“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

3-nazorat uchun savol 
Oxirgi gazetalarning moliyaviy axborotlari bo‘lgan sahifalarini ko‘ring. 
Bugungi kundagi AQSh G‘aznachiligi obligatsiyalari va korporativ obligatsiyalar 
daromadliligi farqi qanday ekanligini tekshiring. 
 
2. Riskli aktivlarning daromadlilik stavkasi 
Foiz stavkalari qimmatli qog‘ozlar egasi oldida emitentning shartno-maviy 
javobgarligi hisoblanib, belgilangan daromadli instrument (vosi-ta)lar bo‘yicha 
va’da qilingan daromadlilik stavkasini ifodalaydi. Biroq, hamma aktivlarga ham 
ma’lum bir daromadlilik stavkasi xos emas. Misol uchun, agar Siz ko‘chmas 
mulkka, aksiyalar va san’at asarlariga kapitalni investitsiya qilayotgan bo‘lsangiz, 
kelajakda Sizga hech qanday to‘lovlar kafolatlanmaydi. Endi, keling, shu turdagi 
riskli aktivlar bo‘yicha daro-madlilik stavkasi qanday o‘lchanishini ko‘rib 
chiqaylik.
Agar Siz qandaydir ulushbay qimmatli qog‘ozlarga, misol uchun oddiy 
aksiyalarga mablag‘ingizni investitsiya qilgan bo‘lsangiz, Sizning qo‘ygan 
kapitalingizga daromad (return) ikki manbadan tushadi. Birinchisi — mazkur 
qimmatli qog‘ozlar emitent-firmasi aksionerlarga pul ko‘rinishida to‘laydigan 
dividendlar. Mazkur dividend to‘lovlari shartnomada kelti-rilmaydi va shunga 
ko‘ra, ularni foizli to‘lovlar deb bo‘lmaydi. Divi-dendlar firma direktorlar 
kengashining ixtiyoriga ko‘ra to‘lanadi. 
Aksiyador aksiyalarga egalik qilgan vaqt mobaynida aksiya bozor kur-sining 
o‘sishi aksiya egasi tomonidan kiritilgan kapitalning ikkinchi daromad manbai 
hisoblanadi. Mazkur turdagi daromadni kapitalning o‘sishi deb aytiladi (capital 
gain). Agar aksiya egasi kursning tushishi tufayli zarar ko‘rayotgan bo‘lsa, bu 
narsa kapitalning yo‘qotilishi (capital loss) deyiladi. Qo‘yilgan kapital 
daromadini aniqlash uchun aksiyalarga egalik qilish davomiyligi bir kundan bir 
necha o‘n yillikkacha bo‘lishi mumkin.
Investitsiya qilingan kapitalning daromadlilik darajasini hisoblab ko‘rish 
uchun, faraz qilaylik, Siz aksiyalarni (bir donasini 10,0 ming so‘mdan) sotib 
oldingiz. Bir kundan keyin mazkur aksiyalarning kursi 10,1 ming so‘mga o‘sdi va 
Siz ularni sotdingiz. Bir kunda Sizning qo‘yilgan kapital daromadlilik stavkangiz 

---

61 
1%ni tashkil etadi — bir dona aksiyaga kapitalning o‘sish ko‘rsatkichi (100 
so‘m)ning sotib olingan aksiya narxiga (10,0 ming so‘m) nisbati.
Endi tasavvur qiling, Siz sotib olingan aksiyalarga bir yil davomida egalik 
qilmoqdasiz. Yil oxirida aksiyalar bo‘yicha bir aksiyaga 500 so‘m miqdoridagi 
dividend to‘landi va aksiyaning bahosi 10,5 ming so‘m bo‘ldi. Shunday qilib, bir 
yillik qo‘yilgan kapital daromadliligi (K