Молия органлари ходимлари ва бюджет ташкилотлари молия‐Ҳисоб бўлинмалари

заъмин яратади) 
2.Бюджет 
ажратмаларини йиллик, 
чораклик тақсимлаш 
лимитлари. 
Бюджет 
бошқармаларини 
худудий молиявий 
бошқармалар, 
вазирликлар ва 
қўмиталар. 
Бюджет 
бошқармаларини 
худудий молиявий 
бошқармалар, 
вазирликлар ва 
қўмиталар. (Йил 
давомидаги уларнинг 
фаолиятлари тезкорлик 
имконлари ошади) 
3. Йил давомийлиги ва 
кварталлар давомидаги 
аниқлаш.
Бошқарма-ҳудудий 
молиявий 
бошқарма. 
Бошқарма-ҳудудий 
молиявий бошқарма. 
(тезкорлик имконлари 
ошади) 
4. Таклиф қилинган 
маблағларнинг, 
касса 
билан 
мослиги 
бошқаруви 
(бюджет 
тушум 
ва 
харажатларининг ойлик 
режалаштирилиши.) 
Ҳудудий молиявий 
бошқармаларнинг 
Бюджет 
Бухгалтерия 
бошқармаси. 
Ғазначилик (Республика, 
вилоят, район, шаҳар 
даражасидаги 
ғазначилик бошқармаси.)
5. 
Касса 
лимитини 
билдирилиши. 
Бюджет 
бошқармаси 
берадиган 
сертификат 
Ғазначилик сертификат 
беради, вазирлик ўзининг 
қарамоғидаги 
ташкилотларга 
суб 
сертификат беради. 
6. Шартнома 
мажбуриятларини қабул 
қилиш. 
Бюджет 
ташкилотлари 
Бюджет ташкилотлари. 
ғазначилик 
назорати 
остида 
7. 
Етказиб 
беришни 
тасдиқлаш 
(товар, 
хизмат ва ишлар) 
Бюджет 
ташкилотлари 
Бюджет ташкилотлари, 
ғазначилик 
назорати 
остида 
8. 
Тўланадиган 
счётларни тайёрлаш. 
Бюджет 
ташкилотлари 
Бюджет ташкилотлари 
9. 
Тўловларни 
таъминлаш 
бўйича 
рухсат бериш 
Мавжуд эмас 
Ғазначилик 
10. Тўлов 
Тижорат 
Ғазначилик 
14

---

топшириқномаларининг 
назорати 
банклари(системада 
бўлмаган) 
11. Пул маблағларини 
ўтказиш бўйича банк 
топшириқномаси. 
Бюджет 
ташкилотлари 
Ғазначилик 
12. Мажбурият 
шартномаларини 
олдиндан молиявий 
назорат. 
Мавжуд эмас 
Ғазначилик: Мажбурият 
шартномалари 
Қайд 
қилиниши 
(регистрацияси) 
ва 
устидан назорат. 
13. 
Кундалик 
аудит 
(жорий назорат) 
Назарий жихатдан 
КРУ. 
Амалиётда 
мавжуд эмас 
Ғазначилик 
14. Ташқи аудит 
Ҳисобот палатаси 
КРУ, Ҳисобот палатаси. 
Ғазначилик тизимининг энг муҳим тамоиллари 
Методик ва ташкилий нуқтаи назардан бюджет ижросининг Ғазначик
тизимининг фаолиятини тушуниш хамда ижросини амалга ошириш сезиларли
даражада муракаб жараён. Буни ўзлаштириш учин шуни назарда тутиш
керакки, бюджетнинг ғазначилик ижросида турли малакага эга, давлат
бошқарувининг, ва маҳаллий бошқарув тизимларининг турли поғоналарида
ишлаётган мутаҳасислар фаол қатнашадилар. Уларнинг бу борадаги иборалар,
атамалар ва жараёнларнинг тушунчалари ўзларининг малакалари, ҳаётий
тажрибалари ва уш бу жараённи амалга оширишдаги тутган ўринларига яраша
турлича. Шунинг учин, давлат бюджетининг ғазначилик ижросига доир асосий
тамоилларни, у билан боғлиқ жараёнларни ва ҳаракатларни шу тизим
қатнашчилари ўзаро келишиб олинмагунга қадар, бу тушунча ва ибораларга
турлича ёндашилади ва натижада тизим фаолиятининг самараси юқори бўла
олмайди.
Шу нуқтаи назардан бу тизимга умумий ва тушунарли ягона тамоиллар
жорий қилинмаса турли муаммоларни олиб килиши мумкин. Бу вазиятда
бюджет ижроси ғазначилигининг қуйидаги принциплари келтирилади:
1. Бюджетнинг ғазначилик ижросига доир энг муҳим тамоил - даромадлар
ва ҳаражатлар Ягона кассадан амалга оширилиши. Бунда бюджет дефицитини
ёпиш учун бюджет тушумлари ва бюджетнинг ҳамма даромадлари
Ғазначиликнинг ягона ҳисобида ва/ёки унинг қўшимча хисобида ва ҳамма
харажатлари ҳам Ғазначиликнинг Ягона ҳисобидан ва қўшимча ҳисобидан
амалга оширилади. Бундан фақат Ўзбекистон Республикасидан ташқаридаги
валюта харажатлари истисно.
Шунингдек ягона касса тамоили давлат бюджет тизимига кирувчи барча
даражадаги бюджетларнинг, бюджетнинг узоқ муддатли программалари
қатнашчиларининг, бюджет ташкилотларининг давлат бюджетидан тушмаганг
15

