Молиявий рискларнинг иқтисодий моҳияти ва уни бошқаришнинг зарурлиги

ФОНД БОЗОРИ РИСКЛАРИНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШДА АХБОРОТНИНГ РОЛИ
Рискларни бошқаришда доимо бирон бир ахборотни таҳлил қилиш орқали риск ҳусусияти, даражасини аниқлаш ва хулоса чиқариш имкониятига эга бўламиз. Шунинг учун ахборот рискни бошқаришда риск-менежменти учун асосий манба ҳисобланади ва у менежментнинг тўғри йўл танлаши учун имконият яратади. Молия бозоридаги ахборотларни етказиш, қабул қилиш ва керакли хулосалар чиқариш 1950 йилларнинг энг асосий муаммоларидан ҳисобланган. Биринчи бўлиб, фан оламига америкалик олим Морисс Кендал акциялар нархи тушиши ва кўтарилиши тўғрисидаги ахборотни молия бозорига олиб кирди. Кўпчилик томонидан кузатилиб бозорни бошқаришда, уни ривожлантиришда яхши натижа бериши аниқланган.
Бозорда нархнинг ўзгариш ҳолатини кузатувчиларни экспертлар икки тоифага ажратадилар:

• Жорий таҳлилчилар – булар қимматли қоғозлар бозорида қатнашаётган корхона ва ташкилот, компаниялар чиқарган акцияларнинг жорий йилдаги нархини ўзгариш ҳолатини таҳлилини ўрганадилар.
• Техник таҳлилчилар – корхона ва ташкилотлар, компанияларнинг олдинги йилларда чиқарган акцияларининг нархи ўзгариши ҳолатини таҳлилини ўрганадилар.

Молия бозоридаги операцияларни амалга оширишда инвестор ёки эмитент учун самарали бозорни ташкил қилиш, ахборотлар асослашнинг уч тури бўйича ўрганилади:

• Ахборотни асослашнинг ўта кучсиз усули – нархнинг ўзгариш ҳолати, келаётган ахборотларни ҳаммасини қамраб олган бўлиб, бунда таҳлилчилар олдинги йилларда сотилган товарнинг ҳажми бозордаги ўрнини билган ҳолда, нархнинг ўзгаришини олдиндан аниқлаганлар. Агар бу асослаш тўғри бўлиб чиқса, у ҳолда бозорда қатнашувчиларга ҳамма статистик маълумотлар маълум бўлиб, бозорда рақобатбордошликни сусайтиради, ривожланиш даражасини пасайтириб юборади.
• Ахборотни асослашнинг кучсиз усули – бунда ҳам ўта кучсиз усулига ўхшаб, маълум маънода ахборотлар олдиндан тўлиқ ўрганиб чиқилган бўлади. Таҳлилчилар эса бозордаги ўзгаришларни олдиндан ҳисоблаб чиқиб, қимматли қоғозларнинг ҳар қандай вақт оралиғида ўзгариш чегарасини чизиб берганлар. Келаётган ахборотнинг моҳиятини бозор иштирокчилари олдиндан билган. Бу усулда ҳам бозор ривожланишига тўсқинлик бўлади, рақобат сусаяди ёки ишлаб чиқаришдаги барқарорлик пасаяди.
• Ахборотни асослашнинг кучли усули – бу усулдан ҳозирги кунда ривожланган фонд бозорларида фойдаланилмоқда. Бу йўналишдаги ахборотларни ҳеч ким олдиндан башорат қила олмайди, натижада бу айрим корхона ва ташкилот, компанияларнинг даромадига даромад қўшса, айрим компания фаолиятининг сустлиги ва чиқараётган маҳсулотлари рақобатбордрш эмаслигини ойдинлаштириб қўяди.

Ахборотнинг бозордаги иккинчи мумтоз шакли 1970 йилларда пайдо бўлган. Эжем Фом томонидан фан оламига киритилган ва ҳозирги кунгача бозорнинг энг асосий бўғинларидан ҳисобланади. Фом таъкидлашича “келаётган ахборотларда қимматли қоғозларнинг қиймати ёки баҳоси ўз аксини топади” дейди.