacha 
foyda 
Soliqlar 
Aksiyadorlarga 
beriladigan sof 
foyda 
Bir 
aksiyaga 
to'g'ri 

---

219 
keluvchi 
foyda 
A REJA: 0% QARZ; $200,000 ODDIY AKSIYALI KAPITAL; 2000 
DONA AKSIYA 
 $ 0  $ 0   $ 0  
$ 0  
$ 0  
$ 0  
 $
20,000
$ 0   $ 20,000   $ 10,000   $ 10,000  
$
5.00  
 $
40,000
$ 0   $ 40,000   $ 20,000   $ 20,000  
$
10.00  
 $
60,000
$ 0   $ 60,000   $ 30,000   $ 30,000  
$
15.00  
 $
80,000
$ 0   $ 80,000   $ 40,000   $ 40,000  
$
20.00  
b reja: 25% qarz; 8% lik foiz stavkasi; $150,000 oddiy aksiyali kapital; 
1500 dona aksiya 
 0
$
4,000  
$ (4,000)  $ (2,000)  $ (2,000) 
$
(1.33) 
 $
20,000
$
4,000  
$ 16,000   $ 8,000   $ 8,000  
$
5.33  
 $
40,000
$4,000  
$ 36,000   $ 18,000   $ 18,000  
$ 00  
 $
60,000
$
4,000  
$ 56,000   $ 28,000   $ 28,000  
$
18.67  
 $
80,000
$
4,000  
$ 76,000   $ 38,000   $ 38,000  
$
25.33  
b reja: 40% qarz; 8% lik foiz stavkasi; $120,000 oddiy aksiyali kapital; 
1200 dona aksiya 
 $ 0  $ 6,400   $ (6,400)  $ (3,200)
a 
$ (3,200) 
$ (2.67) 
 $
20,000
$
6,400  
$
13,600  
$ 6,800   $ 6,800  
$
5.67  
 $
40,000
$
6,400  
$
33,600  
$ 16,800   $ 16,800  
$
14.00  
 $
60,000
$
6,400  
$
53,600  
$ 26,800   $ 26,800  
$
22.33  
 $
80,000
$
6,400  
$
73,600  
$ 36,800   $ 36,800  
$
30.67  
a
Manfiy soliq hisoboti Soliq Kodeksining oldinga o’tkaziluvchi va orqaga 
qaytariluvchi moddalaridan kelib chiqqan holda, kreditlanadi 
Bunda firma moliyaviy leverejga ega va quyidagi vaziyat mavjudligi 
sharoitida o’z egalarini moliyaviy riskka qo’yadi: 

---

220 
Biz Pierce Grain kompaniyasi misolida ko’rsatib o’tganimizdek, firma 
qancha yuqori moliyaviy leverejdan foydalansa, shunchalik bir aksiyaga to’g’ri 
keluvchi foydaning foizdagi o’zgarishining FSTD ning foizli o’zgarishiga nisbati 
shunchalik katta bo’ladi. Yana takrorlaymizki, moliyaviy leverejdan foydalanish 
FSTD dagi o’zgarishlarning aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydaga ta’sirini 
kattalashtirib yuboradi. Masalan, agarda yuqorida ta’kidlangan nisbat 2 ga teng 
bo’lganda, FSTD dagi 20 foizlik o’zgarish (musbat yoki manfiy) bir aksiyaga 
to’g’ri keluvchi foydani 40 foizga o’zgartirgan bo’lar edi. Kapital strukturasida 
yanada ko’proq moliyaviy levereji bo’lgan firma uchun nisbat 3 foiz bo’lishi 
mumkin, demak FSTD dagi 20 foizlik o’zgarish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi 
foydaning 60 foizga o’zgarishiga sabab bo’ladi.  
Operativ va moliyaviy leverejni umumlashtirish
Operativ leverej FSTD dagi yanada kattaroq o’zgarishlarga olib keluvchi 
daromadlardagi o’zgarishlarga sabab bo’ladi. Qo’shimcha ravishda, agar firma 
moliyaviy leverejdan foydalansa FSTD dagi o’zgarish moliyaviy leverej sababli bir 
aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda (ATD) ning ham, aksiyadorlar olishi mumkin 
bo’lgan sof foyda (SF) ning ham o’zgarishiga olib keladi. Shu tariqa operativ va 
moliyaviy leverejni umumlashtirish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydada katta 
o’zgarishlar yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Bu to’liq jarayon sifatida 4 rasmda 
tasvirlangan. 
Aksiya birligiga to’g’ri keluvchi olinishi mumkin bo’lgan foyda 
umumlashtirilgan yoki jamlangan leverejdan foydalanish natijasida ta’sirlangani 
uchun bu ta’sirni aniqlash mumkin bo’ladi. Buni tasvirlash uchun biz yana bir bor 
Pierce Grain kompaniyasiga murojaat qilamiz. Zararsizlik tahlilida ko’rib chiqilgan 
Pierce Grain uchun xarajatlar strukturasi saqlanib qolgan deylik. Bundan tashqari, 
25 foizlik qarz mablag’iga asoslanuvchi B reja kompaniya aktivlarini 
moliyalashtirish uchun tanlangan. Operativ va moliyaviy leverej qanday qilib 
umumlashtirilganligini ko’rish uchun 6 jadvalga e’tiboringizni qarating. 
21.6- jadvalda Pierce Grain kompaniyasining ishlab chiqarish hajmi 30,000 
dan 36,000 mahsulot birligiga o’sishi tahlil qilingan. Bu o’zgarish daromadlarning 
20 foizga o’sganidan darak beradi. Operativ leverejni oldin muhokama 
qilganimizdek, shuningdek, 6 jadvalga ko’ra savdo hajmining 20 foizga ko’payishi 
FSTD ning 120 foizga o’sishiga olib keladi. Shuningdek, FSTD dagi 120 foizlik 
o’zgarish bir birlik aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda va aksiyadorlar olishi mumkin 
bo’lgan foydaning 150 foiz o’sishiga zamin yaratadi. Tahlilning eng asosiy qismi 
esa savdodagi atiga 20 foizlik o’zgarish aksiya birligi foydasining 150 foizga 
o’sishiga olib kelganligida namoyon bo’ladi.  
Pierce Grainning ham operativ, ham moliyaviy leverejdan foydalanishi 
savdodagi 1 foizlik o’zgarish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydaga 7.5 marta 
ko’payib ta’sir qiladi. Demak, 10 foizlik o’zgarish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi 
foydaga 75 foiz bo’lib ta’sir qiladi.
Firma tomonidan jami olinadigan risk operativ va moliyaviy leverejni turli 
darajalarda 
umumlashtirish 
orqali boshqarilishi 
mumkin. 
Turli leverej 
o’lchovlaridan xbardorlik sizga jami riskning qabul qilinishi mumkin bo’lgan eng 

---

221 
to’g’ri darajasini aniqlashda yordam beradi. Masalan, tijoriy faoliyatning muayyan 
qismida yuqori darajadagi biznes riski mavjud bo’lsa, u holda kam miqdordagi 
moliyaviy risk firma savdosidagi o’zgarishlardan kelib chiquvchi foydaning 
qo’shimcha tebranishlarini minimallashtiradi. O’z navbatida, o’z tabiatidan kelib 
chiqqan holda quyi darajada o’zgarmas xarajatlarni amalga oshiruvchi bu firma 
aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foyda va ustav kapitalining foydalilik darajasini 
oshirish maqsadida yuqori darajadagi moliyaviy leverejdan ham foydalanishi 
mumkin. 
21.2-rasm.Leverej va foyda tebranishlari 
21.6-jadval