---

ўзга маблағларининг барчаси Ягона Ғазначилик ҳисобидан ёки унга қўшимча

ҳисобидан амалга оширилади.
2. Иккинчи муҳим тамоил - Давлат бюджети ижросининг ҳисоботи ва
бухгалтерия ҳисобини умумий (ягона) таснифга асосланган тизимини
яратилиши. Бу тамоил Давлат Бюджети Ғазначилик ижроси тизимини ўзида
мужассамлаштирган ҳисоботлар ва шу жараёнга тегишли ҳамма стандартларни
жорий қилинишини билдиради. Бунга давлат бюджети ижроси бўйича ҳисоб ва
ҳисоботлар, давлатнинг бюджетдан ташқари мақсадли фондлари, узоқ
муддатли дастурлари, бюджет ташкилотларининг бюджетдан ташқари жалб
қилинган маблағлари киради. Бу борада ташкилотларнинг ягона бухгалтерия
ҳисоби стандартлари ва ҳисоботлари фақатгина Ғазначиликда эмас балки
бюджет ташкилотларида ҳам ягона бюджет таснифи, бухгалтерия ҳисоби план
счётлари ва бухгалтерия ҳисоби ҳужжатлари билан амалга оширилиши кўзда
тутилган.
Бу тамоил ғазначилик органлари ва бюджет органларидан ташқари, ягона
таснифга асосланган ҳисоб ва бухгалтерия ҳисоби тизими солиқ ва божхона
органларидан тушадиган давлат бюджети даромадлари ва бюджетдан ташқари
фондлари даромадларига тушадиган маблағларга, ва даромадларни маҳсус
йиғувчиларга ва давлатнинг мақсадли фондларини тақсимловчиларга
қўлланилади.
3. Бюджет ижросининг банклар орақали амалга оширилувчи касса
тизимидан фарқли ўлароқ, Ғазначилик тизимида бюджет ижросининг
тушумларнинг ягона ҳисобига келиб тушишидан то охирги пул маблағларни
олувчига етиб боргунга қадар назорат қилинишини таъминланади. Бу
шаффофлик тамоилини амалга ошириш имконини яратади. Жамиятни
демократиялаштириш, ва фуқаролик жамияти тарақиёти натижасида, сиёсий
партиялар, турли ҳаракатлар ва нодавлат ташкилотлари давлат бюджетини
режалаштириш жараёнида бир-бирлари билан мухокама қилиши ва долзарб
йўналишларни келишиш жараёнида тўқнашишлари тарақий этган давлатларда
табиий хол. Бизнинг давлатда шаффофлик тамоилини амалга ошириш ана шу
жараён учун асос бўлиб, ва натижада давлат бюджетининг самараси ошишига
ҳизмат қилиш имконини беради.
Шу билан бирга, этиборга олиш керакки, алоҳида экспертлар ва бази
халқаро ташкилотлари, шаффофлик принципи маъносида Давлат бюджети
ижросини бошқа давлатлар бюджет ижроси билан солиштиришга уриниб,
“ҳақоний” аниқликга уринадилар.
Ўзбекистоннинг иқтисодий ислоҳотлари “шок терапиясини” ўзида
мужассамлаштирмаган бўлиб, босқичма-босқич, олдинги босқични самарали
амалга оширилишига қараб, аҳолини максимал ижтимоий ҳимоялаган ҳолда
амалга ошириши тамоили асосида амалга оширилмоқда. Лекин, қатор
ҳамдўстлик ва қўшни давлатларда амалга оширилаётган ислоҳотлар ва булар
билан боғлиқ ҳал қилинаётган масалалар, бизнинг давлатдаги давлат бюджети
мақсадларидан сезиларли фарқ қилинишини инобатга олсак тўлиқ “ҳақоний”
солиштиришга эришиш муракаблиги аниқ. Яна шуни инобатга олиш керакки,
16

---

хаттоки эркин ва декмократик ҳисобланмиш давлатларда давлат бюджетининг

бази
“